<div class="lead">
In de televisieserie De neven van Eus geeft schrijver Özcan Akyol een onthullend beeld van een steeds autoritairder Turkije, gezien door de ogen van zijn uitgebreide familie. &#8216;Ik voel me niet veilig genoeg om naar Turkije terug te gaan.&#8217;
</div>
Het is een stralende lentedag als in het Ketelhuis in Amsterdam smaakmakers uit de Nederlandse media zich verzamelen. Ah, Sylvia Witteman. En vanzelfsprekend is daar Mai Spijkers, Akyols uitgever. Ook hoofdredacteur van het Algemeen Dagblad Hans Nijenhuis en de baas van de NTR Carel Kuyl zijn er. Het is wel duidelijk, Özcan Akyol (33) heeft niet alleen heel veel familieleden, maar ook veel vrienden. De schrijver van de succesboeken Eus enTuris zit licht gespannen in de zaal naast zijn geliefde, maar neemt dan het applaus glimlachend in ontvangst. 
Akyol was de afgelopen maanden regelmatig daar waar het vuur oplaaide: hij was in Turkije toen in Nederland de rel losbrak rond de Turkse minister die het land uit moest en hij was erbij toen in Turkije de spanningen opliepen rond het referendum. Al die gebeurtenissen spelen op de achtergrond een rol als hij zijn familieleden bezoekt voor de nieuwe serie.
Het verhaal begint heel persoonlijk, in de eerste aflevering die we op die zonnige middag te zien krijgen, gaat Özcan terug naar het afgelegen bergdorp Yesilalan, waar zijn vader vandaan komt. Dat levert meteen ontroerende beelden op van tandeloze tantes die hun neefje, die ze alleen als baby hebben gezien tegen hun enorme boezems drukken.
De analfabete vader van Akyol werd in de jaren zeventig geronseld en kwam in Deventer terecht als gastarbeider. Wie Akyols werk heeft gelezen, weet dat hij niet veel op heeft met zijn drinkende vader, een huistiran, die altijd allerlei smoezen had om maar geen Nederlands te leren en die niet verder wilde komen in het leven. Een vader ook, die nauwelijks interesse toont in het succes dat zijn zoon na veel omzwervingen inclusief een verblijf in de gevangenis nu heeft.
Het contrast met zijn neven en nichten in Turkije had niet groter kunnen zijn. Het dorpshoofd, de schrijver, de kapper, de chirurg, de ondernemer; allemaal halen ze hem binnen als een verloren zoon, als de man die het heeft gemaakt in het verre Nederland. In vijf afleveringen leiden deze ontmoetingen ons, van binnenuit, door het vrijwel verlaten, alleen nog door bejaarden bewoonde geboortedorp van Akyols vader, het conservatieve Kayseri en door het toeristische Antalya en Istanbul. Maar alleen maar hartelijk en gezellig is het nou ook weer niet. In De Neven van Eus laat Akyol door de ogen van zijn familie, een problematisch, verscheurd en gevaarlijk Turkije zien.
Na de screening moeten we nog een half uurtje wachten, – Akyol moet nog even &#8216;een rondje maken&#8217; – maar dan gaan we zitten voor een gesprek. 

In de eerste aflevering ontmoeten we je oom, die wel van een drankje houdt. Je familieleden zijn Alevieten, en gaan niet zoals de soennieten naar de moskee. Valt het dan ondanks de opkomst van Erdogan wel mee met dat conservatieve Turkije? 
‘Het homogene beeld dat veel Nederlanders hebben van Turkije klopt niet. Er zijn enorme tegenstellingen; binnen steden, maar ook tussen steden. In Antalya stemde bijna iedereen tegen het nieuwe presidentiële systeem. En die mensen balen dat Erdogan aan de macht is, ook omdat het negatieve gevolgen heeft voor het toerisme. In Centraal-Anatolië zijn de mensen daarentegen juist conservatief, de stad Kayseri is bijna helemaal pro-Erdogan. In het dorp van mijn vader hebben ze nog modderwegen, moesten ze asfalt zelf betalen, terwijl de regering Erdogan in soennitische gemeenten wel nieuwe wegen aanlegt. In Kayseri wordt er veel gebouwd, ik bezocht een aannemer die mij trots rondleidde langs al zijn huizen. Maar het viel me op dat er geen zwembaden werden gebouwd, terwijl je in Antalya bijna niet meetelt zonder. Dus ik vroeg: “Waarom bouw je die in Kayseri niet?” Nadat de camera uit stond antwoordde hij dat als je daar in zwembroek of badpak wordt gezien, er stenen naar je worden gegooid.’
Hoe was het om te draaien in Turkije, waar de spanningen zo ongelofelijk oplopen? 
‘Op een plein in Kayseri ging het echt mis. Daar werden we belaagd door boze mannen die vonden dat wij uit Nederland daar niks te zoeken hadden. Het was net na de rel in Rotterdam en ik maakte aan de lijve mee dat de anti-Europese sentimenten sterker werden. We werden ontzet door de politie en we moesten maken dat we wegkwamen. Vanaf dat moment zijn we ook alleen nog maar met politiebegeleiding op pad gegaan.’
Politiebegeleiding? Of hielden ze je in de gaten? 
‘De scheidslijn tussen beveiliging en spionage was dun, ik werd constant achterna gezeten door mensen die mij wilden controleren. De gewone politie ging mee voor de beveiliging, maar tegelijkertijd was er vaak een busje met “stille agenten” die ons afluisterden en filmden.’
Bij het referendum in april stemde een krappe meerderheid voor Erdogan. Veel van je familieleden zien niets in hem, uit wie bestaat het verzet? 
‘Dat zijn vooral de hoogopgeleide, jonge mensen in de stad, zoals mijn nichtje Bervin in Ankara die advocaat wil worden. Advocaat? In een land waar rechters worden weggestuurd als ze een verkeerde politieke kleur hebben? Een land waar mensen nog voor een proces worden opgesloten? “Wat moet ik dan doen”, zei ze. “Opgeven en vluchten? Als mijn generatie niet ageert tegen wat hier gebeurt dan is het land pas echt verloren.” Dat vond ik dapper van haar.’
In de serie zitten ongemakkelijke scenes, in het Atatürk museum in Sivas zet je een gids in het voor het blok met een lastige vraag over Erdogan. 
‘Die gids zei na enige aarzeling dat Atatürk, de grondlegger van het moderne Turkije, niet blij zou zijn met Erdogan. Het is dus niet zo dat je helemaal niets meer kunt zeggen in Turkije. Maar ik denk tegelijkertijd ook dat als de verkeerde mensen dit zullen zien, en dan bedoel ik handlangers van Erdogan, iemand met zo’n uitspraak wel in de de problemen kan komen. We hebben alle mensen die in de serie voorkomen verteld wat de gevolgen kunnen zijn en iedereen heeft ingestemd met de uitzending.’
Turkije wordt onder Erdogan steeds meer een autoritair geregeerd land. Hoe gaat dit verder? 
‘Hoe meer het nu richting die enge dictatuur gaat, hoe groter ook het verzet van de negenenveertig procent zal worden die tegen heeft gestemd bij het referendum. In de serie zul je ook zien wat er allemaal gebeurt aan verzet. In Istanbul stonden duizenden mensen te protesteren. Dat wordt dan wel snel de kop ingedrukt, maar het is er wel.’ 
Ben je ondanks alles na het maken van deze serie optimistisch over de toekomst van Turkije? 
‘De grondbeginselen van Atatürk zijn nog steeds zo stevig verankerd dat de burgers niet willen dat die zomaar opzij geschoven worden. Mijn oom zei: ‘De Sharia past helemaal niet bij Turkije.’ We moeten ook niet vergeten dat het hele kustgebied van Turkije bij het referendum “tegen” heeft gestemd. Die mensen hebben vanwege het toerisme helemaal geen belang bij een dictatuur. Ik voorspel nog eerder een burgeroorlog, dan dat mensen zich zullen neerleggen aan een autoritair regime.’
Ben je van plan binnenkort opnieuw naar Turkije te gaan? 
&#8216;Wat we hebben gemaakt, wordt daar door de autoriteiten bekeken en ik weet niet hoe ze dat gaan beoordelen. Het zou kunnen dat, ondanks het feit dat het integer en zuiver is gemaakt, ze daar anders over denken. Het is een persoonlijk document geworden, geen politiek pamflet, toch voel me niet veilig genoeg om naar Turkije te gaan.&#8217;
Wat kunnen de gevolgen zijn voor je familie?  
&#8216;Er waren juist vanwege de mogelijke gevolgen een heel aantal familieleden die niet mee wilden doen. Zij die dat wel deden, hebben we af en toe tegen zichzelf in bescherming genomen, door bepaalde scènes niet te gebruiken.&#8217;
<div class="info-box">
Vanaf aanstaande zondag 28/5 vijf weken lang om acht uur is de serie &#8216;De neven van Eus&#8217; te zijn op NPO2. 
</div>

Laura Kemp

Gerelateerd