L’Humour à mort; Je suis Charlie, de documentaire over de aanslag op Charlie Hebdo van vader en zoon Leconte, is verkocht aan Netflix en is daar vanaf 7 januari te zien. Voor het winternummer van Vrij Nederland waarin tekenaar Willem <a href="https://www.vn.nl/jaar-willem-tekenaar-charlie-hebdo/">terugblikt</a> op het rampjaar, bekeek ik die documentaire waarin overlevenden vertellen wat er precies gebeurde op 7 januari 2015. 
Zoals alles rond Charlie Hebdo is ook L’Humour à mort; Je suis Charlie niet onomstreden. Niet iedereen uit de roemruchte geschiedenis van het blad was het eens met het project, waaraan vader en zoon Daniel en Emmanuel Leconte volgens sommigen wel erg kort na de aanslag begonnen. De documentaire van speelfilmlengte over de aanslag op Charlie Hebdo is opgedragen aan de zeventien doden die vielen op 7, 8 en 9 januari vorig jaar. Op vrijdag 13 november, nog honderddertig slachtoffers volgen.
Beelden van de grote ‘Je suis Charlie’ demonstratie en de eerdere Charlie-documentaire ‘C&#8217;est dur d&#8217;être aimé par des cons’ – over het proces naar aanleiding van het nummer met de Mohammed-cartoons – worden in de documentaire doorsneden met beelden van de wederopstanding van het blad op vrijdag 9 januari. Ook zijn er overpeinzingen van de schrijfster Élisabeth Badinter, van de weggestuurde ex-hoofdredacteur van Charlie Philippe Val en van Richard Malka, de linkse glamour-advocaat van het blad – en van DSK en Carla Bruni.  Maar de meeste indruk maken de interviews met overlevenden van de aanslag van 7 januari.
<div class="figure--right">
<figure id="post-309849 media-309849" class="align-left"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/12/D17F2F0F-164D-48F7-8646-FD3540314ADC.png" alt="" /><figcaption>Tekening die Willem op verzoek van de nabestaanden maakte op de doodskist van zijn vriend en collega-tekenaar Tignous.</figcaption></figure>
</div>
Zoals elke woensdag waren de redacteuren van Charlie Hebdo om half twaalf bijeen voor de redactievergadering. Niet iederéén was er: <a href="https://www.vn.nl/willem-en-charlie-hebdo-na-71/">Willem</a> zou later op de dag zijn tekening voor die week komen brengen. Eerste hulparts Patrick Pelloux was bij een overleg met de brandweer. En Rénald &#8216;Luz&#8217; Luzier was jarig en sliep uit.
Corinne ‘Coco’ Rey beschrijft hoe tekenaar Tignous en  economisch columnist Bernard Maris tijdens de redactievergadering – allebei doodgeschoten – discussieerden over waarom jongeren vertrokken om te vechten als jihadist. &#8216;Tignous zei: &#8220;Je moet kijken hoe ze leven, ze hebben onze hulp nodig.&#8221; En Maris: &#8220;Tignous, hou op met die onzin.&#8221; Hoe ze zelf eerder wegging om eerst een sigaretje te roken met een collega. En hoe ze daarna een boodschap wilde doen en haar dochtertje van de crèche wilde halen.
‘Toen ik naar buiten liep waren ze daar, meteen achter de voordeur. Ze zeiden: Coco, geen grappen en ik dacht: ik ga eraan. Ze duwden me de trap op en tussen de 2e en de 3e verdieping, waar de redactie is, vertelden ze me dat ze van Al Qaeda Jemen waren. Toen ik dat hoorde, raakte ik totaal verlamd. Bij de deur van de redactieverdieping vroegen ze me om de code in te toetsen. Ze zeiden steeds maar: &#8216;We willen Charb, we willen Charb.&#8217; Terwijl ik de code intoetste voelde ik de kalashnikov in mijn rug, ik dacht aan mijn dochtertje, ik was totaal verscheurd.’
<q class="pull-left">Ze zeiden steeds maar: &#8216;We willen Charb, we willen Charb.&#8217;</q>
Laurent &#8216;Riss&#8217; Sourisseau vertelt hoe de redacteuren de eerste schoten hoorden kort voor de terroristen binnenvielen. ‘We hoorden een, twee schoten. Toen ze binnen kwamen, waren wij net een seconde eerder opgestaan. We keken ze recht aan. Ik ging meteen weer liggen, ik wachtte niet tot het schieten ging beginnen.’ Riss raakte gewond doordat een van de daders hem in de schouder schoot. ‘Op een gegeven moment liep hij vlak langs me en vuurde blindelings een schot af.’
Kort daarna kwamen de daders opnieuw in zijn richting, maar dat was om te controleren of hun voornaamste doelwit, hoofdredacteur Stéphane ‘Charb’ Charbonnier echt dood was. ‘Terwijl hij daar naast mij op de grond lag, schoten ze opnieuw op hem. Er zat misschien een minuut tussen de eerste schoten en het moment dat we ons realiseerden dat ze weg waren. Wat erg lang is, een minuut. Lang genoeg voor een hele hoop moorden. Ik stak mijn hand op om te laten zien dat ik nog leefde. Naast me lag Charb, met zijn gezicht naar beneden.’
<figure>
<div class="video"><iframe width="500" height="281" src="https://www.youtube-nocookie.com/embed/cAjGhCuqSJY?feature=oembed" frameborder="0" allowfullscreen></iframe></div>
</figure>
Charb, die sinds de aanslag op de redactie met een brandbom in 2011 onder permanente bewaking leefde, was in koelen bloede geëxecuteerd, net als nog vier tekenaars, medewerkers, politiemensen. Tijdens het door Islamitische organisaties aangespannen (en verloren) proces over de Mohammedcartoons, acht jaar eerder, had Charb gezegd dat hij moeilijk kon geloven dat een tekening zo erg kon zijn dat het geloof van een moslim of de eer van de profeet erdoor kon worden geschokt. ‘De profeet staat toch zeker boven beledigingen van ongelovigen?’
Niet alleen de plaatsing van de Mohammed-cartoons heeft volgens het commentaar van de documentairemakers geleid tot de aanslag, maar ook het gebrek aan solidariteit van de andere Franse media in die kwestie. ‘Charlie was alleen aan het front. Als de Franse pers dapperder was geweest, hadden we nu onze vrienden misschien niet hoeven betreuren.’
Brief aan de huichelaars die het racisme voeden, door Stéphane ‘Charb’ Charbonnier, is verschenen bij uitgeverij Lebowski. ‘Aan deze tekst is de laatste hand gelegd op 5 januari 2015, twee dagen voor de terroristische aanslag op Charlie Hebdo waarbij Charb het leven heeft verloren.’
&nbsp;

Gerelateerd