Van 1965 tot 2004 diende Joop van Riessen bij de Amsterdamse politie. Met wie konden we beter praten over de veranderende aanpak van georganiseerde misdaad dan met hem? We legden hem zeven Vrij-Nederland verhalen voor die samen een halve eeuw true crime bestrijken.

Glimmende ogen achter een brilletje zonder montuur, een brede glimlach rond zijn mond. Wie zo tegenover Joop van Riessen zit in het cafeetje in de Amsterdamse Jordaan denkt niet meteen aan veertig jaar ‘arm der wet’. Toch diende Van Riessen vanaf 1965 tot 2004 bij de Amsterdamse politie en werkte hij zich op van inspecteur bij Bureau Warmoesstraat tot plaatsvervangend korpschef. Met wie konden we beter praten over de veranderende aanpak van georganiseerde misdaad dan met hem? Hij maakte het van dichtbij mee: de puinhoop op de Wallen, de IRT-affaire, de opkomst van Willem Holleeder. We besloten Van Riessen zeven Vrij Nederland-verhalen voor te leggen die samen een halve eeuw true crime bestrijken.

1966 – Pistolen Paultje doet zijn verhaal

VN-redacteur Martin van Amerongen bezocht Paul Wilking alias Pistolen Paultje, handelaar in horloges, afluisterapparatuur en wapens. Amsterdamse penoze met humor: ‘De volksmond denkt, dat ik elke dag voor het ontbijt een politieagent doodschiet, maar dat is natuurlijk onzin, dat gebeurt hoogstens eens per veertien dagen.’ Maar was het wel zo grappig en onschuldig?

‘Ik weet niet of Paultje enorm in de wapens zat. Maar die romantiek rond penoze is vals. Op de Wallen had je een echte godfather: Maurits de Vries, Zwarte Joop. Geen drugs nog, maar groot in horeca, prostitutie en gokken. Maupie had uitsmijters, die hielden de Wallen schoon. Concurrenten werden afgetuigd. Tegen mij zei hij zelfs eens: als jullie nou de Zeedijk doen, dan doe ik de Wallen. We hebben hem hartelijk uitgelachen, maar hij heerste daar wel. Later bleek hij zetbaas van de Cellini’s, Italiaanse maffia uit New York. Nu zouden we de financiële stromen uitzoeken, maar de politie had daarvoor nauwelijks mogelijkheden, het was ook geen prioriteit. Ik zal nooit vergeten dat we een gokhal van hem sloten en de gokkasten aan het weghalen waren. Daar kwam Maup aan, die ging he-le-maal over de rooie! Hij greep een koevoet en begon z’n eigen kasten in elkaar te slaan, totaal niet gewend dat de politie optrad.

De drugs kwamen later, vanaf 1970, met de opkomst van Chinese bendes, aangestuurd vanuit Hongkong en Singapore. Binnen een paar jaar liepen hier honderden Chinese straathandelaren rond en stroomde de Zeedijk vol met verslaafde Surinamers. Toen ik in 1975 terugkeerde in de Warmoesstraat was het er een grote bende. Dagelijks werden in hotelletjes lijken gevonden, overdoses. Maupie was er nog wel, maar had geen zeggenschap meer. Op straat liepen agenten die maar moesten zorgen dat ze resultaten behaalden. We hoorden dat het in de Chinese gokhuizen soms payday was voor politiemensen. Tegelijkertijd probeerden die agenten dealers te pakken te krijgen. In beslag genomen drugs bewaarden ze in hun eigen kledingkast. Als ze dan een dealer pakten, schoven ze een paar ons heroïne in diens jaszak. Voor vier jaar de bak in, applaus op het bureau. Is dat verkeerd? Zeker, maar ontstaan door gebrek aan leiding.’

1985 – De undercoveragenten van commissaris Sietsma

De opgekomen drugscriminaliteit vergde nieuwe opsporingsmethoden. Dat vond in elk geval commissaris Kees Sietsma, die in Vrij Nederland aan het woord kwam. Sinds 1977 zette hij infiltranten in om drugsbendes op te rollen en werkte hij met pseudokoopteams. Er is ‘voortdurend controle’, bezwoer Sietsma: ‘Er zitten geen addertjes onder het gras.’

‘Ja, die drugshandel liep uit de hand. Wij pakten de Chinezen aan en toen sprongen de Turken in het gat. Heroïne kwam uit Afghanistan in plaats van Birma. Ook Columbianen en Nederlanders als Klaas Bruinsma gingen meedoen. Kees Sietsma experimenteerde met opsporingsmethoden. Er was geen wetgeving. Hij ontwikkelde manieren om criminelen op heterdaad te kunnen betrappen, hij zette pseudokoopteams in. En hij testte dat tot aan de Hoge Raad. Er was inderdaad wel kritiek, maar Sietsma deed het in alle openheid. Het had ook resultaat. Toch heb ik begin jaren negentig besloten de pseudokoopteams weer op te heffen. Sietsma was weggegaan, er zat geen leiding meer die tot op het bot wist wat er gebeurde. En we kregen rapportages dat er allerlei dingen waren scheefgegroeid, dingen niet door de beugel konden, dat er geen goeie controle meer was. Het was dus opheffen en wegwezen.

Ik ben ook wel kritischer geworden. Samenwerken en deals sluiten met criminelen, eigenlijk moet je dat niet willen doen. Hoe zeg ik dat nou? De politie moet dan dezelfde kleur aannemen als de criminele wereld, dat werkt corrumperend. Criminelen mogen binnenkomen met informatie, worden daar netjes voor betaald, maar daarna is het: oprotten. We worden geen maatjes van elkaar, we gaan niet samenwerken om andere criminelen te pakken.

Tegelijkertijd wil ik ook achter Kees Sietsma gaan staan. Criminaliteit verhardt, wordt steeds professioneler, er gaat steeds meer geld in om. Je hebt dus crimefighters als Sietsma en Fred Teeven nodig. Mensen die geen genoegen nemen met het bestaande en de grens opzoeken. De beuk erin. Maar dan komen vervolgens ook mensen bovendrijven die over die grens heengaan in hun drift criminelen te pakken.’

1995 – Charles Z. geeft commentaar op de IRT-affaire

Het Interregionale Recherche Team dat Klaas Bruinsma en diens erfgenamen volgde, bleek eind 1993 zelf drugscontainers te transporteren om criminelen te pakken. Vanuit zijn cel schreef crimineel Charles Zwolsman voor Vrij Nederland over de verhoren van de commissie-Van Traa die de IRT-affaire onderzocht. ‘Niet de politie maar de boeven bepaalden hoe het ging.’

‘Nu ik het teruglas, dacht ik: toch wel heel bijzonder dat Charles dat allemaal vertelde, als een soort deskundige. Dat hij als crimineel een podium kreeg, vind ik wel aardig, publiciteit hoort erbij. Maar zoals later Holleeder in het zonnetje is gezet, dat ging me te ver.

De IRT was kort tevoren onder mijn leiding geplaatst en wij hadden daar Johan van Kastel neergezet, een slimme jongen die op de FBI-school had gezeten. Ik weet het nog precies, het was een zondagavond eind 1993 om tien uur dat hij belde. Hij zei dat hij in geheime stukken had gezien dat er containers met drugs op de markt werden gebracht, ingevoerd met de handtekening van de officier van justitie. Ik dacht: jezus! Daar zijn wij nu verantwoordelijk voor, terwijl we van niks weten. De volgende ochtend stapte ik om acht uur bij Nordholt, de korpschef, naar binnen en zei: “Eric, luister!” Wij meteen naar Vrakking, onze hoofdofficier. Die keek ook zijn ogen uit. Vervolgens met zijn allen naar procureur-generaal Van Randwijk. Die begon heen en weer te rennen in zijn kamer. Heel raar. “Ik ga de minister bellen!” schreeuwde hij.

Ik vertelde over die agenten die in de Warmoesstraat een paar ons in de zakken van dealers stopten. De jongens van het IRT waren precies hetzelfde van plan, maar dan met duizenden kilo’s. Die zouden ze kopen in Zuid-Amerika, met een door hen georganiseerde sapfabriek als dekmantel. Vervolgens moesten de drugs naar Nederland om ze via criminele infiltranten door te spelen aan topcriminelen als Etienne U. Als de boeven daar met hun handen in zaten, zouden we toeslaan. Geweldig, geweldig. De minister stond al klaar. En dan komt Joop van Riessen langs en die vernielt het hele spel.’

1996 – Amsterdamse politie van corruptie beticht

Ruim twee jaar nadat Van Riessen namens de hoofdstedelijke politie de stekker uit het IRT trok, kreeg Vrij Nederland het uiterst vertrouwelijk, staatsgeheime rapport-Wierenga in handen. De gelijknamige commissie had in 1994 de opheffing van het IRT onderzocht en kwam tot ontluisterende conclusies: het Amsterdamse korps was een corrupte bende.

‘Dramatisch. Toen ik het las, dacht ik: rot toch op! Wij hadden vanwege de ongeoorloofde opsporingsmethoden een einde gemaakt aan het IRT en daarmee een oorlog gecreëerd met de andere korpsen. Een politieguerrilla. Dat had ik van tevoren niet kunnen bedenken. Op de vraag van de commissie waarom de IRT-leiding uit Utrecht en Haarlem ons niet eerder over die methoden had ingelicht, kwam de reactie: vanwege corruptie in het Amsterdamse corps, van hoog tot laag. Ze zeiden dat ze achttien dossiers hadden liggen. Wij hebben toen gezegd: je kan dat niet zomaar roepen, die dossiers moeten op tafel komen. Nou, daar heeft de rijksrecherche later onderzoek naar gedaan en er bleef dus helemaal niks van over.

Maar toch nagelde commissievoorzitter Ko Wierenga ons aan de schandpaal. Hij zei dat we het IRT ten onrechte hadden opgeheven, terwijl we ook nog eens van corruptie werden beschuldigd. Heel Nederland keek naar Amsterdam. De Tweede Kamer concludeerde dat minister Van Thijn ons moest straffen. Er is één Kamerlid geweest, Hans Dijkstal van de VVD, die zei in een motie: “Ja maar, het zijn vooral de opsporingsmethoden van het IRT die me niet bevallen, dáár moeten we naar kijken.” Nou, daar is Van Traa uit voortgekomen. Dat heeft ons gered. Zonder Dijkstal hadden Nordholt en ik er niet meer gezeten.

De beschuldigingen van grootschalige corruptie waren onterecht. Naggen (normafwijkend gedrag) en dalven (bietsen) kwam veel meer voor bij andere korpsen. Toch kwam Amsterdam in de publiciteit altijd bovendrijven, vooral door het imago van de Warmoesstraat. Natuurlijk gebeurde het hier ook. Tussen politiemensen en criminelen ontstaan relaties. Als die relatie niet zakelijk is, dan vlieg je er dus uit, word je ontslagen. In al die jaren dat ik in de korpsleiding zat, zijn er zo tientallen uitgegaan. Daarmee creëer je natuurlijk je eigen vijand, maar het hielp wel.’

1997 – De crimefighters van het OM

Na het IRT-drama leek justitie zich te herpakken en stortte zich op nieuwe methoden, zoals deals met criminelen. Vrij Nederland kreeg toegang tot de achterkamertjes van het Openbaar Ministerie. Daar bereidden officieren van justitie Fred Teeven en Martin Witteveen de zaak tegen drugshandelaar Johan V., ‘de Hakkelaar’ voor.

‘Justitie is het bevoegd gezag. Zij beslist over bijzondere opsporingsmethoden, niet de politie. Ik zei altijd: leuk, maar je gebruikt wel mijn mensen. Ik heb Teeven ooit rechercheurs geweigerd. Hoorde ik Fred buiten op de gang tegen de hoofdofficier schreeuwen: “Wie gaat hier nou over?! Van Riessen of wij?” Ik weet niet meer wat hij precies wilde, maar het ging over onze mensen en dat kun je niet doen buiten de korpsleiding om. Teeven en Witteveen zochten de grenzen en gingen daar af en toe overheen. Maar goed, met stoffige officieren van justitie bereik je niets. Net als Sietsma bracht ook Teeven bepaalde ontwikkelingen op gang, zoals deals met criminelen. Mijn uitgangspunt is altijd geweest: leg het wettelijk vast, doe het open en bloot. Die deal met Cees H., waarover Teeven is gestruikeld, vind ik krankzinnig. Dat zestien miljoen Nederlanders niet mogen weten wat daar is gebeurd. Zo hoort het niet, het moet transparant zijn.

Vervolgens kun je ethische bezwaren hebben tegen opsporingsmethoden. Kun je een moordenaar kroongetuige maken, zoals in het grote liquidatieproces is gebeurd met Peter la Serpe en Fred Ros? Ik begrijp het wel vanuit het belang van de opsporing, en het ligt wettelijk vast, maar eigenlijk vind ik dat het ethisch niet kan. Dat iemand die levenslang dreigt te krijgen zegt: zo, nu ga ik even goed voor mezelf zorgen en anderen verlinken. Ik zie bij die methoden een parallel met de financiële wereld. Bij de banken werd aan de top ook druk uitgeoefend op de werkvloer om te scoren en nieuwe producten te bedenken. Vervolgens wist men bovenin niet meer wat er beneden gebeurde. En bij kritische geluiden was de reactie: Het gaat toch goed? Iedereen stond te juichen bij de behaalde successen. Zo is het soms ook bij de politie. Ik vraag me af of er nu politiebazen zijn die tegen justitie durven te zeggen: tot hier en niet verder.

2005 – de strijd tegen Willem Holleeder

Begin deze eeuw verpersoonlijkte Holleeder de ontastbare beroepscrimineel. Vrij Nederland portretteerde De Neus als ‘de nieuwe peetvader’, terwijl justitie de jacht opende op de Heineken-ontvoerder, Endstra-afperser en vermeend moordenaar. Met succes.

‘Veel mensen mogen het zo zien, maar Willem Holleeder vertegenwoordigt niet de georganiseerde misdaad in Nederland. Het slaat nergens op om georganiseerde criminaliteit te relateren aan één persoon. Want als je er één pakt, staat er morgen weer een ander op.

Holleeder bleek ook niet onaantastbaar, hoewel de buitenwereld dat dacht. Oké, hij is pas in 2006 aangehouden, maar we hadden hem al veel langer op de korrel, al sinds 2002. Ik herinner me gesprekken met Fred Teeven uit die tijd waarin we hem vroegen: wanneer mogen we Holleeder binnenhalen? Wanneer durven jullie het aan? Maar het OM was bang dat er te weinig bewijs was.

Wat je wel over Holleeder kunt zeggen: hij leeft nog steeds en veel van zijn vijanden zijn dood. Maar maakt hem dat een godfather? Ik wil die jongen niks tekort doen, maar hij is gewoon een brutale Amsterdammer. Eentje die in feite niet eens fatsoenlijk het woord kan doen. Dat liet hij altijd over aan Cor van Hout, toen ze nog samen optrokken. Ik zag Maupie de Vries veel meer als een godfather. Hij was iemand die in een bepaald gebied zat, de Wallen, daar regeerde en zijn invloed had op boven- én onderwereld. Hij probeerde grip te krijgen op de besluitvormingsprocessen.

Wat er nu in Brabant gebeurt, met die bedreigingen en aanslagen op burgemeesters, dat is veel ondermijnender dan Holleeder en de zijnen ooit zijn geweest.

Sowieso herken ik niet het beeld van criminelen die in Nederland de lakens uitdelen. Dat stond al in Dreigingsbeeld georganiseerde misdaad, de nota van minister van Justitie Hirsch Ballin uit 1992. In de twintig jaar daarna heb ik toch het idee gekregen dat de dreiging veel meer uit de bovenwereld komt dan uit de onderwereld. Dat in de top van de banken en de vastgoedbedrijven zonnekoningen zitten, mensen die heel veel geld hebben verdiend met fraude en corruptie. Dat vind ik pas ondermijnend voor de maatschappij.’

2009 – De aanpak van de Wallen

Van de Hells Angels tot de Heineken-ontvoerders: de onderwereld was altijd aanwezig op de Wallen. Een halve eeuw nadat Maupie de Vries er de lakens uitdeelde, probeert Amsterdam de macht in ‘postcodegebied 1012’ terug te pakken met een cocktail van maatregelen. Vrij Nederland bracht de moeizame strijd om de rosse buurt in kaart.

‘Begin jaren tachtig zei burgemeester Van Thijn al: naast politie en opsporing moeten we ook bestuurlijk aan de slag. Hij besloot te investeren in de Zeedijk, het terrein van dealers en junks. Vanaf dat moment veranderde die straat fundamenteel. Het tegenargument was: je moet het daar laten, anders druk je het onder tafel. Dat is gelul. Het is net als met de tippelzone aan de Theemsweg in de jaren negentig. Daar werden vrouwen uitgebuit door met name Albanese clans. Met het verdiende geld kochten ze coke die ze in Zuid-Europa verhandelden. Pure georganiseerde misdaad. Wij vonden dat de tippelzone dicht moest. Maar de politiek was huiverig, Job Cohen noemde het een duivels dilemma. Ze waren bang dat de tippelaarsters weer naar de binnenstad zouden komen. Dat bleek uiteindelijk onterechte angst. De politie zat er bovenop. Natuurlijk zijn sommige vrouwen in bordelen gaan werken of in Turkse koffiehuizen, maar niet meer open en bloot.

De Wallen is hetzelfde verhaal. Als je georganiseerde misdaad daar tolereert, ben je als bestuur medeverantwoordelijk. Misdaadbestrijding moet leiden tot het oplossen van structurele problemen. Maar met alleen strafrecht red je het niet, dat kan slechts in combinatie met bestuurlijke maatregelen. Je ziet die aanpak nu ook in Brabant en Limburg, waar de politiek de strijd met de onderwereld aangaat. Natuurlijk komt er dan een reactie. Bedreigingen van bestuurders, aanslagen. Dat hoort erbij. Zet de hakken in het zand. Doorgaan, laat je niet opzij zetten, niet verpulveren. Tegelijkertijd zou de Haagse politiek een eind moeten maken aan het gedoogbeleid; verbied of legaliseer de handel in softdrugs. Ik ben voor het laatste. Geef het vrij, controleer goed wat er wordt gemaakt en zorg dat die prijs omlaag gaat. Nee, natuurlijk maakt dat geen einde aan misdaad. Dat zal altijd doorgaan en daar moet je niet van schrikken.’

Joop van Riessen (1943) werkte bij de Amsterdamse politie. Hij moest met nieuwe methoden de opkomst van de georganiseerde misdaad het hoofd bieden. Tegenwoordig schrijft hij thrillers met een vrouwelijke hoofdpersoon: rechercheur Anne Kramer.

Gerelateerd