‘Elke dag begint met Hitler en eindigt bij Auschwitz,’ zei schrijver Walter Kempowski ooit, verwijzend naar zijn standaardwerk Echolot, een tiendelige reeks wereldwijd verzamelde dagboeken uit de oorlogsjaren die een zeldzaam beklijvende leeservaring bieden. Die uitspraak geldt voor bijna alle grote vraagstukken in de hedendaagse samenleving.

Auschwitz was niet alleen een vernietigingskamp, maar vooral ook een sinister experiment over de ondergrens van menselijke waardigheid. Alles wat men tot dan toe dacht te weten over menselijke verhoudingen, schuld en onschuld of ethische normen, bleek in Auschwitz geen enkele geldigheid te bezitten. Het idee van waardigheid als universele bodem voor elk menselijk bestaan werd in de concentratiekampen vermorzeld tussen de tandwielen van ijskoude kadaverdiscipline.

Het failliet van de westerse beschaving en haar politieke systeem liet de wereld na 1945 achter in een staat van angst, schaamte en verwarring. ‘Hier is iets gebeurd waarmee we...