radio vrij nederland
In de nieuwe aflevering van onze podcast Radio Vrij Nederland bespreken hoofdredacteur Sander Heijne, journalist Doortje Smithuijsen en klimaatactivist Hannah Prins deze lijst. Benieuwd? Beluister de aflevering hier.
1. Ahoo Daryaei
De Iraanse promovendus Ahoo Daryaei deed de Iraanse ayatollah’s sidderen toen ze vorige maand in haar ondergoed de straat op ging. Ze zal zich geen illusies hebben gemaakt over de gevolgen. Twee jaar eerder had de moraalpolitie een andere jonge vrouw op een politiebureau doodgeslagen wegens het verkeerd dragen van haar hijab, waarna het land het toneel was van maandenlange protesten tegen het regime. Het weerhield de moedige Daryaei er niet van om het regime te tarten met de aanblik van haar huid. Daryaei werd al snel hardhandig gearresteerd, voor het regime was het kwaad toen al geschied. Daryaei leert ons dat we ons altijd kunnen verzetten tegen tirannie.
2. Aleksej Navalny en Yulia Navalnaya
Aleksej Navalny wist dat hij op een Russische dodenlijst stond toen hij in 2021 in het vliegtuig naar Moskou stapte. Na een mislukte aanslag op zijn leven, een jaar eerder, publiceerde hij een video waarin hij een agent van de Russische geheime dienst een bekentenis ontfutselde. Navalny verbleef op dat moment in Duitsland, maar besloot korte tijd later terug te keren naar Rusland. Daar verloor hij zijn vrijheid, maar niet zijn waardigheid. ‘Ik heb de kant gekozen van diegenen die niet meer bang willen of kunnen zijn’, liet hij kort voor zijn dood, in februari dit jaar, in een Russische strafkolonie weten. Aleksej Navalny is 47 jaar geworden. Zijn vrouw Yulia zet zijn strijd vanuit het buitenland voort.
3. Gisèle Pelicot
Liever dan zich te verstoppen, besloot de Française Gisèle Pelicot het proces tegen haar verkrachters te gebruiken als podium om vrouwenrechten op de kaart te zetten. Pelicot werd jarenlang gedrogeerd en, op uitnodiging van haar echtgenoot, door zeker 51 mannen verkracht. Toen de politie de zaak bij toeval op het spoor kwam, maakte Pelicot haar privacy ondergeschikt aan de strijd tegen seksueel geweld. ‘Het is niet aan ons slachtoffers om ons te schamen, maar aan de verkrachters.’
4. Nila Ibrahimi
‘Moeders en dochters, jullie zijn de toekomst. Broers en vaders, geef ons een toekomst’, zong de Afghaanse Nila Ibrahimi in 2021 in een filmpje. Het was een reactie op een maatregel van de Taliban, die inhield dat meisjes boven de 12 jaar niet meer in het openbaar mochten zingen. De video ging viral en ontketende een ‘gezongen protestbeweging’ in Afghanistan. Ibrahimi zette tevens het platform Her Story op, waar Afghaanse meisjes en vrouwen hun verhaal kunnen doen. Haar inzet voor meisjes- en vrouwenrechten in Afghanistan leverde haar dit jaar de Internationale Kindervredesprijs op. Haar strijd gaat onverminderd door, want meisjes mogen intussen niet meer naar school en vrouwen mogen niet meer in het openbaar spreken.
5. Nora Achahbar
Integratieprobleem. Het was een woord dat aan NSC-staatssecretaris Nora Achahbar knaagde, een woord dat ook over haarzelf ging – of nee, juist níet over haar ging. Achahbar, dochter van een gastarbeider en vrouw met een islamitische achtergrond, is tenslotte een toonbeeld van het tegendeel. Terwijl premier Schoof het antisemitische geweld tijdens de Maccabi-rellen in Amsterdam verklaarde met de veroordeling van een volledige bevolkingsgroep, nam Achahbar een dapper besluit. Ze stapte op. In haar eentje. Zo liet ze zien dat sommige zaken zwaarder wegen dan het pluche en dat het altijd mogelijk is om zélf een streep in het zand te trekken.
6. Femke Halsema
Terwijl kabinet en coalitie geen kans onbenut laten om bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten, is de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema een baken van rust en rechtsstatelijkheid in een zich verhardend politiek klimaat. Halsema staat pal voor het demonstratierecht en toonde in de nasleep van de Maccabi-rellen politieke moed door ook haar eigen rol kritisch te belichten. De burgemeester van Amsterdam treedt haar haters met open vizier tegemoet en ontpopt zich op die manier als het democratische tegengif tegen populistische retoriek en destructief beleid uit Den Haag.
7. Valentina Toth
Dat de strijd om vrouwenrechten ook een lust voor oog en oor kan zijn, bewijst actrice Valentina Toth met haar weergaloze ode aan de hysterische vrouw. In haar debuutvoorstelling opende Toth dit jaar de frontale aanval op de hardnekkige laatste verdedigingslinies van het patriarchaat. Toth is een muzikaal multitalent dat op buitengewoon geestige wijze afrekent met alle mannen die vrouwen kort proberen te houden. Van de Johan Derksens van deze wereld tot haar eigen aanrander.
8. De brandblussers van de Maccabi-rellen
In het zwaar gepolariseerde debat in Nederland over de vernietigende oorlog in Gaza en alle maatschappelijke spanningen die daarbij komen kijken, zijn er dit jaar doorlopend verbinders geweest. Ramsey Nasr, Natascha van Weezel, Jaïr Stranders en het initiatief ‘Deel de duif’ – van joodse en islamitische jongeren – zijn daar slechts een selectie uit. Na de bezettingen van de UvA en de Maccabi-rellen in Amsterdam gooide de regering nog meer olie op het vuur. Deze brandblussers bleven echter verbinden en hielden de empathische benadering overeind. Daarmee trotseerden ze niet alleen populistische politici, maar ook de hardliners aan beide kanten van het debat.
9. Christian Tein
In wat alle kenmerken heeft van een klassieke dekolonisatiestrijd heeft Christian Tein zich dit jaar opgeworpen als uitdager van de Franse heerschappij over Noord-Caledonië, een eilandengroep in de Stille Oceaan, op 15.000 kilometer van Europa. De eilanden zijn in 1853 door Frankrijk gekoloniseerd en hebben inmiddels grote strategische waarde vanwege hun enorme nikkelvoorraad.
Nadat president Macron had aangekondigd het kiesrecht voor expats op Nieuw-Caledonië te willen verruimen ten koste van de toch al getergde inheemse Kanak-bevolking, sloeg de vlam in de pan. Op het eiland braken rellen uit, die de kop werden ingedrukt door de 3.500 gendarmes en militairen die Frankrijk richting de archipel stuurde. Daarbij kwamen ten minste veertien mensen om het leven. Tein heeft altijd opgeroepen tot vreedzaam protest, maar is desondanks gearresteerd wegens ‘opruiing en geweldpleging’. Hij is overgebracht naar het Franse vasteland.
10. De journalisten in Gaza
Journalisten in Gaza wagen dagelijks hun leven om de wereld te tonen welk leed de Palestijnen daar nu al ruim een jaar treft. Velen hebben dat al met hun leven moeten bekopen, zoals Ismail al-Ghoul (27). Hij werkte voor Al-Jazeera en werd in juli vermoord bij een gerichte drone-aanslag van het Israëlische leger op zijn auto. Ook zijn cameraman kwam daarbij om het leven. Sinds 7 oktober 2023 zijn er in totaal 133 journalisten vermoord in Gaza. Zij die nog leven, blijven het extreme onrecht onverzettelijk aan het licht brengen.
11. De klimaatstrijders van Vanuatu
Eilandengroep Vanuatu stond dit jaar op tegen voornamelijk westerse landen. Vanuatu dreigt halverwege deze eeuw onbewoonbaar te worden als gevolg van de zeespiegelstijging door klimaatverandering. Samen met een coalitie van landen uit het globale Zuiden heeft Vanuatu de Verenigde Naties zover gekregen een zaak te beginnen bij het Internationaal Gerechtshof. Het Hof zal uitspraak doen over de verantwoordelijkheden die landen hebben ten aanzien van klimaatverandering. Hoewel niet bindend, is de verwachting dat die uitspraak invloed zal hebben op de manier en het tempo waarop westerse landen, die historisch gezien een grote verantwoordelijkheid dragen voor klimaatverandering, maatregelen moeten nemen om mens en natuur te beschermen tegen klimaatverandering.
