Sinds de laatste Europese verkiezingen hebben EU-landen drie opeenvolgende en nauw verwante klappen gekregen. Eerst de coronapandemie, toen de energiecrisis en daarna de Russische invasie van Oekraïne, die uitmondde in een allesomvattende oorlog in het hart van Europa. Alle drie de gebeurtenissen brachten collectieve Europese reacties van ongekende omvang voort.

Wat hun effectiviteit ook moge zijn, deze maatregelen maakten gemeenschappelijk Europees beleid zichtbaar in het leven van burgers, zij het met enorme variaties van land tot land. Coronavaccins, het Herstel- en Veerkrachtfonds, gemeenschappelijke Europese leningen, gezamenlijke LNG-bestellingen, elektriciteitssubsidies en de bewapening van Oekraïne tegen Rusland.

Al deze zaken zouden kunnen worden gezien als een teken van ‘meer Europa’ in het leven van 450 miljoen Europeanen. Maar dit ‘meer Europa’ heeft op zijn beurt nieuwe crises veroorzaakt en vooral enkele fundamentele tegenstellingen in de institutionele opzet van de EU aan het licht gebracht, namelijk dat geen van de initiatieven van de EU mogelijk zou zijn geweest zonder de activering van de algemene ontsnappingsclausule van het Stabiliteits- en Groeipact, het veiligheidsventiel dat het mogelijk maakte om de fiscale dwangbuis van de EU vier jaar lang te versoepelen.

Binnen deze context zou je kunnen verwachten dat de meeste Europese burgers, ook de Grieken, in juni bij de verkiezingen zullen stemmen op basis van puur Europese overwegingen. Toch zal dit opnieuw niet gebeuren, althans niet in Griekenland. De partijen, die strijden om de stemmen van zo’n 9 miljoen Grieken, kunnen een paar vleugjes Europese politiek toevoegen aan hun retoriek. De strijd zal echter worden gevoerd aan de hand van binnenlandse politiek.

Voor de centrumrechtse regeringspartij, de New Democracy van premier Kyriakos Mitsotakis, is het de eerste grote test na de dubbele verkiezingsoverwinning van mei en juni 2023. Dit succes maakte de partij dominant en veroorzaakte fragmentatie van de oppositie, vooral aan de linkerzijde. In plaats van het verenigde Syriza, dat tot afgelopen zomer de sterkste linkse partij van de EU was en regeringservaring had, zijn er nu drie partijen voortgekomen uit een splitsing. Aan de uiterst rechtse kant wordt momenteel een driepartijenstrijd gevoerd.

De inzet bij de Europese verkiezingen in juni in Griekenland zal dan ook zijn of de vijfjarige heerschappij van Mitsotakis zal worden uitgedaagd. De vraag is ook of het voorspelde verlies van zijn partij ten goede zal komen aan links of rechts.

De partijen die strijden om de stemmen van zo’n 9 miljoen Grieken, kunnen een paar vleugjes Europese politiek toevoegen aan hun retoriek.

Op het eerste gezicht is de verkiezing dus Europees-neutraal. Toch wordt de versnelde slijtage van de heersende New Democracy gevoed door drie kwesties die een duidelijke Europese dimensie hebben.

Ten eerste is er het schandaal van het aftappen met Predatorsoftware, waarbij journalisten en politieke tegenstanders van Kyriakos Mitsotakis illegaal werden bespioneerd. Dit was het ergste van een reeks schendingen van de rechtsstaat, die de regering een motie van afkeuring in het Europees Parlement opleverde. Griekenland werd hierdoor op één lijn geplaatst met het Hongarije van Orbán.

De regering blijft via rechtszaken proberen journalisten het zwijgen op te leggen of failliet te maken. Volgens beoordelingen van Europese instellingen en ngo’s glijdt Griekenland steeds verder af op het gebied van persvrijheid. Deze snelle verslechtering van de Griekse democratie valt samen met de vijfjarige ambtstermijn van Mitsotakis. Het blijft afwachten welke impact dat zal hebben op de beslissing van burgers in het stemhokje.

Ten tweede is er de ‘misdaad van Tempi’, een treinongeluk dat in maart 2023 het leven kostte aan 57, voornamelijk jonge, mensen. De tragedie liet zien op welke schandalige manier Griekse regeringen, gedurende vele jaren, enorme bedragen van Europese en nationale fondsen hebben misbruikt. Die waren bedoeld voor de modernisering van het primitieve en gevaarlijke Griekse spoorwegnet. De regering en haar parlementaire meerderheid hebben geprobeerd hun verantwoordelijkheid voor het ongeluk te verdoezelen, maar het Europees Openbaar Ministerie onderzoekt nu Griekse spoorwegfunctionarissen voor deze schandalige vertraging bij de uitvoering van met Europees geld gefinancierde contracten. Dergelijke investeringen hadden waarschijnlijk kunnen voorkomen wat in Europa ondenkbaar zou moeten zijn: een frontale botsing tussen twee treinen.

Ten derde heeft de huidige landelijke onrust in Europa ook Griekenland bereikt, waar boeren traditioneel hebben gestemd op de conservatieve New Democracy. De strijd heeft betrekking op fundamentele aspecten van de EU, namelijk het hervormde landbouwbeleid en de intersectie ervan met de Europese Green Deal. Net als bij andere landen hebben de protesten in Griekenland Brussel verontrust. Het is echter niet duidelijk of de regering-Mitsotakis in Athene, net als enkele andere EU-regeringen, bereid is om de voor boeren belastende aspecten van dit beleid aanzienlijk te heronderhandelen. Wel is het de boeren gelukt duidelijk te maken dat ze een wantrouwige, volatiele en onvoorspelbare groep van de Griekse samenleving zijn.

Giannis Kibouropoulos is de hoofd- redacteur van Efimerida ton Syntakton (De Krant van de Redacteuren), de belangrijkste centrumlinkse krant van Griekenland.