Voor mij begon het met een artikel in de krant: ‘Noord-Koreaans restaurant opent in Amsterdam’ luidde de kop. Twee mannen met dezelfde voornaam hadden een groep Noord-Koreanen naar Nederland laten vliegen om een restaurant te beginnen in een voormalig buurthuis in Amsterdam-Osdorp. Het klonk als fictie en dat is het nu ook. Mijn debuutroman Honden huilen niet verscheen in april.
Enerzijds is schrijven over Noord-Korea niet moeilijk. Het gesloten land spreekt tot de verbeelding, absurdisme lijkt aan de orde van de dag. De verhalen liggen voor het oprapen. Maar ik wilde meer dan dat, ik wilde weten wat zich achter de stoïcijnse maskers van Noord-Koreanen bevond. Ik las alle boeken die ik kon vinden, bekeek documentaires, ging naar lezingen over Noord-Korea, sprak een Noord-Koreaanse vluchteling en bezocht uiteindelijk het land zelf.
Een van de boeken die ik las, was Het meisje met de zeven namen van de uit Noord-Korea gevluchte Hyeonseo Lee. Zij schreef met behulp van de Engelse co-auteur D.B. John over haar vlucht. Zijn naam zag ik later terug op een ander boek over Noord-Korea, een thriller dit keer. Dat is wel heel makkelijk, dacht ik toen nog, een spannend verhaal schrijven over een van de meest mysterieuze landen ter wereld. Natuurlijk zouden de strafkampen aan bod komen en de vijand was natuurlijk ook snel gevonden: Kim Jong-il is het prototype slechterik. Ik verwachtte goedkoop vermaak, zonder oog voor de inwoners die dagelijks onder dit beestachtige regime leefden.
Ik had er niet verder naast kunnen zitten.
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/detective-en-thrillergids-2019/" class="article-embed article-embed--left article-embed--new">Lees ookHier vind je meer stukken uit de 40ste D&amp;T-Gids én onze recensiezoekmachine24 mei 2019</a>
<h5>Doodverklaard</h5>
Het verhaal in het kort: Noord-Korea, rond 2010. Kim Jong-il, De Geliefde Leider, is nog aan de macht. Jenna Williams is een half-Koreaanse, half-Afrikaans-Amerikaanse professor. Twaalf jaar eerder verdween haar tweelingzus van een strand in Zuid-Korea. Haar zus werd doodverklaard, maar er zijn ook vermoedens dat ze is ontvoerd door Noord-Korea en nog altijd leeft. Jenna spreekt vloeiend Koreaans mét Noord-Koreaans accent, heeft het hoogste IQ van de staat Virginia en is een taekwondo-expert. De CIA houdt haar al een tijdje in de gaten en wil haar rekruteren om de banden met Noord-Korea aan te halen. Ze twijfelt, maar ziet ook kans om er voor eens en voor altijd achter te komen wat er met haar zus is gebeurd.
<blockquote>De drie hoofdpersonages, door D.B. John haarscherp neergezet, geven het boek een ziel. En, misschien nog belangrijker: Noord-Korea een menselijk gezicht.</blockquote>
Jenna’s verhaal wordt afgewisseld met dat van mevrouw Moon, een wat oudere marktkoopvrouw, en Cho Sang-ho, een hooggeplaatste ambtenaar die naar Amerika wordt gestuurd voor een diplomatieke missie die maar één doel heeft: buitenlandse valuta loskrijgen. Elk komen ze op hun eigen manier tegenover de totalitaire macht van Noord-Korea te staan.
Ster van het Noorden voldoet aan alle verwachtingen van een thriller. Maar het is veel meer dan dat. Waar we Noord-Korea alleen maar kennen van verhalen en beeldschermen, weet D.B. John de lezer mee te nemen naar de andere kant van het scherm. De drie hoofdpersonages, door D.B. John haarscherp neergezet, geven het boek een ziel. En, misschien nog belangrijker: Noord-Korea een menselijk gezicht.
<figure id="attachment_435517" aria-describedby="caption-attachment-435517" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="size-image_1280 wp-image-435517" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/DB-JOHN-EXTRA-1280x1919.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/DB-JOHN-EXTRA-320x480.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/DB-JOHN-EXTRA-640x960.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/DB-JOHN-EXTRA-1280x1919.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/DB-JOHN-EXTRA-1920x2879.jpg 1920w" alt="D.B John" width="1280" height="1919" /><figcaption id="caption-attachment-435517" class="wp-caption-text">D.B. John: &#8216;Ik voelde me echt vergiftigd door de propaganda, het was ziekmakend.&#8217;</figcaption></figure>
<h5>Fantastische propaganda</h5>
Mijn boek is geen thriller en verschilt aanzienlijk van Ster van het Noorden, maar ik meen bij John ook een fascinatie voor de Noord-Koreaan achter het masker te herkennen. Ik ben benieuwd waar dit bij hem vandaan komt. Op een zaterdagmiddag bel ik de schrijver, die in Londen woont. Op de achtergrond pruttelt een koffieapparaat en niet veel later wordt een kopje ingeschonken.
Toen ik mijn boek schreef, bereikte de discussie rondom culturele toe-eigening in de media een hoogtepunt. Ik worstelde met de vraag of ik wel over een Noord-Koreaanse vrouw mocht schrijven. Heeft u zich ook met deze kwestie beziggehouden? 
‘Ook ik heb me daar wel even zorgen over gemaakt, maar ik heb toen besloten dat niet meer te doen, want dan zou ik nooit meer over iets anders kunnen schrijven dan over homoseksuele mannen van middelbare leeftijd die in Londen wonen.’
Of ik over een jonge vrouw die haar weg zoekt in de grote stad… 
‘Soms denk ik weleens: waarom schrijf ik niet over zoiets simpels, mijn eigen situatie. Maar ik vind dat oninteressant, daar zit geen enkele uitdaging in.’
Mijn boek begon met een krantenartikel. U liet zich ook inspireren door een nieuwsbericht? 
‘Het begon met de dood van Kim Jong-il in december 2011. De officiële verklaring was dat hij tot zijn laatste snik was blijven werken. Volgens Noord-Korea stierf hij in zijn privétrein als gevolg van een kort ziekbed, dat werd veroorzaakt door de buitensporige mentale en fysieke inspanning van zijn levenslange toewijding aan het volk. Fantastische propaganda, dacht ik, maar hoe is hij nu werkelijk gestorven? Dat was mijn eerste vraag.’
Veel meer in uw boek is gebaseerd op de werkelijkheid. Achterin geeft u een toelichting op de gebeurtenissen die erin voorkomen. Zo blijkt het ‘zaaddrachtprogramma’ echt te hebben bestaan. Noord-Korea liet vrouwen doelbewust zwanger worden van mannen met een andere etnische achtergrond. De kinderen die vervolgens werden geboren, hadden een buitenlands uiterlijk en moesten uiteindelijk als spionnen de wereld ingezonden worden. Waarom vond u die toelichting belangrijk? 
‘Heel weinig in dit boek is verzonnen. Het meeste is gebaseerd op feiten, ik hoefde er eigenlijk helemaal niet zoveel bij te verzinnen. Uiteraard zijn de gebeurtenissen aan boord van Kims trein verzonnen, niemand weet precies wat daar is gebeurd. En ik heb een aantal data aangepast. Verder heb ik het zoveel mogelijk bij de werkelijkheid gehouden. Dat wilde ik met de toelichting aan de lezer uitleggen.’
<blockquote>‘Juist de feiten zijn zo ongeloofwaardig dat ik bang was dat mensen het niet zouden geloven.’</blockquote>
U had het ook in het midden kunnen laten, de lezer zelf het spel tussen feit en fictie kunnen laten spelen. 
‘De bizarre elementen in het verhaal zijn allemaal gebaseerd op de waarheid. En die is zo ongeloofwaardig dat ik bang was dat mensen het niet zouden geloven. Terwijl wat ik verzonnen heb, geen twijfel oproept. Met het boek wilde ik westerse lezers inzicht geven in het leven van Noord-Koreanen door de ogen van geloofwaardige personages. Het zijn normale mensen die onder abnormale omstandigheden leven.&#8217;
&#8216;Ze moesten menselijk zijn, want dat is precies wat “echte” Noord-Koreanen zijn. De situatie waar ze zich in bevinden, is totaal anders dan die van ons. Maar het zijn mensen zoals jij en ik. Ze maken zich zorgen om hun baan, ze vinden geluk bij hun kinderen en ze drinken te veel.’

We zijn allebei naar Noord-Korea geweest. Het land staat er niet om bekend toeristen zijn ware gezicht te tonen. Ik heb niet echt het idee dat ik het ‘ware’ Noord-Korea heb leren kennen. Toch heb ik er veel aan gehad voor mijn roman. Hoe heeft het bezoek u geholpen? 
‘Het was de sfeer, de absolute waanzin. Ik voelde me echt vergiftigd door de propaganda, het was ziekmakend. Ook had ik te doen met onze gidsen, overduidelijk slimme mensen, die ons de hele dag propaganda moesten voeren. Zo vertelden ze ons meerdere keren dat Zuid-Korea de Koreaanse oorlog was begonnen. Ik wilde roepen: “Dat is niet waar!”, maar dat kon natuurlijk niet. Of toen we de locatie bezochten waar Kim Il-sung naar verluidt was geboren. De gidsen leidden ons naar plek met uitzicht over de Taedong rivier en toen begon er een met gedragen stem te vertellen: “En het was op deze plek dat onze Grote Leider als twaalfjarige jongen bij de rivier zat en zo diep nadacht over het lijden van het volk dat de os die hij hoedde zijn eigen weg terug naar huis vond.” Dat was de druppel, ik kon het niet meer aan.’
Zou het niet kunnen dat ze écht geloofden wat ze u vertelden? 
‘Dat bleef ik me steeds afvragen. Een van mijn gidsen, juffrouw Ho, was extreem intelligent en ik dacht steeds: deze onzin geloof jij niet. Maar ik moest mezelf er aan blijven herinneren dat zij, als gids die met westerse toeristen in contact mocht komen, wel een niveau van uitzonderlijke politieke betrouwbaarheid moest hebben. En dus geloofde ze het misschien wel.’
<blockquote>‘Kim is een kleinzielige, regionale despoot en nu heeft Trump hem macht verleend, hem gepromoveerd tot staatsman van wereldniveau. Dat is precies wat Noord-Korea wil.’</blockquote>
Het viel mij in Noord-Korea op dat er af en toe scheuren ontstaan in het verhaal dat ze willen vertellen. Bij mij was dat in een pottenbakkerij, toen er per ongeluk een deur bleef openstaan. Binnen zag ik een enorme hal, met vermagerde mensen die in rijen keramiek maakten. 
‘Toen ik er was, had er ook een mislukte raketlancering plaatsgevonden. Onze gidsen schaamden zich daar extreem voor. Dat was de eerste keer dat ik de uitdrukking “gezichtsverlies” begreep. Ze waren totaal ontredderd door deze enorme nationale schande. Toen begreep ik dat het regime achter het sterke uiterlijk in werkelijkheid wordt verscheurd door onzekerheid. Trump heeft een gigantische vergissing begaan door Kim Jong-un twee keer te ontmoeten. Kim is een kleinzielige, regionale despoot en nu heeft Trump hem macht verleend, hem gepromoveerd tot staatsman van wereldniveau. Dat is precies wat Noord-Korea wil. Trump heeft Kim een enorm propaganda-cadeau gegeven.’
<figure id="attachment_435519" aria-describedby="caption-attachment-435519" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="size-image_1280 wp-image-435519" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/DB-JOHN-1-1280x1919.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/DB-JOHN-1-320x480.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/DB-JOHN-1-640x960.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/DB-JOHN-1-1280x1919.jpg 1280w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2019/06/DB-JOHN-1-1920x2879.jpg 1920w" alt="D.B. John" width="1280" height="1919" /><figcaption id="caption-attachment-435519" class="wp-caption-text">‘Ik ben geobsedeerd door dictators en tirannie. Misschien omdat ik vroeger werd gepest op school.’</figcaption></figure>
Uw eerste boek Flight from Berlin speelt zich af in nazi-Duitsland, Ster van het Noorden in Noord-Korea en voor uw volgende boek heeft u Rusland uitgekozen. Waar komt die fascinatie met totalitaire regimes vandaan? 
‘Ik ben geobsedeerd door dictators en tirannie. Dat was ik vroeger al. Ik wil weten hoe macht wordt verkregen en wordt misbruikt. Misschien omdat ik vroeger werd gepest op school. Ik kijk nu naar Poetin en herken hem. Hij is de jongen die me in 1977 in de toiletten in elkaar sloeg. Ik weet wie hij is. Hetzelfde zie ik in Trump. Wat dat betreft kom ik op dit moment om in het materiaal. We bevinden ons in een tijdperk van pestkoppen.’
En daar komen uw personages tegen in opstand… 
‘Alle drie zijn het buitenstaanders die nooit echt ergens bij hebben gehoord. Elk van hen is opgegroeid met een kracht waarvan ze aanvankelijk niet weten dat ze die bezitten, en dat vind ik heel aantrekkelijk. Rebellen zijn het, elk op zijn of haar eigen manier.’
‘Ik heb zelf ook nooit het gevoel gehad dat ik echt ergens thuishoorde. Niet in Wales, waar ik opgroeide, maar ook niet hier in Londen. Ik voel me een buitenstaander, maar dat betekent ook dat ik overal thuis kan zijn. Ik zal altijd wel een buitenstaander blijven. Dat gevoel van diepgewortelde saamhorigheid dat patriottisme of nationalisme ingeeft, dat is mij vreemd.’
Ook niet in Wales? Daar wordt zelfs een eigen taal gesproken. 
‘Daar was ik nooit thuis. Je moet de situatie daar begrijpen. Ik groeide op met een Engelse naam, niet met een Welsh klinkende naam. Mijn moeder sprak geen Welsh. Dus kon ik volgens de bewoners in Wales nooit volledig Welsh zijn. Het maakte niet uit hoe ik ook probeerde erbij te horen, het was gewoon niet mogelijk. Ik ben geboren met de verkeerde achtergrond, de verkeerde naam.’
Dat klinkt eigenlijk wel een beetje als Jenna, als dochter van ouders met elk een andere achtergrond. 
‘Daar zou je weleens gelijk in kunnen hebben.’  
Als Jenna zich dan uiteindelijk in de trein met Kim Jong-il bevindt, bedenkt ze zich geen moment en gaat de confrontatie aan. Heeft u dat zelf vroeger ook gedaan? 
‘Ik voelde me behoorlijk hulpeloos. Ik was klein en bleek. Het effect van het pesten was dat ik me terugtrok in werelden vol fictie. Ik had kant-en-klare universums op me wachten, geschreven door Tolkien of C.S. Lewis. Eigenlijk leefde ik in een andere, eigen wereld. Al die jaren die ik daar heb doorgebracht, hebben helaas nogal een effect gehad en kun je nooit echt helemaal van je afschudden. Maar je kunt ze wel gebruiken. Om te schrijven, bijvoorbeeld.’
En wat is dan het geheim van een goede thriller? 
‘Ik heb zoveel thrillers gelezen die ik saai vond omdat de personages tweedimensionaal zijn. Je moet geloofwaardige personages creëren die echt verbinding zoeken. Met elkaar, met de schrijver en met de lezer. Je moet echt geven om wat er met hen gebeurt, voorkomen dat het lege karakters zijn zoals de bijrollen in een soapserie. Dat maakt het verschil.’
<div class="info-box">
D.B. John, Ster van het Noorden, Cargo, 448 p., € 20,99
</div>
<div class="info-box">
<h5>Anne Moraal</h5>
Anne Moraal (1987) is eindredacteur van het VPRO-radioprogramma Nooit meer slapen. Tijdens haar studie wetenschapsfilosofie woonde zij een half jaar in Zuid-Korea. In 2017 bezocht ze Noord-Korea als research voor haar in april verschenen roman Honden huilen niet (Lebowski, 240 p.)
</div>

Schrijver D.B. John geeft in de VN-Thriller van het Jaar Noord-Korea een menselijk gezicht