Reportage

‘Volgens mij zou je zelf zo iemand willen zijn.’
Mijn vriend zegt het met de stelligheid waarmee hij duidelijk wel vaker zulke statements maakt. We zitten aan een houten tafeltje in café Orloff in Utrecht, waar volgens een koperen plaatje vroeger Dick Bruna placht te zitten. We hebben het over Hakim ik weet niks, ‘de dichter van de Vismarkt’, de dakloze, spraakzame Hakim die ik onlangs heb ontmoet. Mijn vriend ziet romantiek in zijn zwerversbestaan.
‘Ik denk het niet,’ antwoord ik beslist. Ik weet het zelfs zeker.
Waar mijn vriend zorgeloosheid ziet, vermoed ik veel eenzaamheid. Ik zie geen dichter maar een man die nergens thuis is omdat hij geen thuis meer heeft: een man die noch daar noch hier echt hoort. Ik zie een man die hunkert naar vrouwen die hem altijd achteloos voorbijlopen. Een man die ouder wordt en alleen nog zijn gedichten heeft, die, als je hem mag geloven, iedereen bijzonder vindt maar bijna niemand leest.
<h5>Nadrukkelijk onderweg</h5>
De Choorstraat, de Zadelstraat en de Lijnmarkt van Utrecht lopen allemaal naar het Buurkerkhof dat geen enorm plein is, maar meer een knooppunt, met een boom in het midden. Rond de stam loopt een bankje, Google Maps noemt dit ‘het bankje van Colette’. Mensen zitten er om hun patatjes op te eten, een smoothie van Stach te drinken en onderwijl te kijken naar passanten die net een paar nieuwe schoenen hebben gekocht of kleren van Claudia Sträter. De merknamen zijn afgedrukt op de tassen die als trofeeën bungelen aan hun arm: kijk mij, ik kan dure spullen kopen.
Veel voorbijgangers zijn nadrukkelijk onderweg. Met grote, doelbewuste Nederlandse stappen haasten ze zich voort, ze hebben nooit tijd, en geen oog voor wat er om hen heen gebeurt. Ze snellen naar het café, de volgende winkel, de volgende winkelstraat of de parkeergarage om daar de warmte op te zoeken.
In deze drukte is Hakim ik weet niks zo goed als onzichtbaar.
<blockquote>De voorbijgangers zien Hakim niet en lezen evenmin zijn gedichten, die in een warboel van lettersoorten zijn opgetikt en uitgeprint en gebundeld om ze te kunnen verkopen.</blockquote>
Hij staat met een sjaal om en een rode capuchon op zijn hoofd tegen de kou bij de boom op het Buurkerkhof. Hij probeert mensen te vangen met zijn ogen. De meeste voorbijgangers lijken dat te weten want ze houden hun blik stuurs op de klinkers gericht, bang dat ze zullen verstenen als hun blikken elkaar kruisen. Tussen hen en Hakim ontstaat zo een onzichtbare muur die de mensen scheidt in haves en have-nots.
De voorbijgangers zien Hakim niet en lezen evenmin zijn gedichten, die in een warboel van lettersoorten zijn opgetikt en uitgeprint en gebundeld om ze te kunnen verkopen: 36 kantjes, bij elkaar gehouden met twee gele plastic touwtjes, en met op het voorblad een foto van hemzelf toen hij nog jong was en knap, met priemende ogen en een mond die net niet lacht.
<h5>Analfabeet</h5>
Hakim ik weet niks is zijn dichterspseudoniem. Hij heet Hakim, maar hij weet niks, hij is niks. Hij weet dat er niet één God is, maar twee. Voor de rest is het leven voor hem een raadsel.
De geschiedenis van Hakim begint op straat. Hoe hij daar terechtkwam, wordt me niet duidelijk. Misschien heeft het auto-ongeluk waarover hij schrijft daarmee te maken, misschien is het ergens anders misgegaan. In 2010 verkocht Hakim al Straatnieuws, de Utrechtse daklozenkrant, en deed hij mee met het schrijfgroepje waarin daklozen dichtten over hun lot. Zelf kon Hakim niet schrijven, hij was analfabeet, maar hij dicteerde zijn gedachten aan de hoofdredacteur die ze in het blad zette.
Hakim bleek een onverwacht talent, en bleef daarom niet onopgemerkt. Bloggers ontdekten ‘de dichter van de vismarkt’, het Boeddhistisch Dagblad en een Alkmaarse remonstrant wijdden een stukje aan hem, en ene Laurens Ham schreef zelfs een heel essay in het Belgische literaire tijdschrift Dietsche Warande en Belfort, omdat hij in de gedichten van Hakim ik weet niks de poëzie van Maarten van der Graaff voelde resoneren.
<h5>Aangereden</h5>
Maar de incidentele blogger, de toevallige recensent, de stukjesjournalist verdwenen even snel als ze kwamen, en lieten Hakim ik weet niks altijd weer achter op het Buurkerkhof, net zo onzichtbaar als voorheen.
Niemand weet wat gebeurt met jou 
jij lopen jij staan 
jij lachen jij huilen 
maar niemand weet.
Dat schreef hij toen hij door een auto was aangereden. Hakim dacht dat zijn laatste dag was aangebroken, en dat hij onopgemerkt uit het leven zou verdwijnen. Maar de volgende dag werd hij toch weer wakker. Hij werd opnieuw geboren, schrijft hij, maar hij realiseert zich meteen dat ook dat door niemand zal worden gelezen. Hij kan zijn gedichten net zo goed in de gracht gooien.
maar jammer, gedicht, jij valt in het water 
maar jammer ik huilen 
ik lachen 
ik kijk naar de toekomst 
Ik ben 58 jaar 
Ik vertel jullie de waarheid maar jullie 
luisteren niet naar mij
<h5>Zonder tanden</h5>
‘In een ander leven zou hij tot dichter zijn uitgegroeid,’ zei de hoofdredacteur van Straatnieuws in 2010 tegen Trouw over Hakim. Een troost was dat nauwelijks. Dat andere leven is nog steeds net zo ver weg als toen, en in dit leven is hij inmiddels oud en eenzaam, en heeft hij nog steeds vrouw noch kinderen.
Bij gebrek aan beter beschrijft hij hoezeer hij verlangt naar de vrouw die hem, een oude man zonder tanden, geen blik waardig acht.
Zij is mooi, jong en goed opgeleid. Hij niet:
Wanneer ik jou zie, zal de zon schijnen 
Wanneer ik jou niet zie is de hemel donker
&#8230;
Maar helaas luister je niet naar mij 
Jij hebt heel goed geleerd 
Ik weet niet wat er gebeurt 
Wat gebeurt, gebeurt
In de gedichten vergelijkt hij de woestijn met een gracht zonder water, en schrijft hij over Nederland zoals niemand dat doet:
Mensen heten Jeroen, Jop, Willem 
Mensen helpen elkaar 
Heel lang ik hier en daar zonder haar
Dat hij eenzaam is, zal de meeste mensen een zorg zijn. Ze geven hem wat geld, en daarmee kan hij naar de coffeeshop om een moment van rust te kopen. Waarna het leven opnieuw een stukje langer is geworden.
Er zijn goede mensen in Nederland 
Geven brood, geven geld, geven alles 
In Nederland heb je het makkelijk 
techniek en psychiaters en chirurgen verlengen het leven

<h5>In de verkeerde dimensie</h5>
Hakim is nu meer dan 45 jaar in Nederland, zegt hij. Hij moet hierheen zijn gekomen in de tijd dat busladingen Marokkanen en Turken als gastarbeider werden ingehaald. Ze werkten hard en waren met weinig tevreden, je kon ze als werkgever zelfs zonder bezwaren in barakken onderbrengen. Ze waren een bezienswaardigheid. Tot de lol ervan afging.
Ooit is hij daarna naar Utrecht afgedreven, waar hij op een dag in de verkeerde dimensie wakker is geworden, naast het bankje van Colette.
Hakim heeft geen tanden. Hij is naar de tandarts geweest toen hij de pijn niet meer uithield, maar hij moest zelf betalen. Goud en zilver is duur, maar de tandarts ook. Vandaar.
Nog een keer zwaait hij, vanuit de verte, en daarna laat hij zich niet meer zien.
In zijn plaats zit nu Samir op de brug, met een trommel tussen zijn benen. Samir is hier naartoe gekomen vanuit Caïro. Hij sprak destijds, meer dan twintig jaar geleden, geen woord Nederlands, alleen Engels, ‘maar ik had al die levenservaring die ik op straat in Caïro had opgedaan,’ zegt hij, en daarop werd hij aangenomen als jongerenwerker in Utrecht-West, in Lombok.
<blockquote>Hakim ik weet niks’ gedichten ademen de geur van kamerbegeleiding, politie, eenzaamheid en naderende dood, God (waarvan er twee zijn), Jezus, dood willen, toch weer opkrabbelen en veel lopen voor zijn gezondheid, hard werken aan zichzelf.</blockquote>
Twaalf jaar geleden kreeg Samir een burn-out, een uitkering en een kamer ‘in een soort begeleid-wonen’. Hij belandde in het web van de zorg, en daar kom je niet zo een-twee-drie meer uit. Na zes jaar heeft Samir zijn eigen appartementje gekregen. In Lunetten. Een plek voor hemzelf. Zonder begeleiding.
Samir roffelt op zijn trommel.
Hij doet het om een glimlach te zien op de gezichten van de voorbijgangers, zegt hij, maar hij wil vooral dat ze hém zien, want pas als je wordt gezien, besta je.
Hakim ik weet niks heeft hij nooit gezien. Nooit van gehoord ook. Hakim bestaat niet.
Hakim ik weet niks’ gedichten ademen de geur van kamerbegeleiding, politie, eenzaamheid en naderende dood, God (waarvan er twee zijn), Jezus, dood willen, toch weer opkrabbelen en veel lopen voor zijn gezondheid, hard werken aan zichzelf.
Veel lijkt het uiteindelijk niet op te leveren.
In de twee slotregels van het laatste gedicht is Hakim niet eens meer een dichter, alleen nog maar een man die geld vraagt.
Je kunt me wat geven, maar voel je niet verplicht, 
Ik ben Hakim en Ik weet niks.

Samenleving

Gerelateerd

Fotoverhaal: De man die normaal wilde worden