Lang leve de Senaat

Columns van de week

Amber Wiznitzer en Hannah Prins

De stemmen van Vrij Nederland

Analyse

#Masc4masc: het is een term die in de gay scene zowel wordt verguisd als veelvuldig gebruikt. Op homo-ontmoetingsapps als Grindr duikt de hashtag met regelmaat op in profielen, als een instructie a priori: als je wat vrouwelijker bent, hoef je niet te reageren.
Een simpele hashtag die een voorkeur aangeeft, maar ook – net als #NoAsians, eveneens veelvoorkomend op diezelfde apps – mensen bij voorbaat buitensluit en discrimineert binnen een groep die zelf nog te vaak gediscrimineerd wordt, en laat zien dat in de steeds meer fluïde LHBTQIA+-gemeenschap nog altijd veel mensen in een achterhaalde tweedeling van ‘mannelijkheid’ en ‘vrouwelijkheid’ geloven. Het gevolg is dat homoseksuele mannen zich onwelkom en onveilig voelen in een groep die hen een onderkomen zou moeten bieden.
Dit sentiment gaat verder dan een hashtag. Er zijn homo’s die vinden dat vrouwelijke gays een verkeerd voorbeeld zijn; dat homofobie aan hen te wijten is. Dat veroordelen van femininiteit is dus ook nog eens schadelijk. Veel andere gay mannen laten daarom een ferm tegengeluid horen door alle vormen van vrouwelijkheid toe te juichen, te omarmen en uit te dragen. Het verdeelt de homogemeenschap: male femininity wordt zowel afgestraft als aangemoedigd.
<h5>Vrouwelijke kenmerken</h5>
‘Fem’ of ‘femme’ is het tegenovergestelde van wat wordt aangeduid met ‘masc’. Het is een embleem dat veelal met trots wordt gedragen door activistische vrouwelijke(re) gay mannen. Die trots is niet vanzelfsprekend. Veel van hen hebben hun vrouwelijke kenmerken jarenlang onderdrukt of een poging daartoe gedaan. 
<blockquote>Toen ik me als puber realiseerde dat mijn interesse in mannen geen fase was, begon ik mijn best te doen om alles wat als gay kon worden gezien te elimineren.</blockquote>
De Australische Alexander Leon, werkzaam bij een LHBTQIA+-organisatie, ging begin dit jaar viral met een reeks <a href="https://www.lgbtqnation.com/2020/01/tweet-lgbtq-mental-health-gone-viral-inspired-thousands-queer-people/">tweets</a> over de mentale gezondheid van queer people – mensen die zich niet identificeren als heteroseksueel. ‘Wanneer wij opgroeien, spelen we een versie van onszelf die authenticiteit opoffert om schaamte en vooroordelen te minimaliseren,’ schreef hij. ‘In ons volwassen leven moeten we ontrafelen welke delen echt van ons zijn en welke we onszelf hebben aangeleerd uit zelfbescherming.’
Dat herken ik. Toen ik me als puber realiseerde dat mijn interesse in mannen geen fase was, begon ik mijn best te doen om alles wat als gay kon worden gezien te elimineren. Als je homoseksueel bent, ben je anders, en de gemiddelde puber wil niet anders zijn. Veel ‘typerende’ elementen associeerde ik met vrouwelijkheid.
<h5>Zelf-ontrafeling</h5>
Er zijn twaalf jaar verstreken sinds mijn coming-out, en ik weet nu dat uit de kast komen niet hetzelfde is als jezelf accepteren. Natuurlijk erken je een belangrijk deel van jezelf ermee, maar tijdens mijn eerste jaren in het hokje Homo wilde ik vooral normaal worden gevonden. Homo zijn was al afwijkend genoeg. Ik ervoer het in deze periode als compliment als iemand me vertelde niet te kunnen zien dat ik op mannen viel. Dan voelde ik opluchting: mooi, ik kan doorgaan voor heteroseksueel. Een normale man. Een mannelijke man.
<blockquote>Nu, twee decennia aan zelfkennis en -acceptatie verder, weet ik: ik ben zeker niet #masc, maar zie mezelf evenmin als #femme.</blockquote>
In diezelfde tijd deed ik, in de volle overtuiging dat ik een ruimdenkend persoon was, bekrompen uitspraken als: ‘Ik val niet op vrouwelijke types; dan zou ik wel hetero zijn geweest.’
Tussen het uiten van die woorden en mijn eigen veroordeling ervan, zat het door Alexander Leon beschreven proces van zelf-ontrafeling. In dat traject zag ik in dat onze samenleving dusdanig gestoeld is op heteronormativiteit dat ik ‘heteroseksueel’ verwarde met ‘normaal’. Besefte ik dat ik er trots op ben dat ik homo ben en dat dat gezien mag worden. Dat ik eigenschappen heb die langs de meetlat van onze maatschappij als vrouwelijk worden gezien. Eigenschappen die er als kind al in zaten.
Dat weet ik omdat me als jonge jongen in de jaren negentig meer dan eens is verteld ‘niet zo verwijfd’ te doen. En dus probeerde ik dat. Nu, twee decennia aan zelfkennis en -acceptatie verder, weet ik: ik ben zeker niet #masc, maar zie mezelf evenmin als #femme. Ik bevind me in een tussengebied – maar grijs is het niet.
<h5>Zelfhaat</h5>
Vanaf mijn ongedefinieerde plek volg ik met bewondering vrienden en kennissen die zichzelf als femme zien en daar, vaak na jaren waarin dat anders was, blij mee zijn. Jongens die hun feminiene kanten niet verhullen maar juist benadrukken, door bijvoorbeeld hakken of make-up te dragen, door hun manier van spreken of motoriek niet aan te passen aan wat de heteronormatieve samenleving – veel masculiene homo’s incluis – van hen verlangt.
Dat doen veel vrouwelijke gays aanvankelijk namelijk wel. Acteur Corey Camperchioli laat dat treffend zien in de door hem geschreven korte film <a href="https://www.femmethefilm.com/" target="_blank" rel="noopener">Femme</a> (2018). In een <a href="https://www.femmethefilm.com/" target="_blank" rel="noopener">interview</a> daarover met de Huffington Post vertelt Camperchioli hoe hem als beginnend acteur werd geadviseerd zijn vrouwelijke eigenschappen af te leren wilde hij ooit werk krijgen. In datzelfde interview stelt hij dat veel gays om hem heen het, net als ik destijds, als compliment zien als iemand niet doorheeft dat ze op mannen vallen. ‘Het is tekenend voor iemands zelfhaat,’ stelt hij, ‘als diegene “overduidelijk homoseksueel zijn” als iets slechts ziet.’
<blockquote>‘Er wordt niet vaak over gepraat, maar veel mensen vinden het moeilijk om iets anders dan heteroseksueel te zijn, zelfs jaren na hun coming-out.’</blockquote>
Volgens Matthew Todd, auteur van Straight Jacket (2016) – een boek over de schaamte en vooroordelen waar gay mannen onwillekeurig mee leven – komt zelfhaat veel voor onder homo’s. In een <a href="https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/feb/08/self-loathing-gay-people-shame" target="_blank" rel="noopener">opiniestuk</a> voor The Guardian schrijft hij: ‘Er wordt niet vaak over gepraat, maar veel mensen vinden het moeilijk om iets anders dan heteroseksueel te zijn, zelfs jaren na hun coming-out.’ En ‘moeilijk’ is soms een understatement: homoseksuele mensen kampen vaker met depressie en suïcidale gedachtes dan heteroseksuele.
Evenals Camperchioli’s personage aan het einde van zijn film, zijn femmes in mijn sociale kring onbevreesd zichzelf. Dat is goed, want het betekent dat ze hebben ontdekt wie ze zijn en waar ze zich fijn bij voelen. Het is ook dapper, want een man die zich vrouwelijk gedraagt is nog altijd verre van geaccepteerd in de hedendaagse maatschappij – de consequenties kunnen verregaand zijn: een onveilig gevoel op het werk, pesterijen op school, agressie op straat. Bovenal is het dus belangrijk, want het laat mannen die hun vrouwelijke kanten nog wél camoufleren zien dat dat niet hoeft, ongeacht hoeveel druk ze vanuit hun omgeving krijgen.
<h5>Safe space</h5>
Ik ben, pakweg een decennium nadat ik begon aan mijn ontrafelingsproces, ook onbeschaamd mezelf. Maar niet per se op een vrouwelijke manier. Recentelijk speelt, net zoals in de gay scene, in mijn hoofd een tweestrijd. Ik ben uitgesproken homoseksueel – op sociale media en daarbuiten – en heb meerdere opiniestukken over LHBTQIA+-issues geschreven. Toch knaagt ergens het idee dat dat niet voldoende is in een tijd waarin een steeds groter wordend deel van de gemeenschap schadelijke patronen als geprojecteerde zelfhaat en onderlinge discriminatie blootlegt.
<blockquote>Ik had het gevoel dat ik niet genoeg bijdroeg aan de zichtbaarheid van feminiene mannen omdat ik níet met make-up of op hakken liep.</blockquote>
Dat gevoel werd versterkt tijdens de opening van de expositie Male Femininity door fotografe Bete van Meeuwen, vorig jaar in het Eye Filmmuseum in Amsterdam. Een groot deel van de aanwezige mannen droeg make-up of hakken. Prachtig – maar belangrijker dan het esthetische aspect was dat het de locatie tot een safe space maakte voor alle aanwezigen.
Die avond doolde een sensatie rond in mijn hoofd: dat ik niet genoeg bijdroeg aan de zichtbaarheid van feminiene mannen, omdat ik níet met make-up of op hakken liep. Tegelijkertijd wist ik dat ik, door dat wel te doen, voorbij zou gaan aan het daadwerkelijke punt: ik ben daar niet méér mezelf mee.
<h5>Wel of geen make-up</h5>
Aan het eind van de avond complimenteerde een andere bezoeker mijn toenmalige vriend, die make-up droeg, met de woorden: ‘Dit is hoe ik het graag zie.’ Een compliment zonder bijbedoeling, dat desalniettemin impliceerde dat afwezigheid van feminiene elementen niet wenselijk was. De opmerking bleef me bij. Maar… ik ben mezelf, sputterden mijn gedachten tegen. Zou dat niet het punt moeten zijn in plaats van wel of geen make-up dragen?
<blockquote>‘Als jij je niet zo voelt, waarom zou je je dan zo moeten kleden?’</blockquote>
Ik leg het voor aan Bete van Meeuwen, zelf eveneens queer. ‘Natuurlijk is dat het punt,’ stelt ze me gerust. ‘We zouden daaraan voorbij schieten als iedereen volgt wat anderen doen. Als jij je niet zo voelt, waarom zou je je dan zo moeten kleden?’
Ook Van Meeuwen constateert recentelijk meer activisme op het gebied van male femininity. Dat gaat ogenschijnlijk gepaard met een populariteitspiek in de drag-cultuur. Waar sommige mannen het houden bij wat maquillage, begeven anderen zich liever in full drag. Televisieprogramma RuPaul’s Drag Race is populairder dan ooit en niet alleen onder homo’s. Van Meeuwen: ‘Door de commercialisering van RuPaul’s kunnen mensen uit een minder tolerant milieu zien wat er allemaal kán. Sociale media spelen een belangrijke rol in die zichtbaarheid. Drag queens en uitgesproken femmes krijgen op Instagram steun van hun volgers en hoe meer fans ze online opbouwen, hoe uitgesprokener ze ook in het echte leven worden.’
Die zichtbaarheid leidt uiteindelijk hopelijk weer tot een grotere acceptatie – binnen en buiten de gemeenschap.
<h5>Geïnternaliseerde homofobie</h5>
Maar er zijn ook femme-activisten die in hun passie voor het onderwerp stevige woorden bezigen, maar schijnen te vergeten welke zin die moesten vormen. De bekende Amerikaanse drag queen Trinity the Tuck <a href="https://twitter.com/TrinityTheTuck/status/1231821957449965568">tweette</a> in februari van dit jaar: ‘Shout out to fem guys only! Fuck masc4masc.’ Een hart onder de riem voor feminiene mannen, maar verre van constructief: dit statement zet enkel aan tot meer haat, zij het in een andere richting.
Drag-artiest Trixie Mattel, net zo beroemd als Trinity the Tuck, werd in de afgelopen jaren het gezicht van vele internet-memes, <a href="https://twitter.com/juventudsonica/status/1027009640930975745">een ervan</a> met de tekst: ‘Oooooh, she’s different and internally homophobic’. Die wordt op sociale media met enige regelmaat ingezet als reactie op uitgesproken mascs, suggererend dat zij vrouwelijkheid afkeuren als resultaat van zelfhaat dan wel geïnternaliseerde homofobie.
<blockquote>Nee, mascs zouden femmes niet moeten veroordelen, maar andersom gebeurt nu soms hetzelfde.</blockquote>
Maar dat iedereen different is, is juist waar het om draait. De een is ‘vrouwelijk’, de ander ‘mannelijk’, weer een derde is geen van beide, een vierde is allebei. Twee femmes zijn niet exact hetzelfde, net zomin als twee mascs dat zijn. En niet alle vormen van drag anno nu zijn per se vrouwelijk: drag is tegenwoordig als kunstvorm veel breder dan dat.
We blijven als homo’s zelf bezig met hokjesdenken. We creëren verschillende kampen. En in plaats van iemand in een ander kamp respectvol uit te leggen waarom een opmerking kwetsend of discriminerend is, discrimineren we zelf terug. Nee, mascs zouden femmes niet moeten veroordelen, maar andersom gebeurt nu soms hetzelfde.

<h5>Homo’s die van voetbal en auto’s houden</h5>
Vergelding en minachting zijn niet educatief: hiermee blijft de tweestrijd in de homowereld intact. Sterker nog, er schuilt een gevaar in zo’n rancuneuze tegenaanval. Naast mannen die beseffen dat vrouwelijk zijn kan en mag, zijn er nu misschien homo’s die kunnen denken dat zij nooit aansluiting zullen vinden in de gay scene omdat zij geen interesse hebben in drag. Homo’s die gepest of buitengesloten worden, maar vrezen dat ze in de LHBTQIA+-gemeenschap eveneens een buitenbeentje zullen zijn. Homo’s die van voetbal en auto’s houden en niet van make-up. Homo’s die nooit ‘vrouwelijk’ zijn genoemd en evenmin denken dat ze dat zijn.
Het laatste wat we zouden moeten willen, is dat die jongens geloven dat zij diep van binnen homofoob zijn omdat ze anders zijn dan wat zij interpreteren als femme. Wat we moeten willen, is dat die jongens niet neerkijken op homo’s die wél vrouwelijk zijn. En dat kan alleen door ze dat te laten zien.
We moeten de kernboodschap niet uit het oog verliezen: het maakt niet uit hoe masc of fem we ons voelen, hoe we ons gedragen of hoe we ons kleden, alles wordt binnen onze gemeenschap geaccepteerd. De enige twee dingen die we gemeen zouden moeten hebben, is dat we geen van allen heteroseksueel zijn en dat we elkaar niet veroordelen of buitensluiten.

Tim van Erp

Hokjesdenken binnen de homogemeenschap: hoe mannelijke vrouwelijkheid zowel wordt afgestraft als aangemoedigd

Essay

<div class="info-box">
<iframe src="https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/tracks/840793684%3Fsecret_token%3Ds-NqzA33Bh9Qw&amp;color=%23ff5500&amp;auto_play=false&amp;hide_related=false&amp;show_comments=true&amp;show_user=true&amp;show_reposts=false&amp;show_teaser=true&amp;visual=true" width="100%" height="150" frameborder="no" scrolling="no">﻿</iframe> 
Tims verhaal is ook te beluisteren dankzij Blendle!
</div>
Ik ben een witte man. Een witte man die veel gesprekken met zichzelf heeft gevoerd in de weken na de dood van George Floyd. Mijn emoties buitelden over elkaar heen. Verdriet toen ik de beelden zag van de agent met zijn knie op Georges nek; woede toen het politiegeweld zich herhaalde tijdens demonstraties na zijn dood; vreugde toen ik constateerde dat vrijwel iedereen in mijn omgeving zich verenigde om een collectieve vuist te maken tegen racisme; angst toen vredige demonstranten bij het Witte Huis in Washington bruut aan de kant werden <a href="https://www.youtube.com/watch?v=9drJy2Eohh0">gebeukt</a> door agenten met traangas en flitsgranaten; opnieuw verdriet toen ik meer dan ooit besefte dat racisme ook in mijzelf schuilt. Sluimerend, stil, stiekem − maar onmiskenbaar.
<h5>Pride</h5>
Naast wit ben ik homoseksueel. Toen ik voor het eerst vaststelde dat er ook binnen de LHBTQIA+-gemeenschap personen zijn die zwarte mensen als minderwaardig behandelen, werd ik bevangen door verbazing. Waarom zou iemand die zelf niet door iedereen geaccepteerd wordt een ander niet accepteren?
De Amerikaanse acteur Brandon Kyle Goodman verwoordt dit fenomeen in een aan de witte homogemeenschap gerichte <a href="https://www.instagram.com/p/CA6MI_rD2Ds/">videoboodschap</a> op zijn Instagram-pagina. ‘Enkele van de meest racistische ervaringen die ik ooit heb gehad, waren met witte gay mannen. Doordat wij allen onderdrukking ervaren vanwege onze seksualiteit, denk ik dat sommigen van jullie het gevoel hebben dat (…) je geen werk hoeft te verzetten. Dat is niet zo.’ Goodman eindigt zijn bericht met een oproep om te vechten voor zwarte levens, ‘op dezelfde manier waarop onze voorouders voor dat van jullie hebben gevochten’.
Met die woorden verwijst hij naar de Stonewall-rellen, die in juni 1969 het startschot gaven voor het ontstaan van Pride. De Stonewall Inn was destijds het enige café in New York waar mannen met elkaar konden dansen. Homoseksualiteit was op één staat na in de gehele VS verboden en politieagenten konden elk moment de zaak binnenvallen. Bezoekers werden dan in rijen opgesteld en moesten zich identificeren. Mannen die dat niet konden, werden gearresteerd − evenals drag queens, want ook crossdressing was in die jaren verboden.
<blockquote>Er bestaan verschillende theorieën over hoe de Stonewall Riots precíés ontstonden, maar het meest gangbare verhaal is dat de zwarte drag queen Marsha P. Johnson ze ontketende.</blockquote>
Tijdens een nachtelijke inval in 1969 kregen de agenten te maken met onverwachte weerstand van het overwegend zwarte publiek. Toen honderden mensen zich rond de Stonewall verzamelden, dolf de politie het onderspit. Daags erna kwamen duizenden mensen samen om hun solidariteit met de LHBTQIA+-gemeenschap te tonen. Een deel van die sympathisanten richtte het Gay Liberation Front op, dat zich inzette voor het legaliseren van homoseksualiteit. In de rest van het land werd hun voorbeeld gevolgd. De spontane marsen die deze organisaties hielden, groeiden een jaar na de rellen, op 28 juni 1970, uit tot de eerste Prides in de geschiedenis.
Er bestaan verschillende theorieën over hoe de Stonewall Riots precíés ontstonden, maar het meest gangbare verhaal is dat de zwarte drag queen Marsha P. Johnson ze ontketende. Zelf heeft zij dat tot haar overlijden begin jaren negentig ontkend, maar toch werd ze het gezicht van de revolutie. <a href="https://www.instagram.com/p/CBLe_5ilC4n/" target="_blank" rel="noopener">Foto’s</a> van Johnson duiken in de nasleep van de moord op George Floyd herhaaldelijk op sociale media op.
Opnieuw staat ze symbool, ditmaal voor een nadrukkelijke aansporing; een pleidooi van antiracismeactivisten aan de LHBTQIA+-community om op te staan voor de gelijke behandeling en de veiligheid van zwarte mensen. De achterliggende gedachte: quid pro quo.
<h5>Durven benoemen</h5>
Nu het Pride Month is in de VS, klinken er vanuit diverse hoeken geluiden om black queer lives deze maand centraal te stellen. Veel activisten <a href="https://www.instagram.com/p/CA3pcBlDtRa/" target="_blank" rel="noopener">benadrukken</a> dat Pride er niet geweest zou zijn zonder zwarte mensen en het daarom niet aanvaardbaar is het te vieren zonder stil te staan bij de zwarte gemeenschap.
De Amerikaans rapper en performance artist Mykki Blanco <a href="https://www.instagram.com/p/CA3QUNHlbQS/" target="_blank" rel="noopener">verzocht</a> haar LHBTQIA+-volgers nadrukkelijk om mensen aan te spreken op racistisch gedrag en ze vroeg media betekenisvolle verhalen te maken in plaats van luchtige Pride-artikelen. Net als Goodman zegt zij: als we verandering willen, moeten we ook binnen de eigen gemeenschap durven benoemen wat er niet goed gaat.
<blockquote>‘Don’t open your mouth for black dick and keep it closed on black issues.’</blockquote>
Hashtags als #silenceisviolence functioneren daarbij als waarschuwing: wie zijn stem niet laat horen, stemt in met de onderdrukker. Tijdens Black Lives Matter-protesten refereerden enkele aanwezigen aan de hypocrisie van degenen die zich seksueel aangetrokken voelen tot mensen van kleur maar zich niet uitspreken tegen racisme, met <a href="https://www.instagram.com/p/CA5o6mCJS4P/" target="_blank" rel="noopener">leuzen</a> als: ‘Don’t open your mouth for black dick and keep it closed on black issues.’
Dat mensen van kleur regelmatig seksueel gefetisjt worden is geen geheim: homo-ontmoetingsapp Grindr heeft niet zomaar een filter voor etniciteit, waarvan het bedrijf pas tijdens de recente opleving van de strijd tegen racisme heeft aangekondigd die te zullen verwijderen.
<h5>Kruispuntdenken</h5>
Bij de demonstraties in Nederland was de niet-heteroseksuele gemeenschap in groten getale aanwezig. De bijeenkomst op de Dam, die uiteindelijk meer media-aandacht genereerde wegens het niet naleven van de coronamaatregelen dan wegens het thema erachter, werd mede-georganiseerd door de LHBTQIA+-actiegroep Black Queer &amp; Trans Resistance. Ook andere minderheidsgroeperingen zetten zich publiekelijk in tegen racisme. Non-profitorganisatie Disability Rights Washington liet bijvoorbeeld in een <a href="https://www.disabilityrightswa.org/2020/06/01/black-lives-matter/" target="_blank" rel="noopener">verklaring</a> weten de protesten in de VS te steunen: ‘DRW erkent de buitenproportionele impact van overheidsgeweld en politiebrutaliteit tegen de zwarte gemeenschap, onder wie zwarte mensen met beperkingen. (…) We hebben een intersectionele aanpak nodig om verandering te bewerkstelligen door de ervaringen van niet-witte mensen in onze strijd voor gelijkheid centraal te stellen.’
Het belang van intersectionaliteit wordt in de Black Lives Matter-beweging al langer beklemtoond. De term werd in 1989 geïntroduceerd door de Amerikaanse rechtsgeleerde en burgerrechtenactiviste Kimberlé Williams Crenshaw en is pas deze eeuw overgewaaid naar Nederland, waar het ook wel ‘kruispuntdenken’ wordt genoemd.
Het idee erachter is dat discriminatie vaak voortkomt uit een combinatie van sociaalpolitieke factoren: huidskleur, gender, seksualiteit, klasse, opleidingsniveau, etcetera. Dat betekent dat het pas te doorgronden en te elimineren is als je kijkt naar al deze losse elementen; een zwarte homoseksuele man die wordt buitengesloten, had daar mogelijkerwijs niet mee te maken gehad als hij alléén zwart of alléén homoseksueel was geweest.
In een <a href="https://www.groene.nl/artikel/je-moet-de-onderdrukking-blootleggen" target="_blank" rel="noopener">interview</a> met De Groene Amsterdammer stelde Tasniem Anwar, oprichter van studentenplatform Amsterdam United, dat de Black Lives Matter-groepering ‘heel erg voorloopt’ met het toepassen van kruispuntdenken. ‘Het is niet alleen een strijd tegen racisme, want het systeem is veel complexer dan dat. De strijd die je moet voeren moet vanzelfsprekend intersectioneel zijn, wil je dat hele systeem ontmantelen.’
<h5>Collectief</h5>
Fotografe Desiré van den Berg woonde de demonstraties in Amsterdam en Rotterdam bij. ‘In de speeches werd meerdere malen benoemd dat het ook om Black Trans Lives gaat. Black Women’s Lives. Black Queer Lives. Black Disabled Lives. Black Muslim Lives. Die teksten las je ook terug op borden, evenals de oproep om solidariteit,’ vertelt ze. ‘Op de Dam zag ik veel moslima’s, mannen met Palestijnse vlaggen, mannen met regenboogvlaggen, citaten uit de Koran. Het publiek was opvallend gemengd.’
Van den Berg zag ook meermaals leuzen als ‘It’s not people of color against whites, it’s everyone against racists’. Daaruit blijkt volgens haar de aanspraak op de samenleving als collectief: ‘Onze verantwoordelijkheid als groep in zijn geheel, waarbij iedereen een aandeel heeft in de heersende structuren.’
<blockquote>‘Als jouw revolutie zwarte queer-personen uitsluit, is die anti-zwart.’</blockquote>
Bij de demonstratie in de Bijlmer riep activist Jerry Afriyie iedereen op elkaar niet buiten te sluiten op basis van bijvoorbeeld geloof of seksualiteit: ‘We hebben elkaar zonder uitzondering nodig,’ zo drukte hij de toeschouwers op het hart.
Acteur Justice Smith deelde na een Black Lives Matter-protest in New Orleans een verwante boodschap: hij had gezien dat er demonstranten waren die frases als ‘Black Trans Lives Matter’ en ‘Black Queer Lives Matter’ weigerden te resoneren. ‘Als jouw revolutie zwarte queer-personen uitsluit, is die anti-zwart,’ zei hij in een veel gedeeld <a href="https://www.instagram.com/p/CBFCvRjhxq2/" target="_blank" rel="noopener">statement</a>. Iedereen moet zich even inclusief opstellen, anders zal ongelijke behandeling niet ophouden te bestaan. 
<h5>Mensen die niet op jou lijken</h5>
Ik besefte dat ik ook de hand in eigen boezem moest steken. Voor elke discussie met familieleden over Zwarte Piet heb ik minstens tien grappen gemaakt die niet door de beugel kunnen. Voor elk artikel dat ik heb geschreven over racisme en discriminatie heb ik een groepje zwarte mensen vermeden als ik in het donker over straat liep. En voor elke keer dat ik met bekenden een discussie aanging over hun redenen om PVV te stemmen, heb ik een keer mijn hoofd weggedraaid − of op zijn best nauwelijks waarneembaar geschud − bij racistische opmerkingen die dezelfde bekenden maakten.
<blockquote>‘Het probleem is dat witte mensen racisme zien als bewuste haat.’</blockquote>
Dit alles deed ik zonder erover na te denken. Zo ingebakken zit racistisch gedrag: het drong niet eens tot me door.
‘Het probleem is dat witte mensen racisme zien als bewuste haat,’ zegt de Amerikaanse schrijver <a href="https://www.columbusalive.com/news/20200603/other-columbus-anti-racism-work-is-supposed-to-be-hard" target="_blank" rel="noopener">Scott Woods</a>, ‘terwijl het veel groter is dan dat. (…) Het is zo verraderlijk dat het zich er niks van aantrekt dat je een wit iemand bent die zwarte mensen aardig vindt; het zal nog steeds een weg vinden om invloed te hebben op hoe je met mensen omgaat die niet op jou lijken.’
Sluimerend racisme hangt vaak samen met wat ‘implicit bias’ wordt genoemd: onbewuste vooroordelen die iedereen met zich meedraagt zonder zich ervan bewust te zijn. Die ontstaan door een <a href="https://www.verywellmind.com/implicit-bias-overview-4178401#:~:text=Implicit%20biases%20are%20influenced%20by,members%20of%20other%20social%20groups" target="_blank" rel="noopener">combinatie</a> van culturele conditionering, opvoeding, beelden uit de media en eigen ervaringen.
In <a href="https://www.groene.nl/artikel/je-moet-de-onderdrukking-blootleggen" target="_blank" rel="noopener">De Groene Amsterdammer</a> zei jurist en activist Berna Keskindemir: ‘Ik denk echt niet dat alle witte mannen in hun kantoor op de Zuidas zitten te denken: hoe zal ik vandaag eens gaan discrimineren? Ik denk dat de meesten geen idee hebben, want voor hen zijn bepaalde dingen altijd makkelijk gegaan.’ Daarmee zinspeelt ze op een andere veelgehoorde term: white privilege, de privileges die witte mensen onwillekeurig hebben. Ze sluiten niet uit dat een wit persoon tegen moeilijkheden op kan lopen, maar huidskleur speelt in ieder geval geen rol wanneer diegene solliciteert, over straat loopt of door de politie aangehouden wordt.
<h5>Onderscheid maken</h5>
In hoeverre is onbewust onderscheid maken en ongelijk behandelen een inherent menselijke eigenschap? Volgens de Amerikaanse psychologe Gwendolyn Keita zijn we ‘van nature geneigd om mensen en voorwerpen te categoriseren’ en komt discriminatie voort uit dit volgens haar normale cognitieve gedrag gecombineerd met historische, economische en socioculturele factoren. Ook de invloed van iemands eigen kring, zoals bepaalde overtuigingen binnen een familie, spelen een rol in <a href="https://www.apa.org/helpcenter/keita-qa" target="_blank" rel="noopener">waarom mensen discrimineren</a>.
Uit neuropsychologische studies blijkt dat de hersenen razendsnel onderscheid maken tussen ‘wij’ en ‘zij’. Dat automatisme stamt nog uit de oertijd, toen het nodig was om te overleven; doordat het brein het label ‘gevaar’ toekende aan specifieke situaties, zoals vijandige stammen, konden mensen tijdig handelen. Onderzoek op dit gebied lijkt vooralsnog uit te wijzen dat dit geen aangeboren gedrag is, maar zich in de adolescentie ontwikkelt. Wetenschappers denken ook dat kinderen die in een diverse omgeving opgroeien, <a href="https://theconversation.com/humans-are-wired-for-prejudice-but-that-doesnt-have-to-be-the-end-of-the-story-36829">minder</a> onderscheid zullen maken op basis van ras.
Met andere woorden: we kunnen iets dóén aan die menselijke neiging tot het maken van onderscheid. Maar dan moeten we wel in actie komen. Dat houdt ook in dat witte mensen zichzelf moeten onderwijzen, onder meer door te luisteren naar zwarte ervaringen. Alleen door zich open te stellen voor die verhalen kunnen zij de ‘implicit bias’ te boven komen.
<h5>Wie ben ik?</h5>
Witte mensen moeten dan wel hun terughoudendheid om over racisme te praten − en het in al zijn veelvoud te erkennen − bij zichzelf wegnemen. Voor ik aan dit artikel begon, betrapte ik mezelf op de gedachte dat ik wellicht beter bij dit onderwerp vandaan kon blijven. Want ‘wie ben ik om over racisme te praten als witte man?’ En zou ik als geprivilegieerd persoon niet het verkeerde zeggen over een strijd die me aan het hart gaat?
Maar witte mensen moeten juist níet stil blijven nu. Het is meer dan ooit het moment om te laten weten aan welke kant je staat − #silenceisviolence − maar het is ook hoog tijd dat witte mensen bij zichzelf te rade gaan en het onderwerp niet langer ontlopen. Dat gebeurt nu nog regelmatig. Zo is bijvoorbeeld te zien in Sunny Bergmans documentaire Wit is ook een kleur (2016). Als ze bij toevallige passanten informeert hoe zij denken over ‘wit als etniciteit’ bestempelt een van hen het onderwerp als ‘[potentieel] heel gevaarlijk’. ‘Vindt u het erg,’ vraagt hij, ‘als ik daar niks op zeg?’
<blockquote>‘Het mooie van antiracistisch zijn, is dat je niet hoeft te pretenderen vríj van racisme te zijn. Antiracisme is de verplichting aangaan racisme te bevechten waar je het tegenkomt, ook als dat in jezelf is.’</blockquote>
Niks zeggen wordt vaak verkozen boven mogelijk niet het juiste zeggen. Maar niks zeggen brengt ons nergens. Als ik dingen niet juist verwoord, word ik daar hopelijk door scherpe lezers op gewezen. Daarvan leer ik; een volgende keer doe ik het niet meer fout en ik kan de les doorgeven aan iemand anders.
Dit soort lessen is een essentieel onderdeel van het pad naar gelijkheid. Zoals Ijeoma Oluo, auteur van het boek So You Want To Talk About Race medio 2019 verkondigde in een tienduizend keer gedeelde <a href="https://twitter.com/IjeomaOluo/status/1150565193832943617" target="_blank" rel="noopener">tweet</a>: ‘Het mooie van antiracistisch zijn, is dat je niet hoeft te pretenderen vríj van racisme te zijn. Antiracisme is de verplichting aangaan racisme te bevechten waar je het tegenkomt, ook als dat in jezelf is.’
‘Een eerste stap richting een rechtvaardigere wereld is wellicht eens kritisch naar onszelf kijken,’ concludeert ook Bergman in haar documentaire. Als een groot probleem als racisme wordt blootgelegd, kan het zogeheten derde-persoonseffect optreden: mensen denken dat anderen meer bijdragen aan het probleem dan zijzelf.
Cultureel antropoloog Sinan Çankaya haalt die gedachte in Bergmans documentaire onderuit: ‘Racisme is een structureel verschijnsel en snijdt dwars door klasse, door gender, door opleidingsniveau. [Het] zit in alle lagen van de samenleving.’ Het zelfbeeld van de ‘verlichte, moderne, beschaafde, progressieve, liberale elite’ botst met het idee dat die elite zelf ook een rol zou kunnen hebben in racistische praktijken. Racisme ‘clasht met dat zelfbeeld, dat produceert heel veel ongemak’.
Dat witte mensen met zichzelf in conclaaf gaan is een relevant onderdeel van het proces om ongelijkheid te verbannen, maar het is niet het einddoel, zoals publicist Rachel E. Cargle betoogde op Twitter: ‘Antiracisme is er niet om witte mensen te laten werken aan hun eigen groei.’
Mijn emoties buitelen alleen over elkaar bij expliciet racisme, wat de persoonlijke impact is van impliciet racisme zal ik nooit helemaal begrijpen. Wat ik wél begrijp, is dat ik als witte man moet luisteren naar verhalen over die impact als we racisme bij de kern willen aanpakken. En als homoseksuele man zeker. Quid pro quo.

Hokjesdenken binnen de homogemeenschap: hoe mannelijke vrouwelijkheid zowel wordt afgestraft als aangemoedigd

Waarom intersectionaliteit zo belangrijk is in de strijd tegen racisme