Wie is er nog vruchtbaar?

Columns van de week

Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

<div class="info-box">
<p><iframe src="https://w.soundcloud.com/player/?url=https%3A//api.soundcloud.com/tracks/674264105&amp;color=%23f82c5f&amp;auto_play=false&amp;hide_related=true&amp;show_comments=false&amp;show_user=true&amp;show_reposts=false&amp;show_teaser=false" width="100%" height="166" frameborder="no" scrolling="no"></iframe><br />
Liever luisteren dan lezen? Dat kan, Blendle heeft dit verhaal ingesproken.</p>
</div>
<p>Het echte werk gaat vandaag beginnen in het Europees Parlement. Na de Europese verkiezingen hadden Europarlementariërs in juli al enkele weken vergaderd in Brussel en Straatsburg, maar al snel volgde het zomerreces. Deze week moeten ze echt aan de bak. Dat zal voor de meerderheid wennen zijn: maar liefst 61 procent van de leden die in mei werden verkozen is nieuw. Nog nooit was het verloop zo hoog.</p>
<p>Al die Europarlementariërs hebben een gedragscode moeten accepteren, waarin ze beloven het publieke belang boven hun persoonlijke belang te stellen. Er zijn echter nauwelijks controles op potentiële belangenverstrengeling en het komt er eigenlijk vooral op neer dat Europarlementariërs voor zichzelf de afweging moeten maken of er een belangenconflict is. De mate waarin het Europees Parlement is beschermd tegen belangenconflicten, hangt voor een groot deel af van de integriteit van zijn leden.</p>
<p>Het Parlement bestaat uit 22 thematische commissies, die de behandeling van wetsvoorstellen op zich nemen. Opmerkelijk: in sommige van die commissies zitten Europarlementariërs wier nevenactiviteiten plaatsvinden in de sector die door hun commissie gereguleerd wordt. Zelf zien ze echter geen probleem.</p>

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
    <div class="teaser__content__container">
                    <div class="teaser__header">Politiek dier? Lees onze nieuwsbrief Macht op vrijdag</div>
        
                    <div class="teaser__text">Iedere vrijdag de belangrijkste politieke verhalen in je mailbox.</div>
            </div>

    <div class="teaser__btn__container">
                    <div class="teaser__btn">
                <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
                    href="/service/nieuwsbrieven"
                    data-ga-category="banner-newsletter-button" 
                    data-ga-label="Politiek dier? Lees onze nieuwsbrief Macht op vrijdag" 
                    data-ga-action="clicked">Meld je aan ></a>
            </div>
            </div>
</div>
<h5>Invloed op de handel</h5>
<p>Neem de Britse Europarlementariër June Allyson Mummery, die plaatsvervangend lid is geworden van de visserijcommissie. (Een plaatsvervangend lid kan een volwaardig lid vervangen bij stemmingen en vergaderingen.) Mummery is directeur van het bedrijf <a href="http://www.bfpeastern.co.uk/about-us/" target="_blank" rel="noopener">BFP Eastern</a>, dat allerlei diensten aanbiedt aan vissers. Volgens de <a href="https://www.europarl.europa.eu/mepdif/197603_DFI_LEG9_rev0_EN.pdf" target="_blank" rel="noopener">verklaring</a> die ze indiende, is ze van plan om nog maandelijks tussen de duizend en vijfduizend euro te verdienen met haar visserijbedrijf. Als plaatsvervangend lid van de visserijcommissie van het Europees Parlement zou ze regels kunnen tegenhouden of promoten die mogelijk van invloed zijn op haar handel.</p>
<p>Of wat te denken van Robert Rowland en Richard Tice? Beide Britten kozen ervoor om zitting te nemen in de commissie economische en monetaire zaken, in Brussel bekend als de ECON-commissie. Tegelijk blijkt uit hun ‘opgave van de financiële belangen’ dat ze van plan zijn geld te blijven verdienen met respectievelijk hedgefondsen en vermogensbeheer – activiteiten die gereguleerd worden door de ECON-commissie.</p>
<blockquote><p>Een scenario waarin (bepaalde) EU-wetgeving na de Brexit nog van toepassing is op het Verenigd Koninkrijk is niet uit te sluiten.</p></blockquote>
<p>Bovenstaande drie leden zijn afkomstig van de brexitpartij van Nigel Farage en gaan er dus vanuit dat hun land over enkele maanden de EU verlaat. Maar een scenario waarin (bepaalde) EU-wetgeving na 31 oktober nog van toepassing is op het Verenigd Koninkrijk is niet uit te sluiten. Tice had, zoals de meeste Europarlementariërs die Vrij Nederland benaderde voor dit artikel, vanwege het zomerreces geen tijd voor een interview. Wel reageerde hij per e-mail.</p>
<p>‘Ik ben meer dan dertig jaar betrokken bij het bedrijfsleven en heb in veel openbare en particuliere besturen gezeten. Daarom vertrouw ik op mijn eigen oordeel en integriteit. Ik heb er alle vertrouwen in dat ik conflicten kan beoordelen. Ik ben me volledig bewust van situaties die zich kunnen voordoen. De verantwoordelijkheid ligt bij mij en ik aanvaard deze,’ aldus Tice.</p>
<h5>Een zeer slechte zaak</h5>
<p>Het probleem omtrent belangenconflicten in het Europees Parlement is dat de regels vrijblijvend zijn. Het komt vooral neer op zelfcontrole.</p>
<p>‘De transparantie is de laatste jaren weliswaar verbeterd, maar het ontbreekt de leiding van het parlement tot nu toe aan politieke wil om in te grijpen tegen belangenconflicten en schendingen van de gedragscode,’ zegt Olivier Hoedeman, onderzoeker, campagnecoördinator en mede-oprichter van de Brusselse NGO Corporate Europe Observatory. ‘Voor de geloofwaardigheid van het Parlement is dit een zeer slechte zaak. De oplossing: duidelijkere definities van onacceptabele belangenconflicten en een onafhankelijk controleorgaan om de naleving van de regels af te dwingen. Het nieuwe parlement moet hier dringend werk van maken.’</p>
<p><a href="https://www.europarl.europa.eu/pdf/meps/Code%20of%20Conduct_01-2017_NL.pdf" target="_blank" rel="noopener">De gedragscode</a> voor Europarlementariërs bepaalt dat er sprake is van een belangenconflict ‘wanneer een lid van het Europees Parlement een persoonlijk belang heeft dat een ongewenste invloed kan hebben op de wijze waarop hij zijn taken als lid uitoefent’. Er is echter geen belangenconflict als het parlementslid belangen verdedigt die ten goede komen aan ‘de bevolking als geheel’ of ‘een grote categorie van mensen’.</p>
<p>Wat een grote categorie is, wordt nergens gedefinieerd. Dat is dus voor meerdere interpretaties vatbaar. Zijn ‘boeren’ bijvoorbeeld een grote categorie mensen?</p>
<blockquote><p>Een aanzienlijk aantal Europarlementariërs dat lid is geworden van de parlementscommissie landbouw is ook actief als boer.</p></blockquote>
<p>Het antwoord daarop is van belang, omdat een aanzienlijk aantal Europarlementariërs dat lid is geworden van de parlementscommissie landbouw ook actief is als boer. Leden van commissies kunnen buitenproportionele invloed verkrijgen als ze verkozen worden tot rapporteur voor een dossier: dan worden ze onderhandelaar namens het hele parlement.</p>
<h5>6 miljoen boeren</h5>
<p>De Nederlandse Europarlementariër Jan Huitema (VVD) is melkveehouder en zit samen met zijn ouders in een maatschap. Hun Friese boerenbedrijf ontving in 2018 iets meer dan 29.000 euro aan EU-landbouwsubsidies. Tegelijk was Huitema in de periode 2014-2019 lid van de landbouwcommissie, die namens het Europees Parlement verantwoordelijk is voor de inhoudelijk behandeling van de hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB). Na zijn herverkiezing in mei is Huitema plaatsvervangend lid van de landbouwcommissie.</p>
<p>‘In de Europese Unie leven ruim 6 miljoen boeren en vormen daarmee een grote categorie van mensen. Bovendien kent het Europees Parlement al heel lang boeren als leden en dit is nooit in strijd geweest met de regels,’ laat Huitema weten in een uitgebreide per e-mail verstuurde verklaring.</p>
<blockquote><p>Bij stemmingen geeft boer en Europarlementariër Huitema juist altijd steun aan verláging van de directe inkomenssteun voor de agrarische sector.</p></blockquote>
<p>Volgens de VVD’er zorgt hij ervoor dat zijn persoonlijke belang als agrariër ondergeschikt blijft aan het publieke belang door open te zijn over zijn melkveebedrijf, door de bedrijfsvoering zoveel mogelijk ‘op afstand’ te zetten en door zijn stemgedrag uit te leggen aan kiezers. Ook wijst Huitema erop dat hij bij stemmingen juist altijd steun heeft gegeven aan verláging van de directe inkomenssteun voor boeren.</p>
<h5>Geen vegaburgers meer</h5>
<p>De pot met geld die via subsidies naar de agrarische sector gaat, is nog altijd aanzienlijk: dit jaar 58 miljard euro – 36 procent van de hele EU-begroting. Het is de landbouwcommissie die namens het Europees Parlement onderhandelt met de lidstaten en Europese Commissie over hoe dat geld besteed moet worden. Voorbeeld: de regel dat vleesvervangers geen vleesachtige namen zoals vegaburgers meer zouden mogen hebben, is voorgesteld door deze commissie.</p>
<p>In de nieuwe lichting van leden van de landbouwcommissie, die 48 leden telt, zijn er acht die hebben verklaard dat ze tijdens hun parlementslidmaatschap verwachten geld te verdienen met landbouw. VVD’er Huitema zegt dat het verkopen van zijn boerenbedrijf ‘een stap te ver’ zou zijn geweest, vanwege de grote emotionele band die je als boer hebt met het vee en de landerijen. ‘Daar komt bij dat ik de grote hoeveelheid persoonlijke voorkeurstemmen (ruim 115.000) voor mijn herverkiezing in 2019 opvat als een teken dat de kiezer het niet nodig vindt om het bedrijf helemaal van de hand te doen.’</p>
<p>CDA-Europarlementariër Annie Schreijer-Pierik, sinds 2014 voltijds lid van de landbouwcommissie, kijkt daar anders tegen aan. Ze gaf via een assistent een verklaring door.</p>
<p>‘Met veel pijn in mijn hart ben ik iets meer dan vijf jaar geleden uit het boerenbedrijf gestapt om belangenverstrengeling te voorkomen,’ zei Schreijer-Pierik. Haar boerderij (varkens en akkerbouw) in Hengevelde is overgenomen door haar zoon. Tegelijk wilde ze geen oordeel vellen over collega-Europarlementariërs in de landbouwcommissie die hun boerenbedrijf niet van de hand deden. ‘Iedereen maakt zijn of haar eigen afweging en daar laat ik het graag bij,’ aldus de CDA’er.</p>
<h5>Te weinig controle</h5>
<p>De Europese Rekenkamer nam eerder dit jaar de regels omtrent belangenverstrengeling in de EU-instellingen <a href="https://www.eca.europa.eu/Lists/ECADocuments/SR19_13/SR_ethical_frameworks_NL.pdf" target="_blank" rel="noopener">onder de loep</a> en was kritisch over het Europees Parlement. De onafhankelijke instelling zei dat het secretariaat van het Parlement de verklaringen van Europarlementariërs over belangenconflicten te weinig controleert.</p>
<blockquote><p>De Europese Rekenkamer adviseerde het Parlement de ledenverklaringen strenger te controleren. Dat advies legde het Parlement naast zich neer.</p></blockquote>
<p>De Rekenkamer zei dat belangenconflicten eerder aan het licht komen door onderzoek van media of het maatschappelijk middenveld, dan dankzij toezicht van het Parlement. De Rekenkamer adviseerde het Parlement dan ook om de ledenverklaringen strenger te controleren. Dat advies legde het Parlement in een reactie naast zich neer. Striktere controles zouden te duur zijn en wel zestig extra personeelsleden vereisen. Sowieso, zegt het Parlement, heeft het eigenlijk helemaal geen bevoegdheid om de verklaringen van parlementariërs inhoudelijk te onderzoeken.</p>
<p>Het Parlement heeft een raadgevend comité voor het gedrag van de leden, dat een onderzoek kan instellen als de voorzitter van het parlement daar om vraagt. Op advies van het comité zou de voorzitter dan een sanctie kunnen uitdelen. In de termijn 2014-2019 heeft het comité de voorzitter echter geen enkele keer geadviseerd om een Europarlementariër te bestraffen voor het overtreden van de gedragsregels over belangenconflicten, aldus een woordvoerder.</p>
<p>Europarlementariërs kunnen het raadgevend comité ook zelf om advies vragen, maar de vraag is of zij dat zullen doen als ze zelf het probleem niet zien. Brexitpartijlid Andrew England Kerr, bijvoorbeeld, is lid van de parlementscommissie industrie, die eerder het opzetten van een defensiefonds behandelde, en heeft een bedrijf dat in de defensie-industrie actief is. Hij had echter geen oordeel van het raadgevend comité nodig. ‘Ik zie geen reden om advies te vragen omdat er voor mijzelf geen conflict bestaat,’ zei Kerr.</p>
<div class="info-box">
<p>Peter Teffer is freelance onderzoeksjournalist en auteur van het boek <em>Dieselgate: Hoe de industrie sjoemelde en Europa faalde</em>. Zijn nieuwe boek, over de relatie tussen de EU en het bedrijfsleven, verschijnt volgend jaar bij Uitgeverij Volt.</p>
</div>


Peter Teffer

Waarom het Europees Parlement zo vatbaar is voor belangenconflicten

<p>Volgend jaar of in 2020 wordt de ontwikkeling van volledig autonome wapens of massavernietigingswapens misschien wel gesteund met Europees belastinggeld. Dat is de uitkomst van EU-onderhandelingen in mei over het nieuwe ‘industrieel ontwikkelingsprogramma voor de Europese defensie’. Het programma zal in twee jaar 500 miljoen euro verdelen onder defensieconsortia.</p>
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/rutte-trump-duizend-procent-onjuist/" class="article-embed article-embed--right"><span class="article-embed__image" style="background-image:url(https://www.vn.nl/wp-content/uploads/fly-images/386821/VN_Ko-Colijn_c_Casper-Kofi-520x520-cc.jpg);"></span><span class="article-embed__content"><span class="article-embed__read-more">Lees ook</span><span class="article-embed__title">Trump had 'duizend procent' gelijk, volgens Rutte - maar dat is stuitend onjuist</span><span class="article-embed__date">5 juli 2018</span></span></a>
<p>De uitkomst is opmerkelijk. In februari wilde het Europees Parlement nog vastleggen dat bepaalde defensieproducten niet in aanmerking zouden mogen komen voor het nieuwe potje. Ook EU-gesponsord onderzoek naar clustermunitie, antipersoneelmijnen en brandwapens zou ongewenst zijn, zo staat in een amendement dat met een meerderheid van stemmen is aangenomen.</p>
<p>Drie maanden later heeft het Europees Parlement die eis laten vallen. Het amendement werd geschrapt tijdens informele onderhandelingen tussen de drie belangrijkste instellingen van de Europese Unie: de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de EU – respectievelijk het dagelijks bestuur, de vertegenwoordigers van het volk en de vertegenwoordigers van de nationale regeringen.</p>
<p>Waarom? De Franse centrumrechtse europarlementariër Françoise Grossetête, die het parlement vertegenwoordigde, reageerde niet op e-mails met vragen. Toen ik haar dus maar in het parlement opwachtte na een vergadering, zei Grossetête dat ze liever per e-mail antwoordde – wat ze vervolgens opnieuw niet deed.</p>
<p>Maandag 2 juli werd de uitkomst van de onderhandelingen over het defensieprogramma besproken in Straatsburg op de plenaire vergadering van het Europees Parlement. Grossetête verwees niet naar het geschrapte amendement, maar er was ook geen enkele europarlementariër die ernaar vroeg. Op dinsdag werd de deal goedgekeurd met 478 stemmen voor en 179 tegen. Een poging om het geschrapte amendement alsnog ter stemming te brengen, kreeg niet genoeg steun.</p>
<h5><strong>Worsten en wetten</strong></h5>
<p>Hoewel het bovenstaande voorbeeld buiten Brussel misschien verbazing wekt, is het gesneden koek voor EU-watchers. De details van EU-wetgeving – die verstrekkende gevolgen kunnen hebben – worden bepaald via trilaterale onderhandelingen tussen de drie EU-instellingen. Vandaar ook de naam triloog, een samentrekking van ‘tri’ en dialoog. Sommigen noemen het een trialoog.</p>
<p>Zo’n triloog is niets anders dan een achterkamertjesoverleg en vervangt de normaal openbare tweede lezing van de behandeling van een Europees voorstel. Het is de afgelopen jaren de standaard manier geworden waarop EU-regels worden vastgelegd. Dat roept het aloude adagium in herinnering over worsten en wetten (waarvan je maar beter niet kunt weten hoe ze gemaakt worden), maar als je het belangrijk vindt om te gaan stemmen bij de verkiezingen voor een nieuw Europees Parlement, is het ook van belang om van het bestaan van de trilogen af te weten. Vooral omdat de manier waarop ze worden ingezet allerlei vragen met zich meebrengt over het democratische gehalte van de Europese Unie en de transparantie van het wetgevende proces.</p>
<h5><strong>Problematisch</strong></h5>
<p>Even een spoedcursusje ‘wetten maken in de EU’: de Europese Commissie doet een voorstel voor nieuwe regels. Die moeten worden goedgekeurd door het Europees Parlement en de Raad van de EU. Beide instellingen komen altijd met wijzigingen, waardoor er twee verschillende versies van het Commissievoorstel ontstaan.</p>
<p>Voor de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon, eind 2009, ging een voorstel voor een richtlijn of verordening meerdere keren heen en weer tussen Parlement en Raad, totdat er een compromis uitkwam waar beide instellingen mee konden leven. Sinds ‘Lissabon’ wordt steeds meer gebruik gemaakt van trilogen, omdat deze het proces flink versnellen. In plaats van een tweede of derde lezing van een voorstel, gaan beide partijen direct na eerste lezing achter gesloten deuren om de tafel zitten met de Europese Commissie. Namens het parlement zitten er hooguit tien europarlementariërs in de zaal, waarbij één ‘rapporteur’ de hoofdonderhandelaar is. Daar komt dan uiteindelijk een voorlopig politiek akkoord uit.</p>
<blockquote><p>‘Het is supermoeilijk om iets te onderzoeken dat achter gesloten deuren plaatsheeft.’</p></blockquote>
<p>Dat voorlopig akkoord moet nog worden goedgekeurd door zowel de Raad als het Parlement. De uitkomst van die stemmingen is openbaar. Maar de tekst die uit de informele onderhandelingen komt, is vaak een heel andere dan de tekst die er in ging. Waarom bepaalde keuzes zijn gemaakt, is vaak niet duidelijk. En dat is problematisch. ‘We weten bijzonder weinig over wat er gebeurt tijdens deze trilogen,’ zegt onderzoeker Alexander Hoppe. De Duitser is PhD-kandidaat aan de Universiteit van Utrecht en doet mee aan een internationaal onderzoeksproject naar de trilogen.</p>
<a data-ga-category="embedded-article" data-ga-action="clicked" data-ga-label="" href="https://www.vn.nl/asscher-ten-strijde/" class="article-embed article-embed--right"><span class="article-embed__image" style="background-image:url(https://www.vn.nl/wp-content/uploads/fly-images/388940/5_20180215_VRIJ_NEDERLAND_CK_21058_THIJS_BROER_preview-520x520-cc.jpg);"></span><span class="article-embed__content"><span class="article-embed__read-more">Lees ook</span><span class="article-embed__title">Meer macht op vrijdag: Asscher trekt ten strijde tegen het grootkapitaal</span><span class="article-embed__date">6 juli 2018</span></span></a>
<p>‘Trilogen zijn tot nu toe nauwelijks een onderzoeksonderwerp geweest. Waarschijnlijk omdat het supermoeilijk is om iets te onderzoeken dat achter gesloten deuren plaatsheeft,’ aldus Hoppe.</p>
<h5><strong>Ombudsvrouw</strong></h5>
<p>De Europese <a href="https://www.ombudsman.europa.eu/nl/cases/summary.faces/nl/69213/html.bookmark" target="_blank" rel="noopener">Ombudsvrouw</a> verwoordde het probleem in 2016 zo: ‘Transparantie van trilogen is een essentieel onderdeel van de legitimering van het Europees wetgevingsproces. Burgers moeten in staat zijn om de prestaties van hun vertegenwoordigers te controleren tijdens dit essentiële onderdeel van het wetgevingsproces. Burgers hebben ook informatie nodig over de onderwerpen waarover gediscussieerd wordt tijdens trilogen, om in staat te zijn om op effectieve manier deel te nemen aan het wetgevingsproces.’</p>
<p>Maar vrijwel niets met betrekking tot de trilogen wordt proactief openbaar gemaakt. In sommige comités van het Europees Parlement is het gebruikelijk dat leden hun collega’s informeren over de stand van zaken in de trilogen, die soms maanden kunnen duren. In andere gebeurt dat nooit. Maar zelfs als leden hun collega’s op de hoogte houden, levert dat niet altijd bijzonder veel informatie op. Een week voor de laatste triloog over het defensiefonds, gaf europarlementariër Grossetête – rapporteur in het dossier – een update aan haar collega’s in de parlementscommissie Industrie, onderzoek en energie. ‘De positie van het parlement wordt verdedigd in de trilogen,’ zei ze. Dat ze zeven dagen later het amendement over autonome wapens zou opgeven, bleef onvermeld.</p>
<h5><strong>Beter wetgeven</strong></h5>
<p>Diplomaten van lidstaten die het halfjaarlijks EU-voorzitterschap bekleden, geven geregeld off-the-record briefings aan journalisten over ministerraden. Vragen over trilogen worden steevast beantwoord met platitudes: er is een ‘constructieve atmosfeer’ tussen de onderhandelaars, er wordt ‘gestaag voortgang gemaakt’ en de lidstaat heeft ‘de ambitie’ om het dossier voor het einde van haar voorzitterschap af te ronden.</p>
<p>Notulen worden nauwelijks gemaakt en zelfs de data van trilogen worden niet standaard aangekondigd. Dat hangt af van de lidstaat die op dat moment de tijdelijke EU-voorzittershamer heeft, en van de grillen van de betrokken europarlementariërs.</p>
<p>In april 2016, tijdens het Nederlandse EU-voorzitterschap, tekende toenmalig minister Jeanine Hennis-Plasschaert namens de Raad van de EU een ‘interinstitutioneel akkoord’ met het Europees Parlement en de Europese Commissie over ‘beter wetgeven’. Daarin staat onder meer dat de drie instellingen ‘een specifieke gezamenlijke database over de stand van zaken van wetgevingsdossiers’ zouden ontwikkelen. Ze beloofden dat ze uiterlijk 31 december 2016 zouden aangeven hoe die database zou worden opgezet. Maar op 30 mei dit jaar stelde het Europees Parlement in e<a href="http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P8-TA-2018-0225+0+DOC+XML+V0//NL" target="_blank" rel="noopener">en resolutie</a> vast dat die gezamenlijke database ‘tot op heden nog niet tot stand is gebracht’ en drong aan op ‘meer inspanningen’.</p>
<h5><strong>‘Hoog en concreet risico’</strong></h5>
<p>En zelfs als de onderhandelingen voorbij zijn, willen de EU-instellingen de documenten het liefst binnenskamers houden. Cruciaal voor trilogen zijn de zogenaamde vierkolomsdocumenten, waarin per alinea de posities van de drie instellingen naast elkaar worden gezet. De vierde kolom is bestemd voor een compromisvoorstel of een instructie voor de onderhandelaars. Om de proef op de som te nemen, heb ik van één wetsvoorstel de relevante vierkolomsdocumenten opgevraagd middels de Europese variant van de wet op openbaarheid bestuur (wob).</p>
<p>Ik vroeg elk van de drie EU-instellingen om de documenten met betrekking tot de onderhandelingen voor een nieuwe <a href="https://www.asktheeu.org/en/request/organic_farming_regulation" target="_blank" rel="noopener">verordening met regels voor de biologische landbouw</a>. Ik deed mijn aanvraag op 1 november 2017, nadat in persberichten was aangekondigd dat de onderhandelaars een voorlopig politiek akkoord hadden bereikt. Na zes weken kreeg ik reacties die alle op hetzelfde neerkwamen: de documenten konden niet worden vrijgegeven voordat het wetgevend proces was afgerond, omdat ze anders het politieke compromis in gevaar zouden brengen.</p>
<blockquote><p>Burgers die de onderhandelingsteksten wilden zien, moesten maar wachten totdat de wetstekst officieel was gepubliceerd – en het dus te laat was om actie te ondernemen.</p></blockquote>
<p>Klaus Welle, secretaris-generaal van het EP, schreef me dat als tussentijdse posities of compromisvoorstellen bekend zouden worden gemaakt voordat de politieke deal was afgehamerd, er een ‘hoog en concreet risico’ zou zijn dat het voorlopige akkoord zou stranden.</p>
<p>‘Deze documenten bevatten gevoelige politieke informatie, zoals de posities van de delegaties tijdens bijzonder moeilijke, complexe en langdurige onderhandelingen,’ aldus Ramón Chismol Ibáñez, de verantwoordelijke ambtenaar bij de Raad.</p>
<p>Ook na een beroep bij de Europese Commissie – dat nog eens tot 22 maart op zich liet wachten – bleef het argument dezelfde. Het kwam erop neer dat burgers die de onderhandelingsteksten wilden zien, maar moesten wachten totdat de wetstekst officieel was gepubliceerd – en het dus te laat was om actie te ondernemen.</p>
<h5><strong>Neergesabeld</strong></h5>
<p>Dit argument is neergesabeld door het Hof van Justitie in Luxemburg. Op dezelfde dag dat de Commissie reageerde, oordeelde het hoge EU-rechtsorgaan in <a href="http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&amp;docid=200551&amp;pageIndex=0&amp;doclang=NL&amp;mode=lst&amp;dir=&amp;occ=first&amp;part=1&amp;cid=205603" target="_blank" rel="noopener">een zaak</a> aangespannen door de Italiaanse professor Emilio De Capitani. Het Europees Parlement had geweigerd om De Capitani vierkolomsdocumenten te sturen, maar dat was volgens het Hof strijdig met het recht op informatie.</p>
<p>In de uitspraak zei het Hof dat juist transparantie kan bijdragen aan een groter vertrouwen in de EU. ‘In feite is het veeleer de afwezigheid van informatie en discussie die bij de burgers twijfel doet ontstaan, niet alleen over de rechtmatigheid van een individuele handeling maar ook over de legitimiteit van het gehele besluitvormingsproces,’ aldus het Hof. ‘De transparantie op dit gebied draagt bij tot de versterking van de democratie door de burgers in staat te stellen alle informatie te controleren die aan een wetgevingshandeling ten grondslag heeft gelegen.’</p>
<p>En juist legitimiteit is wat de EU mist.</p>
<p>Dat gebrek aan transparantie maakt de EU niet meteen ondemocratisch, zegt onderzoeker Hoppe. ‘Laten we wel wezen, nationale wetgevers gedragen zich ongeveer hetzelfde,’ aldus de Duitser. Hij denkt dat de kritiek op gebrek aan transparantie bij de EU te maken heeft met een gebrek aan vertrouwen in die overheidslaag. ‘Dat is de enige verklaring die ik hier voor heb. Als je je instellingen vertrouwt, dan ben je meer bereid om te accepteren dat ze zaken regelen achter gesloten deuren.’</p>
<p>Aangezien het er niet naar uitziet dat de EU de komende jaren plotseling meer vertrouwen zal gaan genieten, zit er voor de instellingen weinig op dan verder te gaan in hun transparantie dan de regeringen van lidstaten. Op die manier ontnemen ze eurosceptische tegenstanders het argument dat eurocraten alles in het geniep bepalen.</p>

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
    <div class="teaser__content__container">
                    <div class="teaser__header">Politiek dier? Lees onze nieuwsbrief Macht op vrijdag</div>
        
                    <div class="teaser__text">Iedere vrijdag de belangrijkste politieke verhalen in je mailbox.</div>
            </div>

    <div class="teaser__btn__container">
                    <div class="teaser__btn">
                <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
                    href="/service/nieuwsbrieven"
                    data-ga-category="banner-newsletter-button" 
                    data-ga-label="Politiek dier? Lees onze nieuwsbrief Macht op vrijdag" 
                    data-ga-action="clicked">Meld je aan ></a>
            </div>
            </div>
</div>
<h5><strong>De Brusselse bubbel </strong></h5>
<p>Er is reden voor optimisme. Na de De Capitani-uitspraak probeerde ik nog eens vierkolomsdocumenten openbaar te krijgen, deze keer over <a href="https://www.asktheeu.org/en/request/governance_of_the_energy_union" target="_blank" rel="noopener">een nieuwe klimaatwet</a>. In reactie op mijn wob-verzoek werden de stukken openbaar gemaakt – overigens pas na vier weken. Er is nog een lange weg te gaan. Zolang het parlement de stukken niet proactief publiceert, zullen journalisten of activisten er telkens om moeten vragen.</p>
<p>Een kritische Duitse europarlementariër van de groene fractie deed onlangs een telling en maakte bekend dat er triloogstukken bekend waren gemaakt met betrekking tot vier voorstellen. Dat aantal viel in het niet bij het aantal voorstellen dat op dat moment onderwerp was van trilooggesprekken: 123 stuks.</p>
<blockquote><p>‘Het moet mogelijk zijn voor geïnteresseerde mensen om te begrijpen wat er gebeurt.’</p></blockquote>
<p>Onderzoeker Hoppe wijst erop dat de trilogen in de Brusselse bubbel bijzonder gewild zijn. De instellingen kunnen door de trilogen efficiënter en goedkoper (want met kleinere teams) aan wetsvoorstellen te werken. ‘Niemand die ik sprak wist een alternatief voor trilogen,’ aldus Hoppe.</p>
<p>En zelfs als alles vanaf nu openbaar zou zijn, zegt hij, zou dat niet betekenen dat Europese burgers zich ineens massaal voor het Europees wetgevingsproces zouden gaan interesseren. ‘Het is supertechnisch, zelfs voor ons,’ zegt hij. ‘Maar ik vind dat het mogelijk moet zijn voor geïnteresseerde mensen, waaronder onderzoekers en journalisten, om te begrijpen wat er gebeurt. Zij zijn immers ook een soort vertalers van de politiek richting het volk.’</p>
<p><em>Correctie 30/07: In een eerdere versie stond abusievelijk dat het industrieel ontwikkelingsprogramma voor de Europese defensie de komende twee jaar 500 miljard euro onder defensieconsortia gaat verdelen. Het juiste bedrag is 500 miljoen euro.</em></p>


De Brussel-trilogen: hoe Europa in achterkamertjes de regels bepaalt

<p>Het was een onverwachte passage in het regeerakkoord over klimaatverandering: Rutte III wil de vermindering van broeikasgassen voor een groot deel realiseren door koolstofdioxide (CO<sub>2</sub>) af te vangen en op te slaan. Dat betekent dat de klimaatproblemen moeten worden aangepakt met een techniek die nog nauwelijks op grote schaal is toegepast, waar de milieubeweging vraagtekens bij zet en waar in Nederland in het verleden (<a href="https://nos.nl/artikel/195971-co2-opslag-barendrecht-van-de-baan.html" target="_blank" rel="noopener">Barendrecht!</a>) veel weerstand tegen bestond.</p>
<p>De coalitie wil tegen 2030 door het zogeheten <em>carbon capture and storage</em> (CCS) de uitstoot van twintig megaton CO<sub>2</sub> voorkomen. Ter vergelijking: in 2016 was de totale Nederlands e uitstoot 206 megaton. Het grootschalig uitrollen van CCS is onmisbaar om te voorkomen dat de aarde opwarmt met meer dan 2 graden Celsius, stellen zowel het VN-klimaatpanel als het Internationale Energieagentschap in hun toekomstscenario’s. Als we de klimaatdoelen van Parijs willen halen, is het niet de vraag <em>of</em> CCS toegepast gaat worden, maar hoe en wanneer.</p>
<p>Maar makkelijk zal het niet gaan, laat het recente verleden zien. In Europa is alleen Noorwegen erin geslaagd structureel CO<sub>2</sub> op te slaan. Waarom zijn niet ook andere landen al op grote schaal bezig met CCS? En wat zeggen lessen uit het verleden over de haalbaarheid van de CCS-doelstelling in het coalitieakkoord?</p>
<h5>Lokale weerstand</h5>
<p>In 2007 schaarden toenmalige premier Jan Peter Balkenende en zijn EU-collega’s zich achter het streven van de Europese Commissie om ervoor te zorgen dat de EU in 2015 twaalf energiecentrales zou hebben die werken op fossiele brandstoffen en de CO<sub>2</sub> ondergronds opslaan. Nederland zou er ook een bouwen. ‘De centrale kan in 2013 werken,’ <a href="https://www.trouw.nl/home/bos-blij-met-milieuafspraken-eu~ac9c714a/" target="_blank" rel="noopener">beloofde Balkenende destijds</a>.</p>
<p>En toen stortten de beurzen in. De EU besloot om flinke investeringsprogramma’s op te tuigen om de economie aan te jagen, waaronder een fonds voor energieprojecten. Eén miljard euro werd in 2009 beschikbaar gesteld om CCS-projecten te financieren. Er werden zes projecten geselecteerd. Ook eentje in Nederland: een kolencentrale met CCS in de Rotterdamse haven onder de naam ROAD.</p>
<p>De EU-steun bleek onvoldoende. In 2013 meldde de Europese Commissie <a href="https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/documents/swd_2013_458.pdf" target="_blank" rel="noopener">in een tussentijds rapport</a> dat drie van de plannen voortijdig waren stopgezet. Twee daarvan, in Duitsland en Polen, haalden het niet vanwege lokale weerstand tegen het ondergronds opslaan van CO<sub>2</sub>. Een Italiaanse poging een CCS-installatie op te zetten, strandde omdat het niet lukte de milieuvergunningen binnen te halen.</p>
<p>De andere drie projecten – in Spanje, het Verenigd Koninkrijk en Nederland – liepen vertraging op. Drie jaar later bleken de Britten ook afgehaakt. Het experiment in Spanje was in 2016 succesvol afgerond, maar de technologie is nooit opgeschaald voor commercieel gebruik. Sterker nog: de Spaanse kolencentrale waar het CCS-experi<span style="font-size: 1.25rem;">ment werd toegepast, gaat in 2020 alweer dicht.</span></p>
<figure id="attachment_389562" aria-describedby="caption-attachment-389562" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="wp-image-389562 size-image_1280" style="font-size: 1.25rem;" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/stock-photo-black-charcoal-background-close-up-black-charcoal-background-coal-texture-view-from-above-1007582395_preview-1280x854.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/stock-photo-black-charcoal-background-close-up-black-charcoal-background-coal-texture-view-from-above-1007582395_preview-320x213.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/stock-photo-black-charcoal-background-close-up-black-charcoal-background-coal-texture-view-from-above-1007582395_preview-640x427.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/stock-photo-black-charcoal-background-close-up-black-charcoal-background-coal-texture-view-from-above-1007582395_preview-1280x854.jpg 1280w" alt="CO2-opslag" width="1280" height="854" /><figcaption id="caption-attachment-389562" class="wp-caption-text">Waarom veel geld steken in ondergrondse opslag van CO<sub>2</sub> als het voortbestaan van de kolencentrales in Nederland onzeker is? Foto: Shutterstock.</figcaption></figure>
<p>Nederland leek lange tijd de beste papieren te hebben om CCS op commerciële schaal te introduceren, concludeerde de Europese Commissie in 2016 hoopvol. Maar vorige zomer werd die hoop de grond ingeboord toen de kolencentrales op de Maasvlakte van de energiemaatschappijen Uniper en Engie<strong> </strong>aankondigden dat ze zich uit het project terugtrokken. Waarom veel geld steken in ondergrondse opslag van CO<sub>2</sub> als het voortbestaan van de kolencentrales in Nederland onzeker is, zo redeneerden de directies.</p>
<h5>De keten opknippen</h5>
<p>Enkele maanden na het besluit niet door te gaan met CCS op de Maasvlakte ontmoette ik in Brussel Jonas Helseth, die aan het hoofd staat van de van oorsprong Noorse natuurbeschermingsorganisatie Bellona die beleidsmakers probeert te overtuigen van de noodzaak van CCS. Verrassend genoeg was Helseth niet rouwig over het einde van het Nederlandse plan.</p>
<blockquote><p>&#8216;Veel mensen zijn negatief over CCS, omdat ze het zien als excuus voor de steenkoolindustrie om tot in het eeuwige te blijven stoken.’</p></blockquote>
<p>‘Ik ben blij dat het niet door gaat, want het was geen goed project,’ zegt Helseth. Hij heeft het altijd een slecht idee gevonden dat de Europese Unie CCS wilde toepassen bij de afvang van CO<sub>2</sub> bij kolencentrales. ‘Dat heeft ertoe geleid dat veel mensen, vooral in de milieubeweging, zich tegen CCS hebben gekeerd. Veel collega’s van andere maatschappelijke organisaties zijn enorm negatief over de technologie, omdat ze het zien als excuus voor de steenkoolindustrie om tot in het eeuwige te blijven stoken.’</p>
<p>Terwijl er juist voor fossiele brandstoffen schone alternatieven bestaan, in de vorm van hernieuwbare energie. De les die volgens Helseth de afgelopen jaren langzaam is neergedaald, is dat CCS geen panacee is voor het openhouden van kolencentrales, maar dat het moet worden toegepast op industriële processen waar voorlopig geen alternatief voor is: staalproductie, cement, chemie.</p>
<blockquote><p>Een aardige manier om het CCS-dilemma te conceptualiseren, is om het te zien als een vorm van vuilnisverwerking.</p></blockquote>
<p>Een andere les: je moet de keten opknippen. Het was te ambitieus om te verwachten dat het afvangen, transporteren én opslaan van CO<sub>2</sub> door één partij kan worden gedaan. En daarbij: wie wil en kan dat betalen?</p>
<p>Een aardige manier om het CCS-dilemma te verduidelijken, is om het te zien als een vorm van vuilnisverwerking: de vervuilende bedrijven zijn de inwoners van een stad en CO<sub>2</sub> is het huisvuil. Je kunt moeilijk van burgers verwachten dat ze zelf vuilniswagens gaan aanschaffen en ergens een afvalverwerker opzetten. Daar is de gemeente voor.</p>
<p>In Rotterdam zijn ze na het inzakken van het ROAD-project niet bij de pakken neer gaan zitten. Het Havenbedrijf is vastbesloten een ‘ophaaldienst’ van CO<sub>2</sub> van de grond te trekken. ‘Als bedrijven de CO<sub>2</sub> afvangen en het naar de voordeur brengen, dan zorgen wij voor de rest,’ belooft Allard Castelein, president-directeur van het Havenbedrijf. Het klinkt wervend, maar in Nederland is – ondanks jaren van praten en overleggen – CCS nog steeds een papieren exercitie.</p>
<h5>Een ‘ophaaldienst’</h5>
<p>In Noorwegen is dat heel anders. Daar is al sinds jaar en dag ervaring opgedaan met het op commerciële schaal afvangen van CO<sub>2</sub> die vrijkomt bij gasproductie en die wordt opgeslagen in  oude gasvelden voor de kust. Het gaat om de velden Sleipner (sinds 1996) en Snøhvit (sinds 2008). Het Noorse staatsbedrijf zegt dat het in de afgelopen 22 jaar ruim twintig miljoen ton CO<sub>2</sub> heeft opgeslagen.</p>
<p>De Noren willen nu de volgende stap maken en ook een ‘ophaaldienst’ bij bedrijven beginnen. Het Global CCS Institute organiseerde in maart een rondleiding langs drie bedrijven die willen meedoen en een bezoek aan Gassnova, de Noorse overheidsorganisatie die het project coördineert. Als daar één ding duidelijk werd, dan is het wel dat het opzetten van CCS heel veel tijd kost.</p>
<p>Pål Mikkelsen, verantwoordelijk voor CCS bij de afvalcentrale van Oslo, vertelde dat hij onlangs oude e-mails tegenkwam uit 2014. ‘Toen ik die opnieuw las, bleek dat het meeste waar we op hadden gehoopt, is uitgekomen. Behalve één belangrijk ding: de tijdlijn. Ik was enórm optimistisch over de tijdlijn,’ zei Mikkelsen. Dit leidde tot gelach in de zaal – het soort gelach van herkenning.</p>
<h5>Geen gram CO<sub>2</sub> ontsnapt</h5>
<p>De technologie is het probleem niet, aldus Kari-Lise Rørvik, geoloog bij Gassnova. ‘Het is gedaan, en het werkt.’ Wel kan het ‘jaren’ duren voordat je de juiste opslaglocatie hebt gevonden. Je moet het gebied bijvoorbeeld goed onderzoeken op aardbevingsgevaar en zeker weten dat de laag waaronder het CO<sub>2</sub> wordt bewaard niet poreus is. Maar als je de goede locatie eenmaal hebt gevonden, werkt het: in die ruim twintig jaar dat CO<sub>2</sub> voor de kust van Noorwegen wordt opgeslagen, is er volgens Rorvik geen gram CO<sub>2</sub> ontsnapt.</p>
<p>De cementfabriek Norcem in het plaatsje Porsgrunn is een van de bedrijven die zich wil aansluiten bij de CO<sub>2</sub>-snelweg. Er wordt verwacht dat de fabriek ongeveer 400.000 ton CO<sub>2</sub> per jaar kan afvangen. ‘Maar we zullen niet operationeel zijn voor 2023.’</p>
<p>De Ier Brian Murphy van nutsbedrijf Ervia vertelde over vergelijkbare plannen in Cork. ‘CCS-projecten vereisen veel tijd,’ zei Murphy, die verwacht dat de Ierse plannen op zijn vroegst in 2027 of 2028 van start gaat.</p>
<h5>Tijdlijn nu al bijgesteld</h5>
<p>Wat zegt dat over de Nederlandse plannen? Het regeerakkoord stelt dat in 2030 twintig miljoen ton CO<sub style="font-family: Sabon, serif; font-weight: 400;">2</sub><span style="font-family: Sabon, serif; font-size: 1.25rem; font-weight: 400;"> per jaar moet worden afgevangen, waarvan twee miljoen bij afvalverbrandingsinstallaties. Dat klinkt bijzonder ambitieus. De CCS-experts blijven vriendelijk: niemand zegt dat het niet kan, maar dan moet Nederland wel snel beginnen.</span></p>
<p>Het project in de Rotterdamse haven zal tussen de twee en vijf miljoen ton CO<sub>2</sub> per jaar kunnen afvangen, zo stelde het Havenbedrijf in april in een <a href="https://www.portofrotterdam.com/nl/nieuws-en-persberichten/co2-opslag-onder-noordzee-technisch-haalbaar-en-kosteneffectief" target="_blank" rel="noopener">persbericht</a> over de haalbaarheidsstudie – die opvallend genoeg niet openbaar werd gemaakt. Stel dat Rotterdam de 18 miljoen ton in 2030 alleen moet ophoesten, dan zou in het gunstigste geval – vijf miljoen ton CO<sub>2</sub> per jaar – de hele keten er over acht jaar moeten staan. Bij twee miljoen ton CO<sub>2</sub> afvangen per jaar is dat al over drie jaar.</p>
<p>En de tijdlijn is nu al bijgesteld; het moment voor de investeringsbeslissing is verschoven van ‘voor het einde van 2018’ naar 2019.</p>
<h5><strong>CCS-cheerleader</strong></h5>
<p>Maar – en dat is het goede nieuws – misschien hoeft Nederland niet alles zelf te doen. Als het Noorse &#8216;ophaaldienst&#8217;-project doorgaat, zal meer CO<sub>2</sub> kunnen worden opgeslagen dan de Noorse bedrijven produceren. Tijdens het bezoek in maart zei de Noorse minister voor petroleum en energie Terje Søviknes dat hij Nederland zal uitnodigen zich bij de keten aan te sluiten. ‘Niet elk land hoeft zijn eigen project te hebben,’ zei Søviknes in een interview. ‘We zullen Nederland, het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie als geheel uitnodigen om samen te werken met het het <em>full-scale</em> project,’ aldus de minister.</p>
<p>De toekomstvisie van Søviknes kreeg op 6 april steun uit Brussel, toen in het publicatieblad van de Europese Unie een lijst van (potentiële) energieprojecten werd gepubliceerd die voor de EU van ‘gemeenschappelijk belang’ zijn. Op die lijst dus ook het project onder de naam ‘Grensoverschrijdende verbindingen voor vervoer van CO<sub>2</sub> tussen emissiebronnen in het Verenigd Koninkrijk en Nederland en een opslaglocatie in Noorwegen’. Plaatsing op de lijst betekent dat er extra aandacht wordt gegeven aan de plannen. Zo krijgen dit soort projecten de komende twee jaar voorrang bij bijvoorbeeld het aanvragen van vergunningen.</p>
<blockquote><p>CCS-experts zeggen dat er zoveel ruimte is in velden in de Noordzee dat je die beter kunt gebruiken dan ergens op land ondergronds te gaan.</p></blockquote>
<p>En dan is er nog iets: Het Noorse voorbeeld laat niet alleen zien dat het veel tijd kost om CCS van de grond te krijgen, maar ook dat politieke steun onontbeerlijk is. Dat maakte Karen Westley van dichtbij mee, vertelde ze afgelopen maart in Noorwegen. Westley werkt bij Shell als – in haar eigen woorden – <em>global carbon solutions manager</em> en ‘CCS-cheerleader’. Ze was in Nederland betrokken bij een plan om CO<sub>2</sub> van de olieraffinaderij in Pernis ondergronds op te slaan in Barendrecht – een plan dat in 2010 werd afgeblazen na heftige reacties van boze bewoners. Westley zegt dat het belangrijk is dat de overheid actief meehelpt bij het informeren van mensen ‘die bang zijn dat CO<sub>2</sub> een giftig gas is dat hun kinderen zal doden in hun slaap’.</p>
<p>Die samenwerking tussen bedrijf en overheid had in de zaak-Barendrecht ‘beter gekund’, aldus Westley met enig gevoel voor understatement. Ze houdt zich op de vlakte over de Nederlandse plannen. ‘Shell onderzoekt alle mogelijkheden, maar ja, het heeft zeker potentieel.’ In Noorwegen wordt alleen op zee opgeslagen, dus is er minder weerstand. Daarbij wordt CCS daar breed gedragen door de politiek. Verschillende CCS-experts zeggen dat er zoveel ruimte is in velden in de Noordzee dat je die beter kunt gebruiken dan ergens op land ondergronds te gaan.</p>
<figure id="attachment_389567" aria-describedby="caption-attachment-389567" style="width: 1280px" class="wp-caption alignnone"><img decoding="async" class="wp-image-389567 size-image_1280" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/stock-photo-crude-oil-spill-on-the-stone-at-the-beach-in-hd-ratio-x-613345790_preview-1280x720.jpg" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/stock-photo-crude-oil-spill-on-the-stone-at-the-beach-in-hd-ratio-x-613345790_preview-320x180.jpg 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/stock-photo-crude-oil-spill-on-the-stone-at-the-beach-in-hd-ratio-x-613345790_preview-640x360.jpg 640w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2018/04/stock-photo-crude-oil-spill-on-the-stone-at-the-beach-in-hd-ratio-x-613345790_preview-1280x720.jpg 1280w" alt="CO2-opslag" width="1280" height="720" /><figcaption id="caption-attachment-389567" class="wp-caption-text">In Noorwegen wordt alleen op zee opgeslagen, dus is er minder weerstand dan hier. Foto: Shutterstock.</figcaption></figure>
<p>Maar dan zal het voor bedrijven wel aantrekkelijk moeten zijn om mee te doen. De kosten van CO<sub>2 </sub>afvangen moeten lager worden dan de kosten van CO<sub>2 </sub>in de lucht pompen. Vooralsnog is het in Europa zonder CO<sub>2</sub>-belasting gewoon te goedkoop om te vervuilen. Ruim tienduizend Europese bedrijven zijn onder het EU-emissiehandelssysteem (ETS) weliswaar verplicht om jaarlijks CO<sub>2</sub>-certificaten in te leveren, maar dat is geen zware financiële last.</p>
<p>Dat zit zo: elk jaar wordt een vast aantal certificaten gecreëerd. Die kunnen worden verhandeld, maar er is onvoldoende rekening gehouden met de mogelijkheid van economische tegenspoed – die leidt tot minder productie en dus minder CO<sub>2</sub>-uitstoot. De prijs voor het uitstoten van een ton CO<sub>2</sub> is jarenlang minder dan een tientje geweest, terwijl aanvankelijk een prijs van tussen de dertig en honderd euro werd verwacht. Sinds de jaarwisseling is de prijs langzaam opgeklommen van onder de acht euro naar ruim dertien euro. Waarom is Statoil in de jaren negentig begonnen met CO<sub>2</sub> afvangen en opslaan? Omdat de Noorse regering een hoge CO<sub>2</sub>-belasting had ingevoerd. Maar het zal nog wel even duren voordat de Europese CO<sub>2</sub>-prijs de gewenste orde van grootte heeft bereikt.</p>
<p>Alle Noorse bedrijven zeggen dan ook: de overheid moet de rekening betalen voor het CCS-project. Dat besluit zal het Noorse parlement ergens in de komende maanden nemen. Ook in Nederland is het besef dat overheidssteun nodig is om CCS-projecten op te zetten. ‘Toepassing en uitrol van CCS zonder overheidsbijdrage lijkt op korte termijn (&#8230;) niet waarschijnlijk,’ <a href="https://www.rijksoverheid.nl/regering/bewindspersonen/eric-wiebes/documenten/kamerstukken/2018/03/14/beantwoording-diverse-vragen-aan-het-ministerie-van-economische-zaken-en-klimaat" target="_blank" rel="noopener">schreef minister van Economische Zaken en klimaat Eric Wiebes vorige maand</a>.</p>
<blockquote><p>‘We hebben niet de luxe om op voorhand nieuwe technieken uit te sluiten; er is geen tijd te verliezen bij het aanpakken van klimaatverandering.’</p></blockquote>
<p>Dat subsidiegeld waar anders windmolens of zonnepanelen mee zouden worden gefinancierd, ook voor CCS beschikbaar zal zijn, was voor milieuorganisaties tegen het zere been. Stuk voor stuk bekritiseerden die het plan om in te zetten op CCS. Wiebes zal dan ook hard moeten werken om de milieubeweging aan zijn kant te krijgen.</p>
<p>Maar uit opvallende hoek is al wel – voorzichtige – steun te vinden: GroenLinks is een stuk genuanceerder dan clubs als Greenpeace, en niet ‘per definitie’ anti-CCS. ‘We hebben niet de luxe om op voorhand nieuwe technieken uit te sluiten; er is geen tijd te verliezen bij het aanpakken van klimaatverandering,’ aldus de partij op haar <a href="https://groenlinks.nl/standpunten/co2-opslag" target="_blank" rel="noopener">website</a>. Het gaat misschien niet van harte, maar uiteindelijk zegt de groene partij: liever een ton CO<sub>2</sub> onder de grond dan in de lucht.</p>
<div class="info-box">
<h5>Over de auteur</h5>
<p>Dit is Peter Teffers eerste stuk voor Vrij Nederland. Als freelance journalist en politicoloog schrijft hij vooral over de Europese Unie en politiek. Hij is de auteur van het boek <span class="s1"><a href="http://dieselgate.nl/index.html" target="_blank" rel="noopener">Dieselgate: Hoe de industrie sjoemelde en Europa faalde</a>.</span></p>
</div>


Waarom het Europees Parlement zo vatbaar is voor belangenconflicten

De Brussel-trilogen: hoe Europa in achterkamertjes de regels bepaalt

CO2: liever een ton onder de grond dan tien in de lucht