De democratie verdwijnt uit Brussel

Columns van de week

Hannah Prins, Teun van de Keuken en Amber Wiznitzer

Column

Investico en NOS op 3 publiceerden onlangs een groot onderzoek naar klassenjustitie. De ondertitel van het artikel luidde ‘Waarom Roderick een lagere straf krijgt dan Mohammed’. Ik hoorde over het onderzoek in de podcast Pro Forma. Hierin bespreken misdaadjournalist Wouter Laumans en strafrechtadvocaat Christian Flokstra de relatie tussen strafrecht en media. Deze keer schoof Ayse Çimen, strafrechtadvocaat met Turkse roots, aan.
Dit is onderzoek waarbij ik schrik dat ik niet schrik van de uitkomst. Uit het onderzoek blijkt namelijk dat voor het plegen van een vergelijkbaar misdrijf zeer verschillende straffen worden uitgedeeld. Heb je hbo of universiteit gedaan en geen migratieachtergrond? Dan is de kans drie keer zo klein dat je de cel in gaat dan wanneer je een migratieachtergrond hebt en geen vervolgopleiding. Ook krijgen mensen met een migratieachtergrond vaker en langere gevangenisstraffen.
Çimen vertelde dat maar 3 procent van de rechters in Nederland een migratieachtergrond heeft, wat ervoor zorgt dat ‘een systeem dat kleurloos zou moeten zijn dat niet is. De onbewuste vooroordelen van de mensen die oordelen, werken te veel door. Er moet een diversiteitsslag gemaakt worden’. Flokstra vertelde dat hij met een Surinaamse verdachte in de rechtbank in Haarlem tegenover drie vrouwelijke rechters uit Aerdenhout stond, waarbij de leefwerelden wel erg ver uit elkaar lagen. Laumans, Flokstra en Çimen kwamen door zulke ervaringen in hun podcast tot dezelfde conclusie als Investico: Nederland kent klassenjustitie in het strafrecht.
<blockquote>Met een kabinet dat racisme normaliseert, is het extra van belang om in het strafrecht alleen naar de feiten te kijken.</blockquote>
Maar waarom krijgen hoogopgeleide mensen zonder migratieachtergrond zoveel minder straf? Onder andere omdat rechters zelf zeggen dat verdachten uit ‘hogere klassen’ meer te verliezen hebben als ze in de cel zouden belanden. Omdat rechters kijken naar de persoonlijke omstandigheden van een verdachte, mogen zij meewegen hoeveel een verdachte kan verliezen door een straf. Denk hierbij aan de vraag of iemand werk heeft, een vast adres en hoe stabiel de relaties van de verdachte zijn.
We nemen allemaal onze vooroordelen en vinkjes mee naar ons werk. Maar dit moet zo veel mogelijk de kop worden ingedrukt om desastreuze gevolgen, zoals klassenjustitie, te voorkomen. Tot er meer diversiteit in de rechtspraak is, zal er minder nadruk moeten liggen op persoonlijke omstandigheden om mensen uit kwetsbare groepen te beschermen.
En met een kabinet dat racisme normaliseert en tot beleid maakt, is het extra van belang om in het strafrecht alleen naar de feiten in een zaak te kijken.
Dus moeten de stoelen van de juryleden uit The voice of Holland maar eens worden afgestoft en naar rechtszalen worden versleept. Maar dan zonder draaiknop. Zo gaat de blinddoek van Vrouwe Justitia weer op, kunnen rechters de feiten uit de zaak aanhoren en op basis daarvan Roderick en Mohammed even hoge straffen geven.

Hannah Prins

The Voice of Holland in de rechtszaal

Bob Sikkes en Alex van Keulen, de olijke makelaar en aannemer uit Kopen zonder kijken, de verbouwhit van RTL4, zijn op zoek naar kandidaten voor het nieuwe seizoen. In dit programma tekenen stellen een koopcontract voor een huis dat ze nog niet hebben gezien. Vervolgens gaat Bob met zijn team aan de slag om het huis op te leveren in de gewenste ‘woonstijl’ van de kopers. Een uur tv-plezier gegarandeerd.
Een marmeren kookeiland, terrazzo in de badkamer, messing kranen, uitbouwtje eraan en een nieuw zwart toilet &#8211; want dat matcht zo goed met de granieten wasbak: alles krijgen de nieuwe bewoners fonkeltje nieuw. Af en toe kopen Bob en Alex een bouwval aan dat daadwerkelijk aan grondig onderhoud toe is, maar het merendeel van de huizen heeft al een prima badkamer, vloer en keuken. Een likje verf en nieuwe kozijnen zouden volstaan, maar dan past het huis niet in de ‘hotel chique’ moodboards van de kandidaten en dus moet alles anders.
Met pijn in mijn hart kijk ik toe hoe stevige muren, houten vloeren en prachtige oude tegeltjes met grof geweld uit huizen worden gesloopt. Deze verbouwziekte werkt als kijkcijferkanon maar lijkt inmiddels heel Nederland te hebben aangestoken.
Dat is irritant, want in bijna elke straat staat wel een puincontainer en je mag van geluk spreken als je nog thuis kunt werken zonder klopboor-gebonk. Maar de hardste klappen zijn voor de planeet.
<blockquote>De natuur, de dieren, en de mensen worden gedwongen te wijken voor onze onverzadigbare honger naar nieuwer, hipper en trendgevoeliger.</blockquote>
Onze verbouwgekte laat diepe wonden achter op onze planeet. Wie onderweg naar een vakantie in Zuid-Italië langs de marmergroeven van Carrara rijdt, ziet de opengereten landschappen, waar gigantische graafmachines het witte gesteente uit de aarde bikken. De biodiversiteit betaalt de prijs: complete bossen verdwijnen, enkel zodat wij kunnen genieten van een koffietje aan een esthetisch verantwoord kookeiland.
In de Noord-Zweedse stad Kiruna wordt ijzererts in gigantische hoeveelheden uit de grond gehaald: elke 24 uur wel zes Eiffeltorens aan metaal. De aarde kan dit openrijten en kapotdrillen niet langer aan, wat heeft geleid tot aanhoudende aardbevingen. Als gevolg moet de hele stad – inclusief scholen, huizen, winkels en voetbalvelden – worden verplaatst. Met grote vrachtwagens worden huizen letterlijk verplaatst, maar een deel van de inwoners kiest ervoor hun woning achter te laten en voorgoed uit het gebied te vertrekken.
Verhuizen behoort in het rijke Europa nog tot de mogelijkheden en een Italiaans bos meer of minder lijkt behapbaar. Maar het mondiale zuiden is inmiddels gedegradeerd tot een opofferingszone. Met graafmachines hebben we de aarde kaalgeschraapt. De natuur, de dieren, en de mensen worden gedwongen te wijken voor onze onverzadigbare honger naar nieuwer, hipper en trendgevoeliger.
We moeten stoppen met verbouwen en gaan bouwen. De materialen die we toch echt uit de aarde moeten halen, kunnen stukken nuttiger worden ingezet. Terwijl ik dit schrijf vanuit mijn nieuwe huurhuis, kijk ik naar een muur die net een fris kleurtje heeft gekregen. En ik kan alleen maar denken: misschien is het een geluk bij een ongeluk dat mijn generatie geen huis kan kopen. Er valt in ieder geval niets te slopen.

Genees ons van de verbouwziekte

Er was eens een bijzonder en verlegen meisje. Met haar lange vlechten, mooie ronde gezichtje en grote ogen kon ze ingetogen doch vastberaden vertellen over het klimaat. Ze had op een vrijdag besloten om niet naar school te gaan en voor het Zweedse parlement op de grond te gaan zitten met een kartonnen bordje. De media kwamen er als vliegen op af: wat dat schattige meisje deed, zag er interessant uit. Niet veel later, als stoere puber, zei ze tegen wereldleiders met tranen in haar ogen: ‘How dare you’. Ze werd op elk podium uitgenodigd en ging klimaattoppen af.
Ze verdiepte zich in de onderliggende oorzaken van de klimaatcrisis en begon over onderdrukking en kolonialisme. De vlechten verdwenen en de aandacht van de wereldpers verslapte. En toen de Israëlische regering met een genocide begon en ze zich daarover uitsprak, draaiden de camera’s definitief weg.
Nog heel even waren de schijnwerpers terug, bij de mars voor klimaat en rechtvaardigheid op het Museumplein, nu precies een jaar geleden. Ze stond nog geen twee minuten op het podium te vertellen over hoe oorlogen en de klimaatcrisis beiden uitwassen zijn van een diepgeworteld koloniaal systeem, toen een boze witte man in een GroenLinks-jasje het podium bestormde. Met getrek en geduw greep hij de microfoon uit haar handen en nam zelf het woord: we moeten het hier alleen over klimaat hebben.
<blockquote>Toen de Israëlische regering met een genocide begon en Greta zich daarover uitsprak, draaiden de camera’s definitief weg.</blockquote>
Er speelde zich op het podium iets af wat in de media ook aan het gebeuren was. Zodra Greta dingen zei die voor de gevestigde orde te spannend waren, was de aandacht weg.
Waarover spreek je je als activist uit? Het blijft keer op keer lastig om de balans te vinden. Zelf heb ik ook lang getwijfeld hoeveel ik zou delen over andere maatschappelijke thema’s dan klimaat. Als je eindelijk mensen aan boord hebt die erkennen dat de klimaatcrisis toch wel echt een existentieel probleem is, is hen wegjagen wel het laatste wat je wilt. Maar zwijgen over dieper onrecht voelt ook verkeerd.
Het meisje met de vlechten heeft klimaat op de kaart gezet: nog geen jaar na haar eerste schoolstaking deden miljoenen mensen mee met een wereldwijde klimaatmars. Het is nu aan ons om te blijven luisteren naar de jonge vrouw met de palestinasjaal om. Ook al voelen sommige van haar berichten oncomfortabel, en zou ik ze zelf misschien liever ook niet horen.
Net als Greta ga ik mijn best doen om me te blijven uitspreken, altijd met heldere uitleg over waarom het zo belangrijk is om verschillende vormen van onrecht als onderdeel van een breder systeem van onderdrukking te zien. Nu blijkt dat bijna 90 procent van de mensen wereldwijd verdergaand klimaatbeleid wil, waarom zou het dan niet ook lukken om het verhaal te vertellen over de onderliggende oorzaken van het klimaatprobleem?
En de media? Die luisteren dan maar niet, een deel daarvan deed dat toch altijd al maar half.

Kennen jullie Greta nog? 

Nu de kleuterklas met herfstvakantie is en de rust is weergekeerd, merk je pas hoe chaotisch de afgelopen politieke maanden waren. In de poppenhoek werd al ruzie gemaakt nog voordat het schooljaar was begonnen. Wilden de andere kleuters wel spelen met peuter Faber? Tijdens de schoolreisjes hadden de kinderen beter aan een tuigje gekund, want bij het loslopen ging het steeds mis: ze probeerden mensen te deporteren naar een ander continent en dreigende borden neer te zetten bij plekken waar mensen wonen die zijn gevlucht voor oorlog en geweld.
Ook hun spraakontwikkeling loopt wat achter. Na ruim honderd dagen oefenen lukt het Schoof nog steeds niet om een normale zin te formuleren. 
Dit kleutergedrag van het kabinet-Schoof heeft gevolgen. 
Doordat de focus constant ligt bij de absurditeit van het geheel – hun merkwaardige gedrag, gekke tweets, rare formuleringen en absolute onbekwaamheid – is er te weinig aandacht voor de inhoud. Mijn aandacht houden bij hun racistische, kwaadaardige en domme beleid vind ik lastig als Marjolein Faber in een lange rok met verwilderd haar vol trots de meest absurde oneliners verkondigt voor draaiende camera’s. 
Daarnaast vraag ik me af welke geëngageerde, bezorgde volwassene nog de politiek in wil. Het ziet er niet bepaald uit als een aantrekkelijk beroep, met collega’s die te druk zijn met vechten op het schoolplein om iets te doen aan de problemen om hen heen. Dit zorgt voor een neerwaartse spiraal waarin er nóg meer incompetente mensen voor de politiek kiezen. 
Gelukkig gaat ook de kleutertijd weer voorbij, maar ik denk dat we op deze groep nooit vol weemoed zullen terugkijken.

De kleuterklas is met vakantie

Restaurant, kindertheater, hotel, appartementencomplex: Nederlandse badhuizen zijn de afgelopen eeuw omgebouwd tot van alles en nog wat. Woningen hebben we heel hard nodig, een kindertheater is lief en leuk, en dineren in een zaal waar ooit een zwembad was, lijkt me fantastisch. Maar het is zo doodzonde dat we publieke badhuizen zijn verloren.
Twee keer per week op kosten van de staat naar de sauna en het Turkse stoombad lijkt me helend in dit politieke tijdsgewricht.
Als je geregeld met onbekende buurtbewoners naakt in de sauna zit en daarna in een warm bad met etherische oliën nog wat kletst over het leven, dan kan dat niet anders dan polarisatie tegengaan. Van het naakt met elkaar zijn gaat een kwetsbaarheid uit die op weinig andere plekken te vinden is. Daarbovenop komt ook nog eens dat, bij het zien van al die lijven in verschillende soorten en maten, jonge mensen hun eigen lijf misschien makkelijker zullen accepteren.
Publieke plekken zoals badhuizen moeten we waar mogelijk beschermen en terugbrengen.
<blockquote>
Plekken die thuis noch werk zijn, zijn van onschatbare waarde.
</blockquote>
Deze plekken, die niet thuis of werk zijn, noemde socioloog Ray Oldenburg third places. Denk hierbij aan de krantentafel in de bieb, waar je een praatje maakt met een buurtgenoot, de bar in een bruine kroeg waar je spontaan in discussie raakt over voetbal met een onbekende. En zo zijn er nog duizenden van dit soort plekken voor spontane ontmoetingen: buurthuizen, gedeelde moestuinen, kattencafés, een openluchtconcert, de kerk, de trein, een openbaar schaakbord, zwemvijvertjes en debatzalen.
Deze plekken zijn van onschatbare waarde omdat er ongeplande ontmoetingen plaatsvinden. Ze zijn cruciaal voor saamhorigheid, democratie en discussie, concludeert Oldenburg. Deze plekken kunnen barrières doorbreken en laten nuance, gelaagdheid en menselijkheid toe.
Tot slot is er bij investeren in publieke zaken altijd ook het klimaatargument. In 2019 kwamen de ministeries van EZK, BZK, I&amp;W en LNV met de peperdure campagne ‘Iedereen doet wat’. Gevolgd door de ‘Zet de knop om’-cam­pagne die ervoor moest zorgen dat we korter zouden douchen en de verwarming een graad lager zouden zetten.
Als het ministerie ‘wat’ zou moeten doen, kan het beter investeren in publieke badhuizen dan in dure klimaatcampagnes. Wij zetten dan thuis allemaal de knop om, aangezien we daar minder douchen. Al weet ik niet of de PVV verkiezingen blijft winnen als we met elkaar in het koude dompelbadje onze zorgen over de wereld hebben gedeeld.

Breng de badhuizen terug

Michael Ignatieff was door het wetenschappelijk bureau van D66 uitgenodigd om naar Nederland te komen om te praten over de toekomst van het liberalisme. Hij is een Canadese schrijver, hoogleraar, oud-politicus en liberaal. Geboren vlak na de Tweede Wereldoorlog groeide hij op in een wereld vol privilege die alleen maar mooier leek te worden, waar hij zich ook zeer bewust van is. 
Een vriendin van mij modereerde de discussieavond in TivoliVredenburg en vroeg mij een paar woorden te spreken over de zorgen van mijn generatie voor de toekomst. En dus kwam ik op een dinsdag naar Utrecht met een A4&#8217;tje vol zorgen over planetaire ineenstorting en rechts-populisme. 
De avond werd een botsing tussen generaties en wereldbeelden. Michael gaf een speech over hoe hij in elke vezel van zijn lichaam het kapitalisme voelt. Hij noemde liberalen ‘the adults in the room’ en had hoop omdat ‘veel mensen nu weten dat klimaatverandering een probleem is’. Wel benadrukte hij de noodzaak van een meer sociaal-liberale koers voor Europa: liberalen zouden vooruitgang meer moeten accepteren. Deze vooruitgang moet er dan wel komen door incrementalisme: stapje voor stapje, kleine verbetering na kleine verbetering, alleen dan zal de wereld er beter uit gaan zien. Te snel te grote stappen zetten kan negatieve effecten hebben.
Ik sprak over kobaltmijnen, de ineenstorting van ons economische systeem en de angst van mijn generatie voor autocratische leiders die steeds meer aan de macht lijken te komen. En toen moest de paneldiscussie nog beginnen. 
De gedegen, beheerste, sussende en observerende blik op de wereld van Michael is een schril contrast tegenover de zorgen van mijn leeftijdsgenoten en mij. Voor kleine stapjes richting verbetering is het in onze ogen toch echt te laat. We zoeken een nieuwe ideologie, met grootse plannen, bruisend van energie. Voor ons is het liberalisme, en de mensen die er voorvechters van zijn, over en uit. Het is als iets uit een vorige eeuw, wat we even hebben geprobeerd maar toch niet helemaal lekker heeft gewerkt. We zoeken leiders die vooruitgang niet alleen accepteren maar er actief aan werken. Een toekomst waarin we anders met elkaar omgaan, en er geluisterd wordt naar stemmen die lang geen plek in het publieke debat hebben gekregen. 
The adults in the room hebben in Frankrijk, Duitsland en Nederland de rode loper uitgerold voor extreemrechts. The adults in the room hebben ervoor gezorgd dat onze aarde tegen het einde van deze eeuw drie graden zal zijn opgewarmd. 
Het hoogtepunt kwam toen Michael en ik tegelijkertijd een vraag kregen. Hij begon met antwoorden en vervolgde ‘&#8230;and I think Hannah would answer… Oh, now I think I am mansplaining.’
Met ‘thank you for mansplaining’ vanaf mijn kant was de discussie klaar en was het time for the children in the room to take over. Dat het lastig is om dat aan de volgende generatie over te laten bleek twee dagen later met de mail die ik ontving: ‘Hannah: It was good to be at Tivoli with you. I’ve attached a piece of mine.’
<div class="info-box">
Hannah Prins (1997) is klimaatactivist en schrijver van het boek Je bent jong en je wil wat toekomst.
</div>

The adults in the room

Het politieke jaar werd afgetrapt met de HJ Schoo-lezing. Dit jaar was de eer aan Pieter Omtzigt. In het Amsterdamse debatcentrum de Rode Hoed sprak hij over de ‘economische, sociale en geopolitieke implicaties van een snelle bevolkingskrimp in delen van de wereld die moeilijk zijn te onderschatten, terwijl nog steeds sprake is van een enorme bevolkingsgroei – vooral in Afrika en stukken van het Midden-Oosten.’ Hij vertelde over Ethiopië en Congo. Daar werden in 2023 meer kinderen geboren dan in alle EU-landen samen. In Nigeria zelfs twee keer zoveel. Hij sloot af met: ‘Ik laat u raden wat dat betekent over twintig of dertig jaar.’
Wat hij bedoelde: er worden te weinig Europese en te veel Afrikaanse baby’s geboren. En: als Nederlandse vrouwen de bevolking niet op peil weten te houden, komen die Ethiopische, Congolese en Nigeriaanse baby’s over twintig of dertig jaar allemaal hierheen. Hiermee joeg hij angst voor massamigratie aan, en normaliseerde hij omvolkingstheorieën.
Er was nog iets problematisch aan Omtzigts betoog: die overbevolking in bepaalde delen van de wereld. Vooral witte mannen bespreken graag wat er wel – en vooral niet – dient te gebeuren in de baarmoeders van mensen in Afrikaanse landen. 
Bepleiten dat Afrikaanse vrouwen minder kinderen moeten krijgen, is racistisch en seksistisch. Problemen als klimaatverandering, drukke steden en overconsumptie worden ten onrechte in de schoenen geschoven van vrouwen voor wie het leven al moeilijk genoeg is.
<blockquote>Wat introspectie zou een aantal mannen dan ook geen kwaad doen.</blockquote>
De vraag die we moeten stellen is hoe we met de aarde omgaan, niet hoeveel mensen er wonen. Afrika als geheel is verantwoordelijk voor minder dan 4 procent van de mondiale CO2-uitstoot. De 10 procent rijkste bewoners van deze planeet stoten de helft van alle CO2 uit. Daar horen Pieter Omtzigt, ik en jij zeker bij.
Racisme en domheid vertroebelen elke mogelijkheid tot een serieus gesprek over de vraag waarom het geboortecijfer in westerse landen zo laag ligt. Het zou politici als Omtzigt sieren om zich te focussen op de chemicaliën in onze levensmiddelen die tot onvruchtbaarheid leiden, betaalbare woningen, een inkomen waarmee wél een gezin te onderhouden valt en een leefbaar klimaat. 
 
Wat introspectie zou een aantal mannen dan ook geen kwaad doen. Vrouwen verdienen hun eigen geld en hebben de vrijheid om te doen, laten en dragen wat ze willen, betekenisvol werk te verrichten en diepe, zingevende relaties aan te gaan met de mensen om hen heen. De keuze tussen al het bovenstaande of een man die de hele zomer werkt aan een racistische toespraak met slides vol statistiekjes over vrouwelijke vruchtbaarheid is dan ook snel gemaakt.