Schoof trekt de grens

Columns van de week

Teun van de keuken en Chard van den Berg

Michiel Hulshof

Frake Schermer

Dit worden de 6 wetenschappelijke doorbraken van 2017

<div class="lead">
<p class="p1">Twee jaar lang vroegen we honderden wetenschappers oplossingen te geven voor complexe actuele vraagstukken. In deze voorlopig laatste aflevering van de Oplossers zoeken we naar de beste antwoorden. Gegarandeerd interessant gespreksvoer voor feestjes.</p>
</div>
<p class="p_1">Vorige week werd bekend dat het gehackte Gmail-account van minister Henk Kamp minimaal één staatsgeheim bevatte. Promovendus cybersecurity Axel Arnbak schetst een dreigende catastrofe: binnenkort hebben niet 1, maar 7 miljard mensen toegang tot internet. ‘Als ik een arme Afrikaanse boer ben, kan ik straks kiezen: ga ik de hele dag rondsjouwen met mijn koopwaar of gebruik ik een botnet waarmee ik in een kwartiertje de creditcardgegevens van rijke westerlingen kan binnenvegen?’</p>
<p class="p_1"><q class="pull-left">Start een rijksvaccinatieprogramma voor computers</q></p>
<p class="p_1">Cybercrime heeft de toekomst. Zeker omdat giganten als Microsoft, Oracle of Symantec ons hebben overspoeld met ‘slecht beveiligde, archaïsche software’. Er zit dus maar één ding op: ‘We hebben een soort Rijksvaccinatieprogramma voor computers nodig. Want we zijn nu erg kwetsbaar, terwijl technieken voor goede encryptie en beveiliging gewoon bestaan.’</p>
<h5 class="p_1">Bermmonumentjes</h5>
<p>Smartphones, slecht weer en een grote toename van auto’s op de snelwegen, leidden de afgelopen weken weer tot veel ongelukken. Hoogleraar etnologie Peter Jan Margry kwam met een mooie oplossing om het aantal verkeersdoden tegen te gaan. Volgens hem heeft de samenleving al decennialang een eigen <span class="Cursief">grassroots</span>-instrument om weggebruikers te waarschuwen voor de gevaren van onverantwoord rijgedrag: bermmonumentjes. ‘Deze privémonumenten langs de wegen zijn niet alleen uitingen van verdriet en rouw, maar spreken tegelijk andere weggebruikers aan op hun rijgedrag.’</p>
<h5 class="p_1">Legeflessenloterij</h5>
<p class="p_1">We gooien te veel weg. Hoogleraar evolutionaire psychologie Mark van Vugt stelde een oplossing voor om het huishoudafval te verminderen: een legeflessenloterij. ‘Keer in één keer een hoofdprijs uit, in plaats van voor elke fles een klein bedrag. Loterijen hebben een grote aantrekkingskracht. Mensen willen best plastic flessen inzamelen als ze er iets voor terug krijgen. Dat noemen we het reciprociteitsprincipe, dat diep in de menselijke psyche zit verankerd.’</p>
<h5 class="p_1">Pil-loze week</h5>
<p class="p_1">De vraag hoe Nederland zo snel mogelijk meer vrouwen in topfuncties krijgt, is onverminderd urgent, zoals ook blijkt uit de mislukte zoektocht van de PvdA naar een vrouwelijke lijsttrekker. In 2014 vond het kabinet dat binnen twee jaar tijd minstens 30 procent van de topfuncties in het bedrijfsleven door vrouwen moest worden bezet. Inmiddels is de streeftermijn met vier jaar verlengd.</p>
<p class="p_1">Econoom Thomas Buser deed met collega’s een gedragsexperiment, waaruit bleek dat de competitiedrang van vrouwen gerelateerd is aan de menstruatiecyclus. Vrouwen die de anticonceptiepil slikken, blijken twee keer zo competitief ingesteld in hun pil-loze week. ‘Als het progesteronniveau hoog is, daalt de competitiedrang.’</p>
<p class="p_1"><q class="pull-left">Check je progrestoronlevel bij sollicitaties</q></p>
<p class="p_1">Tip voor vrouwen die solliciteren op topfuncties: hou rekening met je progesteronniveau bij het inplannen van je sollicitatiegesprek.</p>
<h5 class="p_1">Open klasdeuren</h5>
<p class="p_1">De kwaliteit van het onderwijs moet omhoog om schooluitval te voorkomen. Op basis van haar promotieonderzoek concludeerde onderwijskundige Lisa Gaikhorst dat scholen beter hun best moeten doen om een open cultuur te kweken waarin ervaren docenten intensief samenwerken met beginnende docenten die de nieuwste onderwijsinzichten kennen. Die open cultuur mag ook best letterlijk tot uiting komen, meende Gaikhorst. ‘Zet de deuren van de klaslokalen vaker open.’</p>
<h5 class="p_1">Virtual reality exposure therapy</h5>
<p class="p_1">Sommige Nederlanders, onder wie de samenstellers van deze rubriek, verheugen zich inmiddels meer op het jaarlijkse Sint-ritueel van demonstraties bij de intocht en verhitte Piet-debatten binnen de familie dan op het heerlijk avondje zelf. Om het wederzijdse begrip te vergroten, stelde informaticus Tibor Bosse een variant voor op de ‘virtual reality exposure therapy’. ‘We kunnen een game ontwikkelen waarmee je iemand letterlijk in de schoenen van de ander plaatst. Zo kan je ervaren hoe het is om racistisch bejegend te worden. Dat kan zeer realistisch overkomen. Omgekeerd kunnen anderen ervaren hoe het voelt als een traditie opeens wordt afgepakt.’ Deze vorm van therapie wordt momenteel gebruikt bij patiënten met angststoornissen – met uitstekend resultaat.</p>
<h5 class="p_1">Fluorescerende dieren</h5>
<p class="p_1">Oogschade en afgerukte vingers vragen om een alternatief voor die andere decembertraditie – oudejaarsvuurwerk. Disneyworld organiseert dit jaar een vuurwerkshow met 300 kleurrijke drones. Nog meer <span class="Cursief">ooohs</span> en <span class="Cursief">aaahs</span> verwachten wij van de oplossing van microbioloog Maikel Boot, waarbij dieren worden ingezet die in het donker licht geven. Op basis van genetische modificatie bestaan inmiddels niet alleen fluorescerende vissen, maar ook <span class="Cursief">glow in the dark</span> katten en varkens. ‘Je kan die dieren trainen en een lichtshow laten geven. Misschien een leuke optie voor een dierentuin zoals Artis. Dat is nog nooit eerder gedaan, hoogstwaarschijnlijk vanwege ethische bezwaren.’</p>
<h5 class="p_1">0 of 42?</h5>
<p class="p_1">Is er ook een Beste Oplossing Aller Tijden? We legden de vraag voor aan een aantal van onze vaste oplossers. Neurobioloog Sicco de Knecht geeft ‘het getal nul’ een grote kans. Deze Indiase uitvinding heeft volgens hem voor een ware revolutie gezorgd in de wiskunde en het begrip van de wereld om ons heen. ‘Het nadenken over de waarde nul in verschillende systemen zoals tellen, temperatuur of coördinaten, maakt dat je actief moet stilstaan bij omslagpunten, minima en andere concrete begrenzingen.’</p>
<p class="p_1">Roboticus Arnoud Visser is het niet met hem eens. ‘Het antwoord is natuurlijk 42.’ Veel wetenschappers zullen weten dat hij daarmee verwijst naar ‘het antwoord op de ultieme vraag over Het Leven, Het Universum en Alles’, zoals berekend door supercomputer Deep Thought in de serie <span class="Cursief">The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy</span>. ‘Deze sciencefiction heeft wetenschappers onder meer geïnspireerd tot het ontwikkelen van super-schaakcomputer Deep Blue en andere vormen van kunstmatige intelligentie. Uiteindelijk hopen wetenschappers zo een computer te creëren die intelligenter is dan de mens.’</p>
<p class="kader">


Menno van der Veen

Dit zijn ze: de beste antwoorden uit twee jaar Oplossers

<div class="lead">
<p>Terwijl de Britten ruzie maken over hun Brexit-strategie, moeten we in Nederland ook eens goed nadenken. Hoe komen we het beste uit de onderhandelingen?</p>
</div>
<p class="p_1">De Europese Unie bereidt zich voor op keiharde onderhandelingen met de Britten over de voorwaarden van de Brexit. <em>‘Out is out’,</em> is de inzet van commissievoorzitter Jean-Claude Juncker. De vraag is wat het vertrek van Groot-Brittannië voor Nederland gaat betekenen. In augustus voorspelde het Centraal Planbureau dat de economische groei in ons land volgend jaar lager zou uitvallen dan eerder voorspeld en dat de werkloosheid gaat oplopen. Nederlandse multinationals zoals Unilever, Shell en Philips worden intussen geraakt in hun export naar het Verenigd Koninkrijk. Allemaal slecht nieuws, lijkt het dus. Hoe kan Nederland het beste maken van de Brexit?</p>
<p class="p_1"><q class="pull-left">Zie de Brexit als een luguber en leerzaam experiment</q></p>
<p class="p_1">Politiek econoom Paul Teule ziet eigenlijk maar één groot voordeel van een Brexit: ‘We kunnen zien wat er gebeurt als een land letterlijk en figuurlijk wil shoppen in de onderlinge Europese afspraken.’ Volgens Teule is de Brexit ‘een luguber en cynisch experiment’ waarvan we veel kunnen leren. ‘Hoe harder de Brexit, hoe meer we geconfronteerd zullen worden met de voordelen van een EU-lidmaatschap. Dat bewustzijn is winst.’</p>
<p class="tekst">Volgens Teule zijn de Britse wensen waarschijnlijk ‘fysiek en markttechnisch’ onmogelijk. De Britse boulevardpers mag dan jubelen over het feit dat de Britten straks zelf mogen bepalen wat er op het etiket van een blik witte bonen in tomatensaus staat, maar of dat een verschil maakt? Teule denkt van niet. ‘Gevoelsmatig misschien wel, maar als ze die bonen willen exporteren naar de Europese Unie, moeten ze gewoon voldoen aan de Europese regels.’</p>
<p class="tekst"><q class="pull-right pull-left">Speel in op de hang naar traditie van de woedeburger</q></p>
<p class="tekst">Teule raadt Nederlandse eurosceptici aan de komende jaren goed op te letten: ‘Laten we zien hoe het de Britten vergaat. Mocht Groot-Brittannië tegen alle verwachtingen in toch goede handelsverdragen weten af te sluiten, dan is dat een nieuw model waarvoor sceptici kunnen pleiten.’</p>
<p class="p_1">Ook volgens filosoof Jelle van Baardewijk kunnen Nederlanders veel leren van het Britse voorbeeld. ‘De Brexit heeft te maken met de woedende burger, die niet in de eerste plaats economisch gemotiveerd is.’ Volgens hem zal een Brexit het oude Verenigd Koninkrijk niet terugbrengen. ‘Toch is dit wel het sentiment: een verlies van identiteit dat hersteld moet worden.’ Bij veel Nederlanders speelt hetzelfde, meent Van Baardewijk. Ook Nederlandse politici zouden zich beter moeten afvragen waarom mensen boos zijn. ‘Ik zie het als een morele claim, een kwestie van identiteit. Het “nee” van de Engelsen betekent voor hen het herstel van een klein beetje wezenlijke identiteit en beslissingsmacht. Neem je deze woede niet serieus, dan gaat de “woedeburger” met Nederland aan de haal zoals de Brexiteers met Engeland.’</p>
<p class="p_1">Volgens hoogleraar politicologie Ben Crum moet Nederland de Brexit benutten om zich ‘radicaal op Duitsland te richten als belangrijkste internationale partner’. Duitsland is momenteel het sterkste land in de EU, ‘een positie die alleen maar wordt versterkt door het wegvallen van het Verenigd Koninkrijk.’ De onderlinge verbondenheid en verwantschap tussen Nederland en Duitsland op politiek, economisch en maatschappelijk vlak is groter dan we zelf meestal erkennen. ‘Het is overigens opmerkelijk dat Nederlanders de verbondenheid ten opzichte van het Verenigd Koninkrijk juist vaak overschatten.’</p>
<p class="p_1"><q class="pull-left">Lok bedrijven uit Groot-Brittannië en pik wat je kan pikken</q></p>
<p class="tekst">Duitsland heeft 83 miljoen inwoners, Nederland slechts 17 miljoen. ‘Om evenwicht in de relatie te houden, moeten politici de Nederlands-Duitse strategische in een breder kader plaatsen,’ meent Crum. Van oudsher zocht Nederland aansluiting bij de Benelux en de andere oprichtingslanden van de EU. ‘Op dit moment ligt het meer voor de hand dat we toenadering zoeken bij Oostenrijk en de Scandinavische landen. Zo kunnen we samen met Duitsland een ring van gelijkgestemden vormen.’ Volgens Crum is het onvermijdelijk dat zo’n Europese kerngroep rondom Duitsland zal ontstaan. ‘Nederland heeft de keuze om daarin een centrale rol te spelen of aan de rand te blijven hangen. Mijn inschatting is dat de eerste optie het meest profijtelijk is, maar dat vergt wel politiek lef en overtuigingskracht.’</p>
<p class="p_1">Universitair docent Europese studies Menno Spiering ziet grofweg drie mogelijke scenario’s voor een Brexit, elk met andere winnaars. De eerste mogelijkheid is om de Britten alles te geven wat ze vragen. ‘Toegeven aan de Britse druk tot koehandel zal leiden tot een verzwakking en wellicht het einde van de EU als gezamenlijk project.’ Dit scenario betekent politieke winst voor een specifieke groep: de eurosceptici.</p>
<p class="p_1"><q class="pull-left">Keihard onderhandelen en niet toegeven aan de Britten</q></p>
<p class="p_1">De tweede optie is een ‘opportunistische opstelling’ van Nederland: ‘Lok bedrijven uit Groot-Brittannië en pik wat je kan pikken. Beloof extra belastingvoordeeltjes en doe niet moeilijk over bonussen.’ Deze strategie betekent winst voor de <span class="Cursief">happy few</span>. ‘Het zal leiden tot een <span class="Cursief">race to the bottom</span> waarbij we uiteindelijk allemaal eindigen in de goot. Nederland waarschijnlijk nog eerder dan Groot-Brittannië, waar een harde neoliberale kern staat te trappelen om het eiland om te smeden tot een Singapore in de Noordzee.’</p>
<p class="p_1">De beste strategie voor Nederland, zegt Spiering, is dan ook keihard onderhandelen. ‘Hou de poot stijf en geef Groot-Brittannië geen speciale concessies. Met andere woorden: help een harde Brexit te forceren.’ Wellicht blijkt dan dat het Britse optimisme over de nieuwe kansen buiten de EU terecht is.</p>
<p class="p_1">‘Dat is winst voor Nederland, want we hebben weer een buur met voldoende centjes voor onze export.’ Waarschijnlijker is dat een Brexit een ‘flinke crisis’ veroorzaakt in het Verenigd Koninkrijk ‘op economisch, politiek en constitutioneel vlak’. De eerste tekenen daarvan zagen we afgelopen week toen de Britse rechter bepaalde dat premier May niet zelfstandig kan besluiten over een Brexit. ‘Op lange termijn is dit ook winst. Na de crisis volgt herstel en stabiliseert de situatie in Groot-Brittannië, en ook dat is winst. Nog beter dan een rijke buur is een stabiele buur.’ Spiering weet het zeker: ‘Hard onderhandelen is dus een winst-winst optie.’</p>
<h5 class="kader"><span class="06_Bijschrift_Kopje rood">De oplossers</span></h5>
<p>In de rubriek De Oplossers presenteert onderzoeksbureau Tertium antwoorden op complexe vragen die zijn voorgelegd aan meer dan 400 wetenschappers van VU en UvA. Kijk op www.deoplossers.nl voor een overzicht van de interessantste bijdragen over de vraag van deze week.</p>
<div class="info-box">
<p>Lees ook: <a href="https://www.vn.nl/van-churchill-is-geen-nationalistisch-boegbeeld-te-maken/">Churchill-historicus: &#8216;Je mag patriot zijn, én trots op Europa&#8217;</a></p>
</div>


Zo kunnen Nederlanders het meest profiteren van een Brexit

<div class="lead">Door grootstedelijke landbouw en verstedelijking is de oorspronkelijke natuur grotendeels verdwenen. Wat moeten we doen om de biodiversiteit te herstellen?</div>
<p class="p_1">In weinig landen is door menselijk handelen zoveel natuur teloorgegaan als in Nederland, voornamelijk door intensieve landbouw en grootschalige stedenbouw. Het aantal plant- en diersoorten in ons land is gedaald tot ongeveer 15 procent van het oorspronkelijke potentieel. Ter vergelijking: het Europese gemiddelde ligt op 50 procent. Het Planbureau voor de Leefomgeving zag vorige maand ‘voorzichtige tekenen van herstel’ maar nog onvoldoende ‘om de binnen Europa afgesproken doelen te realiseren.’ Wat moeten we doen om de inheemse planten- en diersoorten weer terug te krijgen?</p>
<p class="p_1">Volgens hoogleraar archeologie Vladimir Stissi is Nederland ‘al bijna twee eeuwen een van de weinige landen waar helemaal geen oorspronkelijk natuurlijk landschap meer bestaat.’ In dat licht bezien is het behoud van 15 procent van de oorspronkelijke soorten ‘misschien best wel een goede score.’ Volgens Stissi moeten we onze doelen niet te hoog stellen: ‘De Europese top gaan we nooit halen. Dan moet je de concurrentie aan met landen die nog oerbos hebben, of andere niet of nauwelijks door mensen getransformeerde gebieden. En veel meer ruimte voor natuur. Als je Max Verstappen in een VW Golf laat rijden, kan hij ook geen Formule 1 race winnen.’</p>
<p class="p_1">Gerard Oostermeijer, onderzoeker natuurbehoud vindt dat de overheid een duidelijke keuze moet maken. ‘Grootschalige landbouw gaat ten koste van biodiversiteit omdat de bedrijfsvoering veel te intensief is. Boeren worden weliswaar aangemoedigd om hun land zo te bebouwen dat er ook ruimte is voor natuur, maar dit werkt onvoldoende als ze tegelijkertijd commercieel worden gestimuleerd om tegen steeds lagere prijzen steeds meer te produceren.’</p>
<p class="tekst">De overheid zou daarom een strikte scheiding moeten aanbrengen tussen landbouw en natuur, vindt Oostermeijer. ‘Zo kan de landbouw zich volledig richten op de productie en kunnen we natuur inrichten waar zij voor bedoeld is.’ Voorwaarde is dat de problemen van overbemesting en ontwatering worden weggenomen. ‘Peilverlaging in de landbouw leidt tot verdroging van natuurgebieden. En als we te veel mest op het land gebruiken, komen de meststoffen ook in de natuur terecht met nadelige gevolgen voor het ecosysteem.’</p>
<p class="p_1">Econoom Pieter van Beukering wijst erop dat biodiversiteit de basis vormt van het natuurlijk kapitaal aan grondstoffen in de wereld en daarmee een cruciale bouwsteen is van de economie. Hij pleit ervoor om met behulp van de nieuwste technologieën grond veel efficiënter te gaan gebruiken. De zogeheten ‘precisielandbouw’ stelt boeren in staat om met behulp van sensoren, per vierkante meter precies te bepalen hoeveel water en voedingsstoffen een gewas nodig heeft. ‘We zouden dan met veel minder land, pesticiden en kunstmest toekunnen’. De overheid moet die grond die door die efficiënte bebouwing niet meer nodig is, aanwijzen voor natuurherstel. Beukering: ‘We zijn daar al jaren mee bezig, maar deze transitie kan sneller.’</p>
<p>Politicoloog Robin Pistorius wijst op de ‘voorzichtige trend’ van technologische vernieuwingen in de landbouw die inspelen op maatschappelijke zorgen. ‘Denk aan het ronddeel-ei, de opkomst van biologische producten en de groeiende aandacht voor streekgebonden kwaliteitsproducten.’ Dit is voor Pistorius reden tot ‘gematigd optimisme’. Hij denkt dat boeren de biodiversiteit actief kunnen vergroten door nog meer verdwenen of ‘vergeten’ Hollandse planten- en diersoorten te laten herleven. ‘Wij hebben in Nederland een ontzettend goed systeem om zaden van planten en dieren te bewaren. In Wageningen en Lelystad hebben we genenbanken waar wereldberoemde collecties van plantenzaden en ingevroren sperma worden bewaard.’ Steeds meer toegewijde boeren verbouwen allerlei oorspronkelijke-gewassen of dragen zorg voor het behoud van bijvoorbeeld zeldzame Nederlandse paarden- of eendenrassen. ‘Professionele boeren zouden hier een voorbeeld aan kunnen nemen en zich met behulp van die prachtige collecties meer kunnen gaan richten op verschillende rassen. De markt is er rijp voor.’</p>
<p class="p_1"><q class="pull-left">Als we minder vlees eten, hebben we minder weilanden nodig.</q></p>
<p class="p_1">Hoogleraar milieu-ethiek Marc Davidson zoekt de oplossing in het veranderen van onze eetgewoontes: ‘Vlees moet een veel minder prominente rol krijgen in ons dieet, want vleesproductie legt een enorm beslag op de schaarse ruimte. Als we minder vlees eten, hebben we minder weilanden nodig en minder landbouwgrond om veevoer te verbouwen. Die grond zou natuurgebied kunnen worden of blijven. En bovendien scheelt minder vlees eten veel dierenleed.’ Vanwege de mondiale handel in vlees en veevoer zal die verminderde vleesconsumptie vooral veel effect sorteren voor de mondiale biodiversiteit, niet per se voor de Nederlandse. Davidson vind dat geen nadeel. ‘Ik denk dat we ons beter kunnen inspannen om het Amazonegebied te behouden dan wat in Nederland voor natuur doorgaat.’</p>
<p class="p_1">Hoogleraar ecologie Hans Cornelissen van de Vrije Universiteit, doet allereerst een oproep aan alle stadsbewoners: ‘Trek een paar stoeptegels uit de grond, en plant er een struik in die vogels of bijen aantrekt. Dat is leuk en goed voor de biodiversiteit.’ Daarnaast verwijst hij naar collega-onderzoekers die zich bezighouden met verzilte grond. ‘Door het onttrekken van zoetwater uit de bodem, zakt Nederland langzaam naar beneden. Tegelijkertijd stijgt de zeespiegel door klimaatverandering. Samen zorgen die twee processen voor optrekkend zout in de grond. Zoute grond is onbruikbaar voor landbouw. Zodra grond verzilt, moeten er andere stukken grond ontgonnen worden. Zo blijft er steeds minder grond over voor natuur.’</p>
<p class="tekst">De oplossing: landbouwgewassen die het wel goed doen op zoute grond. Zijn collega’s zijn momenteel bezig met het verbouwen van verschillende gewassen op de verzilte grond van Texel. ‘Als het lukt, creëren we ruimte om stukken landbouwgrond om te vormen tot natuurgebieden.’ Cornelisse: ‘Het is wel onvermijdelijk dat typisch Nederlandse gewassen, zoals aardappelen en kool, door het zout een iets andere smaak krijgen. Deze oplossing vereist dus wel dat Nederlanders eraan moeten wennen dat hun stamppot straks net iets anders smaakt. Maar wel lekkerder!’</p>
<div class="info-box">
<p class="tekst">In de rubriek De Oplossers presenteert onderzoeksbureau Tertium antwoorden op complexe vragen die zijn voorgelegd aan meer dan 400 wetenschappers van VU en UvA. Zelf een complex maatschappelijk probleem aandragen? Mail naar <a href="mailto:science@tertium.nl" target="_blank">science@tertium.nl</a>.</p>
</div>


Dit worden de 6 wetenschappelijke doorbraken van 2017

Dit zijn ze: de beste antwoorden uit twee jaar Oplossers

Zo kunnen Nederlanders het meest profiteren van een Brexit

Dit kunnen we doen om de biodiversiteit in Nederland te herstellen