Goed of Niet Goed
Wat? Improvisatie kloof
Wie? Wassily Kandinsky
Waar? Gemeentemuseum Den Haag, t/m 24 mei
Aan het belang van Wassily Kandinsky twijfelt niemand. Met volle overtuiging wierp deze in Duitsland woonachtige Rus zich begin twintigste eeuw op als profeet van de abstracte kunst. Hij ontketende een revolutie die tot op de dag van vandaag aan actualiteit niets heeft ingeboet. De visionair Kandinsky voorvoelde dat de schilderkunst zich zou bewegen tussen een hyperrealistische weergave van de natuur en een volkomen voorstellingsloze, slechts aan zichzelf refererende beeldvulling. Hij was daarin niet dogmatisch: niets wees hij af, zolang er maar sprake was van &#8216;innerlijke noodzaak&#8217; en een goed concept dat verder reikte dan het zichtbare beeld. Hij had weinig op met de vorm- en kleurexperimenten van kubisten en fauvisten die de nadruk op de formele kwaliteiten van de schilderkunst legden. Door inhoud boven vorm te stellen, verschafte hij de beeldende kunst een vrijbrief om zichzelf te onderwerpen aan een onderzoek met oneindige mogelijkheden. Zijn in december 1911 verschenen Über das Geistige in der Kunst geldt als een van de belangrijkste kunstenaarsmanifesten uit de twintigste eeuw en is bovendien nog altijd goed leesbaar.
Maar wist hij zijn revolutionaire denkbeelden ook te vertalen in schilderijen?
In het Gemeentemuseum Den Haag is nu een expositie met zijn vroege, (semi-)abstracte schilderijen. Dat vroege deel van zijn oeuvre valt schilderkundig behoorlijk tegen. Te vaak bekruipt je het gevoel dat de hang naar decoratieve beeldvulling het wint van de abstractie. Improvisatie kloof uit 1914 is een goed voorbeeld. In dit werk begint Kandinsky gloedvol vanuit het midden van het beeld met de opbouw van kleurvlakken die door middel van herhalingen langzaam uitdijen. Maar het heeft er alle schijn van dat hij schrikt van zijn eigen bedoelingen en in plaats van dóór te pakken, een stapje terug doet. Opeens doemen er figuren, torens, ladders en andere sprookjesachtige elementen op die elke noodzakelijkheid lijken te missen. De man die opgroeide met de fantasiewereld van de Russische volkskunst had zichtbaar moeite om afstand te nemen van zijn eigen wortels. Wat rest, is een weifelend geschilderd doek dat weinig radicaal is en naar de randen toe aan figuurlijkheid wint waar die eigenlijk opgelost had moeten zijn. De stap naar een nieuwe schilderkunst was op schrift veelbelovend, maar bleek zelfs voor Kandinsky in de praktijk moeilijk te verwezenlijken. Het zou tot 1916 duren voor hij alle schroom van zich af had laten glijden en zijn doeken met de vereiste vijandigheid bejegende om zijn decoratieve neigingen te overwinnen. De Haagse tentoonstelling bewijst dat de reputatie van een kunstenaar groter kan zijn dan de tastbare experimenten die hij heeft nagelaten. Maar dat maakt een bezoek alleen maar interessanter.

Zijn Kandinsky’s schilderijen even sterk als zijn reputatie?