<div class="lead">
<p>Toen Slobodan Milošević overleed voor het einde van zijn proces, verdwenen alle processtukken in het archief. Nena Tromp-Vrkic haalde ze weer naar boven. &#8216;Milošević zag Ratko Mladić als een oorlogsheld, ze hadden het over &#8220;de bevrijding van Srebrenica&#8221;.&#8217;</p>
</div>
<p>Nena Tromp-Vrkic bereidde zich  zaterdagochtend 11 maart 2006 voor op een weekendje doorwerken. Dat was wel vaker nodig geweest in de zes jaar dat ze nu verbonden was aan het Joegoslavië-tribunaal. Als lid van Leadership Research Team deed ze onderzoek naar de rol van Slobodan Milošević en nu zou ze, samen met haar team, het kruisverhoor voorbereiden van Momir Bulatović, voormalig premier van Joegoslavië en voormalig president van Montenegro en bondgenoot van Milošević.</p>
<p>Maar deze zaterdag hoefde ze niet aan het werk. Geoffrey Nice, plaatsvervangend aanklager van het Joegoslavië-tribunaal, voluit het International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia (ICTY), belde haar om te vertellen dat Milošević die ochtend kort na negen uur was overleden. Ik ga gewoon aan de slag, mijn team wacht op me, zei Tromp. ‘Geoffrey antwoordde: Nena, je snapt het niet, het hóeft niet meer. Het duurde een tijdje voor ik me realiseerde dat ons werk van de afgelopen zes jaar allemaal voor niets was geweest.’ Milošević, de slager van de Balkan, die in Den Haag terechtstond wegens volkerenmoord, zou nooit worden veroordeeld.</p>
<p>Tromp en haar collega’s hadden een gigantische hoeveelheid bewijsmateriaal verzameld. Op de zaterdag dat Milošević overleed aan een hartaanval was er nog een maand te gaan. Het proces had toen 467 dagen geduurd en bijna vijftigduizend pagina’s aan transcripten opgeleverd. Meer dan vierhonderd getuigen waren gehoord, de meesten als getuigen van de aanklagers, die ook honderdvijftigduizend pagina’s aan documenten indienden als bewijs. De verdediging van Milošević kwam ook nog eens met vijfentwintigduizend pagina’s op de proppen.</p>
<h5>De apparatsjik</h5>
<p>Dat met die enorme verzameling aan documenten en verslagen niets meer zou worden gedaan, vond Nena Tromp-Vrkic (1962) onverteerbaar. ‘Ik vond dat er iets moest gebeuren met al dat materiaal, er is tenslotte zoiets als “het recht om te weten”. Niet alleen voor slachtoffers maar ook voor daders die op pad zijn gestuurd om mensen te doden en die willen weten waarom en in wiens naam ze dat hebben gedaan.’ Binnen een maand schreef ze een eerste opzet voor haar proefschrift, waarop ze morgen promoveert aan de Universiteit van Amsterdam en dat later dit jaar als handelseditie verschijnt bij de Amerikaanse uitgeverij Routledge.</p>
<p>‘Het is een eerste stap, voor mijn onderzoek heb ik misschien 1 procent van het hele archief onderzocht. De eerste vraag die ik me stelde, was hoe Milošević’ criminele loopbaan zich had ontwikkeld. Niet alleen zette hij misdadige middelen in voor zijn doelen in Kroatië, Bosnië en Kosovo maar hij liet zijn paramilitaire troepen ook  politieke tegenstanders liquideren. Hij misbruikte de absolute macht waarover hij kon beschikken omdat de politieke cultuur dat toeliet.’ Milošević begon als communistische apparatsjik, almachtig in Servië. Maar in april 1987 werd hem ook door Servische opstandelingen in Kosovo het leiderschap aangeboden. &#8216;Vanaf het moment dat hij dat accepteerde, moest hij als leider opkomen voor de Servische nationale belangen in voormalig Joegoslavië. De apparatsjik werd een nationalist. Dat was het begin van de leuze: alle Serven in één staat.’</p>
<p>Nena Tromp-Vrkic vluchtte op haar tweeëntwintigste ‘uit liefde’ naar het Westen. ‘Toen was dat goeie ouwe IJzeren Gordijn er nog.’ Dat ze van oorsprong Kroatisch is en bovendien voor de aanklager van het Joegoslavië-tribunaal heeft gewerkt stond haar wetenschappelijke objectiviteit niet in de weg, zegt ze. ‘Ik ben me daarvan steeds bewust geweest en heb het ook in mijn voorwoord aangekaart,’ zegt Tromp. ‘Ik had ook een <em>kiss and tell-</em>boek kunnen schrijven over mijn jaren bij het Tribunaal. Maar ik kon de unieke kennis die ik had en mijn toegang tot archieven en andere bronnen beter gebruiken. Een onderzoek zoals dit heeft nog nooit iemand gedaan, weinig mensen hebben zoveel inside kennis.’</p>
<p>Met haar proefschrift wil ze niet alsnog een vonnis uitspreken over de slager van de Balkan, zegt Tromp. ‘Een van mijn conclusies is wel dat het aanklagen van één persoon voor zoveel misdaden op drie geografische plaatsen gedurende tien jaar wel moet leiden tot een vervalsing van de historische realiteit. Je krijgt een vorm van “oververvolging” waarbij alle misdaden worden teruggebracht tot de verantwoordelijkheid van die ene zondebok. Terwijl dit soort misdaden alleen mogelijk is dankzij participatie van de staat. Milošević was zonder meer schuldig, er zijn door zijn bewind honderdduizend mensen omgekomen en nog meer ontheemd geraakt. Ook heeft hij het mogelijk gemaakt dat de Republika Srpska genocide kon plegen, zoals in Srebrenica. Maar hij heeft daarbij gebruikgemaakt van de ondemocratische politieke cultuur van het voormalige Joegoslavië. Samen met Milošević hadden meer leden van zijn Opperste Defensieraad moeten worden vervolgd. Dan had het proces ook na zijn dood kunnen worden voortgezet.’</p>
<div class="info-box">
<h5>Srebrenica</h5>
<p>‘Ik ben geschrokken door wat ik over Srebrenica heb gevonden. Ik had nooit verwacht dat de doelen van Milošević en het Westen elkaar als het om Bosnië ging zozeer overlapten. Het Westen ondersteunde de politiek van Milošević om Bosnië te verdelen, en ook de etnische separatie in Kroatië, Bosnië en Kosovo. De val van Srebrenica was niet iets waartoe <em>lunatic</em> Mladic op een dag opeens besloot. Nee, het paste precies in de politiek van uitruil van territoria in Bosnië, waar het Westen helemaal achter stond.&#8217;</p>
<p>Waarom niemand in het Westen heeft zien aankomen dat het &#8216;overnemen&#8217; van Bosnische enclaves tot oorlogsmisdaden zou leiden? In de reconstructie van wat voorafging aan Srebrenica zijn nog steeds grote zwarte gaten, vertelt Tromp. &#8216;De uitruil van territoria was een politieke deal die al in juni 1995 was gesloten. De Kroatische en Bosnische moslims zouden meer gebied krijgen in het westen en in ruil daarvoor zouden drie enclaves in Bosnië door Republika Srpska worden overgenomen. Het zou me niets verbazen als de Nederlandse regering helemaal niet van die deal op de hoogte is geweest. Maar de Nederlandse rol was niet mijn onderwerp. Ik hoop dat mijn proefschrift leidt tot meer onderzoek hierover.&#8217;</p>
<p>Milošević zag Ratko Mladić als een oorlogsheld, ze hadden het over &#8220;de bevrijding van Srebrenica, zegt Tromp. &#8216;Als je in de speeches van Milošević  leest wat hij zegt over Republika Srpska, hoeveel terrein ze hadden veroverd en hoe ze nu klaar waren om dat te verzilveren in een vredesakkoord, dan begrijp je dat de Dayton-akkoorden nooit door Milošević waren ondertekend als Oost-Bosnië inclusief Srebrenica niet bij Republika Srpska had gehoord. Dan hadden ze de oorlog zeker voortgezet.’</p>
</div>
