Reportage / Nina Simone (A)live
Zodra soulzangeres Sabrina Starke de eerste woorden van de gospel Take Me to the Water zingt, waan je je in een kerk ergens in het diepe zuiden van de Verenigde Staten en niet in de studio van theatergroep MC op de Westergas-fabriek in Amsterdam, waar die ochtend gerepeteerd wordt voor Nina Simone (A)live, de nieuwe muziektheaterproductie over de jazz/folk/souldiva en pianiste Nina Simone. De andere spelers vallen in. &#8216;Take me to the water&#8217;, zingen ze in koor. Vraag en antwoord, call and response, als in een echte zwarte kerk. &#8216;To be-he-he-he… bap-tized…&#8217; Met haar korte haar lijkt Starke zelf een beetje op de jonge Simone. Ze is klein en oogt fragiel, maar haar stem is diep, krachtig, donker en mysterieus, net als die van Nina Simone. Ik ben nog maar net binnen en de rillingen lopen over mijn rug.
Dan slaat de breekbare stemming honderd-tachtig graden om als acteur en trompettist Hans Dagelet rauw begint te schreeuwen vanachter uit zijn keel. &#8216;Wahhh…&#8217; Het is het begin van I Put a Spell on You, een van de hits van Nina Simone die in Nina Simone (A)live door de hele cast wordt gezongen, ieder zijn eigen strofe. Het nummer was oorspronkelijk van de voodoo-zanger Screamin&#8217; Jay Hawkins, die bij voorkeur uit een doodskist opkwam tijdens optredens. &#8216;I love you I love you I love you anyhow…/ And I don&#8217;t care… if you don&#8217;t want me… I&#8217;m yours right now.&#8217; &#8216;Rauwer! Kom op!&#8217; roept regisseur en artistiek directeur van MC Marjo-rie Boston, en ze stampt met haar hakken op de houten vloer en zwaait wild met haar armen. &#8216;Het gaat niet om mooi zingen bij dit liedje maar om overgave! Je levert je helemaal uit, zoals Nina dat deed, in de liefde, in haar relatie met het publiek&#8230; Dat wil ik horen! I put a spell on you. Je gaat het publiek betoveren!&#8217;
Vloekend en tierend
Al jaren liepen Marjorie Boston en haar partner, co-regisseur en scriptschrijver Maarten van Hinte rond met het idee ooit, ooit een voorstelling te maken over Nina Simone (1933-2003), geboren Eunice Kathleen Waymon, het Amerikaanse wonderkind dat met tweeënhalf jaar al de hymne God Be with You till We Meet Again speelde op het kerkorgel en met Mozart werd vergeleken. De dochter van de streng methodistische en emotioneel kille dominee Mary Kate Waymon en kapper en klusjesman John Devine Waymon, voorheen zanger en entertainer. De pianiste die niet alleen de hoop van haar familie was, maar de droom van de héle zwarte gemeenschap in Tryon, South-Carolina, moest waarmaken (in het stadje werd geld ingezameld om de klassieke-muziekstudie van Eunice te bekostigen). De ster die een wereldhit als Don&#8217;t Let Me Be Misunderstood schreef en een voorbeeld was voor artiesten als Elton John, Mary J. Blige, Lauryn Hill, Lil&#8217; Wayne; de activiste die de geweldloze strijd van dominee Martin Luther King te soft vond en de radicale ideeën van de Black Panthers omarmde, die liefde zocht bij haar publiek maar soms vloekend en tierend op het podium stond en die, na een turbulent leven, uiteindelijk tamelijk roemloos en eenzaam stierf in haar huis in Zuid-Frankrijk. 
Maarten van Hinte: &#8216;Mijn ouders werden verliefd toen Nina Simone een ster werd, begin jaren zestig. Mijn moeder is Surinaams, mijn vader Nederlands, dat was wat in die tijd. Ze moesten knokken voor hun liefde. Als kind groeide ik op met de liedjes van Simone, I wish I knew how it would feel to be free, en intuïtief begreep ik wat die muziek betekende voor mijn ouders.&#8217; 
Marjorie Boston: &#8216;Voor mij is ze altijd een icoon geweest, een voorbeeld. Als vrouw en als kunstenaar, hoe getroebleerd ze ook was. Tegen de stroom in deed ze precies wat ze wilde. Ze was geschoold als klassiek pianiste, dát wilde ze eigenlijk zijn, maar ze werd niet toegelaten tot het conservatorium. Omdat ze zwart was, dacht ze zelf, maar dat ontkende de directeur van de school. In arren moede ging ze in clubs zingen en zo werd ze ontdekt. Jazz-zangeres werd ze genoemd, maar ze zag zichzelf meer als een folkzanger als Bob Dylan, een verhalenverteller. Ze mengde klassieke muziek met gos-pel en blues en Afrikaanse muziek; vond dat volstrekt vanzelfsprekend. Bach was haar held. Ze liet zich niet een hokje duwen. Zong net zo gemakkelijk Ne me quitte pas van Brel als haar eigen strijdbare Mississippi Goddam over de burgerrechtenbeweging van zwarten. Haar optredens waren onvoorspelbaar. Ze durfde kwetsbaar te zijn op het podium en rauwe emoties te tonen aan haar publiek. Vocht voor wie ze wilde zijn, met al haar tegenstrijdigheden. Haar werk en leven gaan voor ons over identiteit. Wie wil je zijn? Die vraag is uiterst actueel.&#8217;
Worstelen met demonen
Het is even wennen: Hans Dagelet als de Afro-Amerikaanse Nina Simone. Maar, zegt Dagelet (67) tijdens een pauze, &#8216;alle spelers zijn Nina Simone.&#8217; Allemaal? Dus ook DJ Lovesupreme, pianiste en zangeres Liesbeth Peroti, rapper GMB, actrice Aisa Winter, gitarist Alvin Lewis en Sabrina Starke? 
&#8216;Ja,&#8217; zegt Dagelet stralend. &#8216;Niet allemaal tegelijk natuurlijk, maar allemaal verbeelden we scènes en momenten uit haar leven.&#8217; Hijzelf zal vooral de diva Simone op leeftijd zijn, de artieste wier uitvoering van My Baby Just Cares for Me door de reclame voor Chanel No. 5 een megahit werd, maar die ook worstelde met haar demonen: eenzaamheid, geestelijke labiliteit, gebrek aan liefde en onvermogen zich te binden aan haar dochter Lisa. 
&#8216;Het klinkt misschien raar,&#8217; zegt Dagelet, die het werk van theatergroep MC niet kende voordat hij werd gevraagd voor deze rol, maar zich als een vis in het water voelt in de jonge en multiculturele cast, &#8216;maar die wanhoop van haar, die vind ik zo mooi. Je hoort haar pijn in de muziek.&#8217; 
Hij wil maar zeggen: eigenlijk is het volstrekt logisch dat Boston en Van Hinte in hun zoektocht naar spelers voor Nina Simone (A)live bij hem uitkwamen. &#8216;De jazz heeft me gered,&#8217; zegt Hans Dagelet. &#8216;Op mijn twaalfde hoorde ik op de radio Louis Armstrong spelen en het was alsof ik thuiskwam. Ik was een heel eenzaam kind, voelde me een vreemde in het keurige katholiek gezin waarin ik opgroeide in Deventer. Door Armstrong ging ik naar andere jazzmuziek luisteren: Miles Davis natuurlijk, Freddy Hubbard. En Nina Simone, die ik een beetje vreemd vond vanwege haar klassieke pianospel dat in mijn oren houterig klonk en leek te botsen met haar jazzy stem.&#8217; Op zijn vijftiende kreeg hij een trompet van zijn vader. &#8216;Ik ging me verdiepen in de levens van die muzikanten en ik herkende zoveel in hun verhalen, dat verlangen naar extase, naar de ultieme schoonheid in de muziek en daar alles voor overhebben, zelfs persoonlijk geluk. Dat raakt me in Nina: haar eenzaamheid. Haar verlangen naar absolute artistieke vrijheid. Al haar liedjes gaan over wie ze wil zijn. Fodder on my wings. Stront op mijn vleugels, betekent dat letterlijk. Ze woonde een tijdje in Zwitserland omdat ze haar dochter daar op een kostschool had gedaan en dicht bij haar wilde zijn. Ze woonde in een torenflat en dan keek ze naar beneden en zag al die keurige mannen in nette pakken, kinderen in uniformen naar school gaan. Ze voelde zich volstrekt vervreemd van die wereld. Als een vogel die naar beneden is gevallen in de stront en probeert te vliegen en vrij te zijn. Dat is toch zo&#8217;n beetje haar verhaal. Ik ben zelf een vrij gelukkig persoon hoor, maar de blues in haar werk voel ik heel diep, een soort heimwee… Naar wat weet ik niet precies…&#8217;Ook in de associatieve manier van theater maken van Boston en Van Hinte herkent Dagelet zich. &#8216;Vanuit de verhalen over Nina&#8217;s leven, vanuit opnames van live-optredens en haar muziek maken we scènes, ter plekke in de studio, met alle spelers, en iedereen mag ideeën inbrengen. Alsof ik in de speeltuin ben. Niet iedereen in de cast is opgeleid als acteur, maar iedereen is wél maker, performer. En tegen Sabrina Starke kijk ik op. Wanneer zij begint te zingen…&#8217;
Bomaanslag 
Vrijdagmiddag. De landerige sfeer in de grote studio van MC slaat meteen om wanneer Starke met een idee komt. Ze heeft een oud nieuwsbericht uitgeprint over de bomaanslag op een zwarte kerk in Birmingham, Alabama, in 1963. Vier meisjes kwamen daarbij om het leven. De aanslag, gepleegd door leden van de Ku-Klux-Klan, zorgde destijds voor een storm van protest en was het begin van het einde van de officiële rassenscheiding in het zuiden van de Verenigde Staten. Starke: &#8216;Ik ken een opname van Nina waarin ze een wiegeliedje zingt voor die meisjes; kunnen we daar wat mee?&#8217; Van Hinte vertaalt het Amerikaanse nieuwsbericht en laat actrice Aisa Winter de tekst voorlezen (&#8216;Geen emotie erin leggen! De woorden spreken voor zichzelf). Daarna komt Starke op, ontspannen gaat ze op de rand van podium zitten en zing a capella: &#8216;Hush little Cynthia, don&#8217;t say a word /Mommy&#8217;s gonna buy you a mockingbird/ And if that mockingbird don&#8217;t sing/ Mommy&#8217;s gonna buy you a diamond ring.&#8217; Haar ijle, broze stemgeluid zweeft door de kille repetitieruimte. Zodra het liedje is afgelopen zet pianiste Liesbeth Peroti het begin in van Mississippi Goddam en transformeert Starke in een fractie van een moment van kwetsbaar naar stoer en strijdbaar. &#8216;Alabama has gotten me so upset/ Tennessee makes me loose my head/ And everybody knows about Mississippi Goddam…&#8217;
&#8216;Ik vond het vreemd dat nooit eerder iemand op het idee kwam een voorstelling te maken over Nina Simone,&#8217; zegt Sabrina Starke (32) na afloop van de repetitie. Sinds haar optreden bij De Wereld Draait Door in 2008 geldt ze als een van de grootste soulzangeressen van ons land. &#8216;Ik heb altijd liedjes van Nina Simone gezongen tijdens mijn optredens. &#8220;I Got Life&#8221;, zong ik. &#8220;I Wish&#8221;. Haar muziek is springlevend. Ik liep zelfs rond met het idee een theatertoer te doen met haar liedjes, toen ik hiervoor werd gevraagd.&#8217; Wat Starke vooral fascineert aan Nina Simone is haar performance. &#8216;Ze was zo op haar gemak op het podium, wijzigde ter plekke teksten en composities; zoals ze zich voelde op dat moment, zo presenteerde ze zich aan het publiek, ook al was dat soms lelijk. Ze gaf haar muzikanten vijf minuten van tevoren de setlist. Zou ik nooit durven, maar ik leer daar wel veel van. Gewoon opkomen en even stil op het podium staan bijvoorbeeld.&#8217; Starke is in de voorstelling vooral Nina Simone op de toppen van haar kunnen en haar roem. In Nina Simone (A)live zien we grofweg vier Nina&#8217;s: de kleine Eunice, die uren per dag studeert op Bach-etudes en voor haar vader zorgt die ziekelijk is; de jonge Nina Simone, die optreedt in clubs in Atlantic City en alleen melk drinkt en ontdekt wordt; Nina Simone de wereldster en protestzangeres, en de oude Nina Simone, de diva die pronkt met haar eredoctoraten, maar last heeft van angstaanvallen en zich door alles en iedereen verlaten voelt. Op zoek naar rust en veiligheid woonde ze zelfs een poosje in Nijmegen, in de buurt van haar Nederlandse manager en vriend Gerrit de Bruin.
Omdat ik zwart was
Liesbeth Simone Peroti (44) is voor Nina Simone (A)live tweeënhalve maand over uit Paramaribo, waar ze als performer en pianodocent werkt. &#8216;Ik kende Nina niet, hoor,&#8217; zegt ze. &#8216;Maar ik was altijd al op zoek naar een voorbeeld. Zoveel klassieke vrouwelijke pianisten zijn er niet.&#8217; Peroti studeerde klassiek piano aan het conservatorium van Rotterdam. &#8216;Daar suggereerden ze dat ik jazz moest gaan spelen, ik denk omdat ik zwart was.&#8217; Na twee jaar klassiek piano zeiden haar docenten dat ze niet geschikt was concertpianiste te worden. &#8216;Net als bij Nina Simone, ja, dat klopt.&#8217; Een brede grijns. &#8216;Maar voor mij was het geen ramp, hoor, zoals voor Nina. Ik houd ervan genres te mengen, op het conservatorium ging ik al met Mozart en Bach aan de haal, dan moduleerde ik erop los en stopte er een kasekoritme in, Surinaamse volksmuziek.&#8217; Nina Simone is voor Peroti vooral: &#8216;De ultieme weergave van klank. In elke klank, in elke toon van haar zit bezieling. Ik focus niet zo op haar persoonlijke drama, maar vooral op haar vakmanschap.&#8217;
Maar die soul die je hoort in de muziek van Simone, zeg ik, is dat niet ook juist een uitdrukking van haar persoonlijke drama? Ze was een gekwelde vrouw, zat jarenlang gevangen in een liefdeloos huwelijk, hunkerde naar de bevestiging van haar moeder, wist niet hoe ze van haar dochter moest houden. Liesbeth Peroti: &#8216;Nina&#8217;s tragiek is dat ze zich met heel haar ziel gaf aan haar publiek, letterlijk alles wat ze in zich had gaf ze, haar techniek, hartstocht, verdriet, alles, en ze verwachtte er liefde voor terug. Maar het pijnlijke is dat je van publiek nooit echte liefde kunt krijgen. Erkenning, waardering, bewondering, oké, maar geen echte liefde.&#8217; 
De repetitie is bijna afgelopen. DJ Lovesupreme (Gaby Damude) legt alle langspeelplaten en singles van Nina Simone die hij de afgelopen maanden heeft verzameld op de houten vloer. Een groot en kleurig palet van foto&#8217;s uit alle periodes van haar leven. Op de achtergrond klinkt een oude krakerige opname: Nina Simone die in haar huis op Mount Vernon in Harlem &#8216;Ne me quitte pas&#8217; instudeert. Met een vette Amerikaanse tongval zingt ze: &#8216;Je ne vais plus pleurer/ Je ne vais plus parler/ Je me cacherai là….&#8217; Ze stopt. Zegt: &#8216;What is it, Lisa?&#8217; En dan hoor je de stem van haar dochtertje, dat nog klein is, en iets zegt als &#8216;…she had to take her car…&#8217; Nina wacht even en slaat een paar tonen aan op de piano. Zingt: &#8216;Ne me quite pas/ Il faut oublier&#8230;&#8217;
&#8216;Nina Simone (A)live&#8217; gaat op 10 mei in première in het MC Theater op de Westergasfabriek in Amsterdam en is daar te zien t/m zondag 20 mei. Try-outs vanaf 8 mei. Van 15 t/m 19 mei is een festival rond &#8216;Nina Simone (A)live&#8217; met o.a. Alida Dors (dans), Eska (soul), Maxwell Golden (rap). Zie ook www.mconline.nl
Op 25 mei organiseert MC in de Stadsschouwburg van Amsterdam een TORI XL rondom Nina Simone, waarin artiesten uit verschillende disciplines een ode brengen aan Nina Simone.

Gerelateerd