De wereld wordt steeds vaker in tweeën gedeeld: in het Westen de rest. De rest van de wereld – Afrika, het Midden-Oosten, Azië – zou het Westen haten. Maar waarom zoeken vluchtelingen uit die landen Europa op voor hun veiligheid? 
In de monoloog van de Pakistaanse hoogleraar Changez in de roman The Reluctant Fundamentalist (vertaald als De val van een fundamentalist) van Moshin Hamid komt hevige wrok tegen Amerika boven, het land waar hij met zoveel succes gestudeerd en gewerkt heeft. Die wrok ontstaat wanneer hij zich realiseert dat in zijn geboorteland 4000 jaar geleden rationeel ingedeelde steden bestonden met ondergrondse riolering. Toen waren de Europeanen, die Amerika zouden veroveren, nog barbaren. Nu, zegt hij, zijn onze steden vooral ‘ongeplande onhygiënische woekeringen’ en overtreft het budget van een Amerikaanse universiteit ‘onze nationale onderwijsbegroting’.
<q class="pull-left">Hoe geslaagd Changez ook was in Amerika, hij verheugde zich bij het zien van het neergaan van de Twin Towers op 9/11.</q>
Hoe geslaagd Changez ook was in Amerika, hij verheugde zich bij het zien van het neergaan van de Twin Towers op 9/11. De vraag blijft hangen of hij zich uiteindelijk aansluit bij extremisten, maar de roman maakt genoeg duidelijk dat Amerika als de ‘machtigste beschaving die de wereld ooit heeft gekend’ alleen al daarom aanstootgevend wordt voor Changez.
Iets van de wrok van Changez valt wel te begrijpen, voor zover je zelf ook kritiek hebt op bepaalde kanten van Amerika. Maar dat wil niet zeggen dat je ook meteen vervalt tot zoiets absoluuts als ‘antiwesters sentiment’, waardoor de halve wereld in een kwaad daglicht komt te staan.
Er zijn mensen, zoals de aan Instituut Clingendael verbonden Peter Knoope, die de wereld in tweeën aan het delen zijn: in het Westen en de rest. De rest van de wereld haat ons, zegt Knoope. ‘We hebben geen idee wat zich aan het ontwikkelen is. De woede, de ontevredenheid, de antiwesterse sentimenten.’ Knoope dicht het ‘Westen’ zoveel slechts toe dat hij begrip heeft voor de ‘zee van mensen die goed begrijpen waarom die mensen (van IS, CP) dat doen.’ Dat wil zeggen: het Westen geeft dus alle aanleiding voor wat IS doet.
De tweedeling van de wereld door Knoope is het nieuwe manicheïsme, het wereldomvattende vijanddenken. Daar hoort ook het denken bij in termen van witte en zwarte mensen dat steeds vaker voorkomt, zelfs bij Adriaan van Dis wanneer hij het heeft over ‘de hegemonie van de witte man’ die op zijn eind loopt, want ‘de positie van de blanken wordt de positie van de minderheid.’ Maar als de niet-blanken als vluchtelingen naar Europa komen hoopt Van Dis wel ‘dat de ander zich aanpast aan de zeden van Europa, zeker als het gaat om vrijheid van meningsuiting.’ Maar wij moeten ons ook een beetje aan hen aanpassen. Maar de scheiding van kerk en staat, daar moeten we wel aan vasthouden, en we moeten ook geen ‘Arabische hysterie’ binnen halen, zoals Hafid Bouazza zegt. Waarmee gezegd is dat het misleidend is om het over de ‘hegemonie van de witte man’ te hebben wanneer het om iets gaat dat je niet kwijt wilt, zoals de scheiding van kerk en staat en de vrije meningsuiting. Wanneer die onder druk komen te staan zal Van Dis zijn witte hegemonie moeten laten gelden, wil hij ze behouden. Of de scheiding van kerk en staat en vrije meningsuiting nu wit of zwart zijn, dat doet er helemaal niet toe, als ze maar blijven.
Deze bashing van het Westen komt in een vreemd daglicht te staan gezien de hoeveelheid vluchtelingen uit Syrië, Irak, Afghanistan en Noord-Afrika die Europa kiezen voor hun veiligheid. Erg antiwesters zijn ze kennelijk niet, want ze gaan niet naar Niger, Nigeria, Tsjaad, Kameroen, Sub-Sahara Afrika of grote delen van Azië, landen die volgens een opmerking van iemand die Peter Knoope ter ore kwam, antiwesters zouden zijn.
Adriaan van Dis zegt (in de NRC Lux van oktober) bang te zijn voor een verscheurde samenleving. Hij helpt er zelf beetje aan mee door te wijzen naar ‘Afrika en het Midden-Oosten: zo anti-Europees’. Want meteen daarop zegt hij: ‘In Tsjaad en Eritrea hebben ze ook YouTube, ze zien de weelde waarin we leven. Vind je het raar dat mensen hun geluk in Europa willen beproeven?’ Dat is raar als ze zo anti-Europees zouden zijn.

Carel Peeters

Gerelateerd