Het waren vaak vrouwen die fotograaf Bertien van Manen de afgelopen twintig jaar de weg wezen in Rusland. Ze legde ze vast.

We zitten alweer een tijdje te praten op haar werkzolder aan de Amsterdamse Keizersgracht als Bertien van Manen opstaat en naar haar boekenkast loopt. Ze komt terug met The Americans van Robert Frank. ‘Heel eervol, ik ben net gevraagd om mijn favoriete foto te kiezen uit dit meesterwerk, samen met veel andere fotografen en Robert Frank zelf, inmiddels zevenentachtig jaar oud.’

We hebben het over Van Manens nieuwe fotoboek Let’s sit down before we go, dat door de Engelse fotograaf Stephen Gill is samengesteld uit zo’n twintig jaar Russische reportages. ‘De negen maanden lange reportagereis van Robert Frank door Amerika is daarbij een voorbeeld geweest. Het grappige is: ik koos uit de drieëntachtig foto’s van The Americans “View from Hotel Window”.’ Ze laat de foto zien. Vanachter de vitrage van de hotelkamer strekt zich een nogal troosteloze wereld uit: de...