<div class="lead">
<p>Dichteres Hanny Michaelis heeft in de oorlog een honderden pagina’s tellend dagboek bijgehouden. Het geeft een helder beeld van haar ontwikkeling en de manier waarop ze de oorlog onderging.</p>
</div>
<p>Het wordt soms te gek, maar de combinatie van allesbeheersende bakvisachtige verliefdheden en het dagelijkse scherpzinnige verslag van haar leven zorgt er wel voor dat Hanny Michaelis’ <em>Lenteloos voorjaar</em> &#8211; <em>Oorlogsdagboek 1940-1941</em> uitermate leesbaar is. Het is negenhonderd pagina’s gezwind opgeschreven gepuber (ze is zeventien) en ras ontbottende intelligentie. Verliefdheid en scherpzinnigheid leiden bij Michaelis een leven los van elkaar, alsof ze niet bij één persoon horen. Maar ze maken haar scherpzinnigheid poreus en flexibel, en haar verliefdheden standvastig en gespierd.</p>
<p>Die verliefdheid op een klasgenoot (Eldert Willems) en haar leraar Nederlands (D.A.M. Binnendijk) is een obsessie met een dagelijkse choreografie van veelbetekenende blikken, gebaren, opvlammende gevoelens, spanningen, afwijzende ogen, hoopvolle knikjes (‘zodat ik helemaal warm werd van binnen’), teleurstellingen, hartkloppingen, verlegenheid, blozen, schuchtere toenadering, hunkeringen, weer oplichtende verwachtingen &#8211; zonder dat er ook maar één kus wordt gewisseld. (Uiteindelijk zal ze 1948 trouwen met Gerard Kornelis van het Reve).</p>
<p>De registratie van deze dans, gelardeerd gesprekken met haar jaloerse vriendin Greetje die haar eigen repertoir aan hunkeringen heeft, kan wel eens te veel worden. Maar dat wordt toch ruimschoots gecompenseerd door verslagen over gesprekken met haar ouders (‘het ouderpaar’), een typering van een leraar, de toestand in de wereld, de bombardementen, de verhoudingen op school, de strekking van een les (de door haar gehate NSB-leraar Grieks die zegt dat in <em>De staat</em> van Plato ‘eigenlijk de stelregels voor “de nieuwe orde in Europa” wortelen.’).</p>
<p><q class="pull-left">Ze heeft het idee dat ze anders is dan de rest en vindt het aanmatigend dat ze haar vriendin Greetje zo gewoon vindt, maar ze kan er de waarheid niet van ontkennen.</q>Michaelis is al jong een onverzadigbaar lezer die strenge oordelen velt, maar zich even vaak totaal overgeeft (‘geestelijke verliefdheid’) aan een schrijver. Haar periodieke notities over wat ze gelezen heeft verlenen het dagboek een extra dimensie. Het zorgt voor extra reflectie en geeft haar leven diepte. Haar actieradius wordt er veel groter door dan haar ouderlijk huis, haar school en haar vrienden. De wereld gaat er door open. Haar band met wat ze leent uit de bibliotheken van Presser en Binnendijk is groot, alsof het een deel van haar wordt. Op 19 november 1941 schrijft ze : ‘Ik heb altijd een soort vage illusie gekoesterd van gelukkig te worden met een man, die zo ongeveer een conglomeraat van Du Perron, Marsman, Vestdijk, Ter Braak en nog een paar van die mensen moet vertegenwoordigen.’ Michaelis is van alles op de hoogte, (ze is in alles ‘bij’, zoals iemand van haar zegt) en schrijft zo soepel en onbevangen dat alles op een natuurlijke manier tot zijn recht komt.</p>
<div class="figure--right">
<figure id="post-344841 media-344841" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/11/hans017ster01ill17.gif" srcset="" alt="" /><figcaption>Menno ter Braak en D.A.M. Binnendijk in 1933. Foto: DBNL</figcaption></figure>
</div>
<p>Op het Vossius Gymnasium speelt zich de oorlog op kleine schaal af, met NSB-leraren en leerlingen die uitdagend tekeer gaan, joodse leraren die per 1 december 1940 worden ontslagen (onder wie geschiedenisleraar Jacques Presser), leerlingen die zich laten intimideren, anderen die zich verzetten (Michaelis), stakingen die mislukken.</p>
<p>Michaelis gebruikt het dagboek ook om haar ontwikkeling vast te leggen. Ze wil zien hoe ze zich van alles bewust wordt, in haar greep krijgt, en er enigszins boven komt te staan: ‘aan alles zie ik mijn eigen ik zich openbaren’. Haar ontluikende dichterschap wil zeggen dat ze ‘in alle dingen, de gewoonste voorvallen en onderwerpen, een ongekende diepte ontdekt.’ Ze heeft het idee dat ze anders is dan de rest en vindt het aanmatigend dat ze haar vriendin Greetje zo gewoon vindt, maar ze kan er de waarheid niet van ontkennen. Wanneer de rector tegen haar zegt dat de ‘diepe gedachten’ in haar opstel niet van haar zelf zijn, maar uit een boek, beschouwt ze dat als een belediging. Ze wil dat hij het aantoont. Ze krijgt hem op zijn knieën.</p>
<div class="info-box">
<p><i class="">Lenteloos voorjaar. Oorlogsdagboek 1940-1941</i> door Hanny Michaelis is uitgegeven door Van Oorschot</p>
</div>
