Politiek
Het Drentse Rolde was in feeststemming toen op 29 augustus 2009 de Spaanse wielerklassieker Vuelta door het dorpje kwam. Zo niet Margriet Drijver, toen nog bestuurder van de Rotterdamse woningcorporatie Com Wonen en woonachtig in Rolde. ‘Ik lag dat weekeinde te huilen in m’n bed. Ik was tot in het diepst van m’n ziel geraakt.’ Die zaterdagochtend had ze in NRC Handelsblad gelezen dat haar partij, de PvdA, haar als een graaier beschouwde.
Volgens partijvoorzitter Lilianne Plou­men was er geen plaats meer in de partij voor PvdA-bestuurders in de semipublieke sector die meer verdienden dan de Balkenendenorm. Zoals Margriet Drijver. Haar toenmalige bruto jaarsalaris: 197.887 euro. ‘Ik viel met mijn inkomen binnen de afspraken die in de corporatiesector gelden. Ik ben zeker twintig jaar lid geweest van de partij. Ik heb in een afdelingsbestuur gezeten, ik heb twee keer op de lijst voor de Eerste Kamer gestaan. Maar toen de partijtop me als een graaier wegzette, heb ik mijn lidmaatschap opgezegd, in een mailtje van twee regels. Ik heb er geen enkele reactie op gekregen. Ik ben er anderhalf jaar kapot van geweest.’
Margriet Drijver is niet de enige. Veel PvdA-bestuurders zijn de afgelopen jaren uit de partij gestapt, blijkt uit een rondgang van Vrij Nederland (zie kader). De bestuurlijke uittocht is het directe gevolg van een moreel offensief binnen de PvdA tegen de ‘regentencultuur’ in de eigen gelederen, dat al enige jaren gaande is en door partijleider Diederik Samsom en voorzitter Hans Spekman krachtig wordt doorgezet. In maart van dit jaar uitte Samsom nog felle kritiek op partijprominenten Wim Kok en Jacques Wallage, die als commissarissen van TNT hadden ingestemd met forse salarisverhogingen en bonussen voor de bestuurders, terwijl er postbodes op straat werden gezet. In april stelde Hans Spekman een commissie in die onder leiding van oud-vicepresident van de Raad van State Herman Tjeenk Willink moet onderzoeken hoe de Erecode van de PvdA uit 2009 door een Commissie Integriteit kan worden gehandhaafd. Zwaarste sanctie volgens de statuten: royement. In het voorjaar zal hij zijn aanbevelingen presenteren.
In de commissie moeten volgens Spekman mensen met gezag plaatsnemen, ‘die prominenten en oudgedienden in de partij zo nodig een draai om de oren kunnen geven.’ Zelf deed hij dat alvast bij Eveline Herfkens, de oud-PvdA-minister die als VN-functionaris drie ton aan huursubsidie opstreek voor een appartement in New York. ‘Ik heb het laten uitzoeken en inmiddels is ze geen lid meer,’ zei hij eerder dit jaar in Vrij Nederland. ‘Daar ben ik blij mee. Wat zij deed, was zelfverrijking van de ergste soort.’
Ook de PvdA’ers Peter Noordanus, burgemeester van Tilburg, en zijn echtgenote Susan Baart, beiden oud-toezichthouder bij woningcorporatie Vestia, kregen van Spekman zware kritiek. Ze zouden ‘niet kritisch genoeg’ toezicht hebben gehouden op Vestia-topman Erik Staal, die de corporatie met een miljardenschuld opzadelde. ‘Moreel kan dat niet door de beugel.’
De grote schoonmaak binnen de partij werd in gang gezet in 2005. ‘In dat jaar speelde de Bouwfraude,’ zegt toenmalig Kamerlid Staf Depla. ‘Ik vond: als we anderen de maat nemen, moeten we ook kritisch durven zijn op onszelf.’ Zo kwam er datzelfde jaar een gedragscode voor PvdA-politici. Sindsdien trok Depla samen met een paar fractiegenoten, de ‘jonge honden’ Jeroen Dijsselbloem en Diederik Samsom, later gesteund door Hans Spekman, ten strijde tegen de ‘partijregenten’ met hun topinkomens. Zij zetten corporaties, zorg- en onderwijsinstellingen onder druk om de topsalarissen te beteugelen. En op initiatief van de PvdA kwam er een nieuwe wet op de topinkomens in de semipublieke sector, die eind deze maand in de Eerste Kamer wordt behandeld.
In 2009 werd de gedragscode uit 2005 flink aangescherpt. Voor PvdA’ers, luidde het credo in de nieuwe Erecode, moeten ‘soberheid en dienstbaarheid’ weer voorop komen te staan. Volgens de Code geldt dat bij uitstek voor PvdA-bestuurders bij semipublieke organisaties: ‘als regel’ moeten zij niet meer verdienen dan de Balkenendenorm. ‘PvdA’ers die zich niet aan de Erecode houden, worden hier door het Partijbestuur op aangesproken.’
Het morele offensief leidde meteen tot boze reacties. PvdA-bestuurders in de zorg, bij corporaties en onderwijsinstellingen in het hele land voelden zich in de beklaagdenbank gezet door hun eigen partij. Onder hen was ook Dirk Jan Verbeek, bestuursvoorzitter van het Groene Hart Ziekenhuis (jaarsalaris: ruim 223.000 euro). Toen de nieuwe Erecode eind 2009 werd gepresenteerd probeerde hij met het PvdA-bestuur in gesprek te komen. Hij stuurde drie brieven aan de partijvoorzitter. ‘Ik vond: ga eerst het debat aan over de topinkomens en de marktwerking voor je mensen via de krant excommuniceert. Maar er kwam geen antwoord. Toen was ik het zat en heb ik mijn lidmaatschap opgezegd. Ik was niet de enige, bleek later. Ik heb van veel PvdA-bestuurders gehoord die uit de partij zijn gestapt.’
Ook topbestuurder Heino van Essen, voorzitter van de Vereniging van Toezich­t­hou­ders in Woning­corpo­raties (VTW), voorzitter van de raad van commissarissen van Menzis, lid van de raad van toezicht van het Jeroen Bosch Ziekenhuis en oud-voorzitter van de hoofddirectie van PGGM, probeerde het debat aan te gaan met de partijtop. ‘Ik vond de discussie hypocriet,’ zegt hij. ‘In de Tweede Kamerfractie van de PvdA zaten ook mensen die in eerdere functies in de semipublieke sector ruim boven de Bal­ken­endenorm verdienden. Bij de corporaties en in de zorg wordt al heel lang gewerkt aan eigen codes voor een fatsoenlijke salariëring. Bij het instellen van de Erecode van de PvdA heb ik daarover contact gezocht met toenmalig partijvoorzitter Lili­an­ne Ploumen. Uit de afwijzende reacties die ik kreeg, heb ik de conclusie getrokken dat er voor mij geen plaats meer was in de herberg. Daar­om heb ik mijn lidmaatschap opgezegd. Ik was al sinds mijn twintigste lid van de PvdA.’
Op dat moment was Emile Lohman, toen nog bestuursvoorzitter van het Universitair Medisch Centrum St. Radboud (inkomen: 303.411 euro), en tegenwoordig voorzitter van de Raad van Toezicht van thuiszorg­organisatie Cordaan, al uit de partij gestapt. ‘Dat was vanwege de sfeer in de partij,’ zegt Lohman. ‘Wouter Bos was zijn eigen lijsttrekker bij de Europese verkiezingen afgevallen. Dat kon echt niet. Daar wilde ik niet meer bij horen, na vijfendertig jaar lidmaatschap. Ik was het ook zeer oneens met die Erecode van de PvdA. Daar heb ik veel bestuurders over horen knarsetanden. Je kunt mensen niet opeens buitensluiten op grond van bestaande afspraken over hun salaris. Dat is onder bestuurders als heel oneerlijk ervaren.’
Een aantal veelverdieners onder de PvdA-bestuurders besloot wel lid te blijven, maar uitte forse kritiek op de partijtop. Eelco Damen bijvoorbeeld, bestuursvoorzitter van thuiszorgorganisatie Cordaan (255.931 euro). Aan Vrij Nederland wil hij alleen kwijt dat zijn salaris in overeenstemming is met de Beloningscode voor bestuurders in de zorg van de NVDZ, waar Damen zelf in het bestuur zit. Maar in een interview in 2009 zei hij over de PvdA: ‘De visie op de toekomst ontbreekt en er is geen ruimte voor vrije discussie. Alles wordt ondergeschikt gemaakt aan de politieke doelstellingen op korte termijn.’ Tobias Witteveen, lid van de PvdA, voormalig voorzitter van het College Toezicht Sociale Verzekeringen (CTSV) en huidig bestuurder van Bartiméus Wo­nen in Ermelo (212.296 euro), wil ook niet reageren: hij is inmiddels in gesprek met de commissie-Tjeenk Willink en wil ‘deze discussie niet doorkruisen door het doen van uitspraken in de media’.
Vaak genoemd als veelverdiener is ‘snurkend PvdA-lid’ Jim Schuyt, bestuursvoorzitter van woningcorporatie De Alliantie (250.704 euro). ‘Mijn inkomen is jaren geleden afgesproken in overeenstemming met de toen geldende code in de sector,’ zegt hij. ‘De partijtop van de PvdA heeft me nooit persoonlijk op mijn salaris aangesproken. Ik heb niet de aanvechting gehad me met de discussie binnen de partij te bemoeien. Ik heb ook niet overwogen mijn lidmaatschap op te zeggen. Dat zou te veel eer zijn, voor een paar boze uitspraken van de partijvoorzitter. Ik ben nu al 36 jaar lid van de Partij van de Arbeid. Als ik mijn lidmaatschap had willen opzeggen, had ik elke paar jaar wel een betere aanleiding kunnen vinden. Maar de manier waarop de partijtop deze discussie voert, lijkt me niet handig. Als je zo’n lastig onderwerp op deze manier agendeert heb je alleen maar verliezers.’
Dirk Jan Verbeek van het Groene Hart Ziekenhuis: ‘De zuiverings­acties van de PvdA lijken mij heel onverstandig. De arbeiders zijn al weggelopen uit de partij, nu vertrekken ook de goedbetaalde sociaal-democraten. Zo raak je iedereen kwijt. Wij zitten op sleutelposities in de samenleving, we hebben de nodige invloed, de nodige sympathie. Je zou toch wensen dat men ons eens raadpleegt, mensen die elke dag met de benen in de modder staan. Dat gebeurt nooit. Deze actie is puur voor de bühne.’
De partijtop lijkt zich weinig aan te trekken van de klachten van de al dan niet vertrokken PvdA-bestuurders. Maar de vraag is of de PvdA het kind niet met het badwater weggooit. Kan de partij het zich wel veroorloven een hele generatie van de eigen bestuurders van zich te vervreemden, nu de partij weer gaat regeren?
Hans Spekman zegt dat hij zich niet door zulke afwegingen laat leiden: ‘Wij zijn vastbesloten op deze weg door te gaan.’ Op individuele gevallen van PvdA-bestuurders met top­inkomens wil Spekman geen commentaar meer geven: ‘Daar gaat de Commissie Integriteit zich over buigen.’
Ook over het wel heel riante salaris van Martin van Rijn, bestuursvoorzitter van de coöperatieve pensioenuitvoerder PGGM (402.000 euro), wil de partijvoorzitter zich niet uitlaten. Saillant detail: Van Rijn wordt genoemd als staatssecretaris, misschien zelfs minister van Financiën voor de PvdA in het kabinet in wording. Van Rijn zelf laat via een woordvoerder weten dat PGGM een nv is, en dus geen semipublieke organisatie. ‘Daarom bestaat bij Mar­tin van Rijn geen behoefte op deze discussie in te gaan.’ Maar zijn voorganger Heino van Essen noemt PGGM wel degelijk een ‘maatschappelijke onderneming’. Hoe zit het met de moraal van ‘soberheid en dienstbaarheid’ die ook daar voor PvdA-bestuurders zou moeten gelden?
Wellicht lost dat probleem zichzelf op voor de PvdA: als Van Rijn toetreedt tot het kabinet gaat hij minder dan de helft van zijn huidige salaris verdienen, keurig onder de Balkenendenorm.
PvdA-bestuurders die hun lidmaatschap hebben opgezegd
Eveline Herfkens, oud-PvdA-minister, raakte in 2008 in opspraak toen bleek dat zij als VN-gezant bijna drie ton huursubsidie had opgestreken voor een appartement in New York. Later stelde Buitenlandse Zaken dat de vergoeding niet in strijd was met de regels. Desondanks zei Hans Spekman onlangs in Vrij Nederland &#8216;blij&#8217; te zijn dat Herfkens uit de partij is gestapt. Herfkens wil niet reageren: &#8216;Het is Spekman, niet de PvdA, die er steeds op terugkomt &#8211; tot irritatie van andere partijgenoten, zo lieten velen mij weten.&#8217;
Dirk Jan Verbeek, bestuursvoorzitter van het Groene Hart Ziekenhuis, verdiende 223.634 euro in 2011. Hij schreef drie brieven aan het partijbestuur van de PvdA om een discussie over de topinkomens te voeren, kreeg geen reactie en stapte uit de partij. &#8216;De zuiveringsacties lijken me heel onverstandig.&#8217;
Heino van Essen, voorzitter van de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW), zegde zijn lidmaatschap van de PvdA in 2009 op na een poging tot gesprek met de partijvoorzitter over de topinkomens. &#8216;Ik vond de discussie hypocriet.&#8217;
Margriet Drijver, directeur Wonen bij Bam Woningbouw, verdiende als bestuurder van woningcorporatie Com Wonen meer dan de Balkendendenorm en kreeg bij haar vertrek 150.000 euro mee. Zegde haar PvdA-lidmaatschap op in 2009 toen ze door de partij als graaier werd weggezet. &#8216;Ik was diep geraakt.&#8217;
Emile Lohman, oud-bestuursvoorzitter van het Radboud Ziekenhuis, voorzitter van de Raad van Toezicht van Cordaan, zegde zijn lidmaatschap op vanwege &#8216;de sfeer in de partij&#8217;. &#8216;Ik was het ook zeer oneens met de Erecode van de PvdA. Je kunt mensen niet opeens buitensluiten.&#8217;
Marjanne Sint, oud-partijvoorzitter van de PvdA, verdient als bestuursvoorzitter van de Stichting Isala Klinieken 255.911 euro. Ze reageerde woedend op de kritiek van de partijtop op de vermeende zakkenvullerij van PvdA-bestuurders en zegde haar lidmaatschap op. &#8216;Marjanne Sint is al enige tijd geen lid meer van de Partij van de Arbeid,&#8217; laat haar woordvoerder weten. &#8216;Wij verwijzen u daarom voor een reactie naar bestuurders die wel lid zijn van deze partij.&#8217;

Thijs Broer

Gerelateerd