Profiel / Minister Uri Rosenthal

Op het ministerie van Binnenlandse Zaken wordt koortsachtig overlegd. Aan de ovale tafel zit Ivo Opstelten, links naast hem de premier. Het tafelblad is bezaaid met documenten, in de hoek staat een televisie aan voor het laatste nieuws. De telefoon rinkelt. Het is de premier van IJsland. ‘Ik verzoek u met klem om zo snel mogelijk met een politieke oplossing te komen.’ Weer telefoon. De Chinese president eist onmiddellijke uitlevering. Opstelten wist het zweet van zijn voorhoofd en kijkt op zijn horloge. ‘De beslissing tot uitlevering wordt al dan niet genomen,’ bast Opstelten tegen het hoofd van de Rijksvoorlichtingsdienst. Zo meteen zal hij een persconferentie geven.

Even later schuift ook Uri Rosenthal aan. Af en toe maakt hij een aantekening met zijn vulpen. Van achter zijn getinte brillenglazen kijkt hij Opstelten vorsend aan. ‘De minister van Bin-nenlandse Zaken herhaalt steeds dat het in Nederland betrekkelijk rustig is,’ zegt Rosenthal tegen Opstelten. ‘Nou wil ik dat graag geloven, maar dat is het probleem niet.’ Opstelten neemt een slokje van zijn water, de andere leden van het crisisteam schuiven onrustig heen en weer. ‘Het is ook frustrerend,’ werpt een van hen tegen. ‘Wat we ook proberen, internationaal haalt het niks uit.’ Tja, doceert Uri Rosenthal, tant pis. ‘We zijn een klein land in een heel grote wereld. U hebt te lang achter de feiten aangelopen.’

Het is zaterdagavond 5 februari 2000, even voor het journaal van tien uur. U kijkt naar een simulatie. De hele crisis rondom de gevangenneming van een Chinese terroristenleider op doortocht naar IJsland is in scène gezet. Noch Rosenthal, noch Opstelten is hier minister. Opstelten is burgemeester van Rotterdam en te gast in het NPS-programma Crisis, bedacht door het Crisis Onderzoeks Team (COT) onder leiding van Uri Rosenthal. Aan het slot van elke aflevering komt hij de fine fleur van de Nederlandse politici de les lezen over hun optreden als crisismanagers. Behalve Opstelten doen in deze aflevering ook Frits Bolkestein, Jacques Wallage en Hans Hillen mee.

Vertrouwensman

Crisis is de eerste kennismaking van het grote publiek met Rosenthal. Tien jaar later staat hij opnieuw in de schijnwerpers – maar in een heel andere rol: als minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Rutte. In zijn eerste maanden oogde Rosenthal niet bepaald op zijn gemak. Hij kreeg vervelende kwesties op zijn bord: de executie van de Nederlands-Iraanse Zahra Bahrami, de politiemissie naar Kunduz, de mislukte helikopterlanding in Libië. In de Tweede Kamer en op televisie kwam hij moeizaam uit de verf. Ambtenaren roddelden anoniem over hem in de pers. En met zijn eigen plannen voor het ministerie heeft hij het zichzelf ook niet gemakkelijk gemaakt: de komende jaren wil Rosenthal maar liefst zeven Nederlandse ambassades sluiten, en ook gaat hij de privileges van diplomaten beperken. Geen agenda waarmee je vrienden maakt.

Dat Uri Rosenthal minister werd in het kabinet-Rutte was geen verrassing. In de afgelopen jaren heeft hij zich ontwikkeld tot een belangrijke vertrouwensman van Mark Rutte. Daar mocht wat tegenover staan. Maar hoe belandde Rosenthal in vredesnaam op Buitenlandse Zaken?

Toen in oktober vorig jaar het kabinet werd samengesteld, stond Rosenthal op het ‘lijstje van Rutte’: de tien VVD-ministerskandidaten die Rutte voorlegde aan Maxime Verhagen en Geert Wilders. Op dat lijstje stonden onder meer Stef Blok, Edith Schippers en Hans van Baalen. Drie personen hadden volgens goed ingevoerde VVD-bronnen zonder meer recht op een ministerspost: partijvoorzitter Ivo Opstelten, partijveteraan Henk Kamp en Rosenthal.

Kamp belandde op Sociale Zaken. Voor Rosenthal had het nieuwe departement van Veiligheid en Justitie voor de hand gelegen, maar dat ging naar Opstelten. De oud-burgemeester had naar verluidt geen zin in Buitenlandse Zaken: te veel reizen, te veel vreemde talen, te veel hoofdpijndossiers zoals Israël en Afghanistan. Maar belangrijker nog: Rosenthal had zelf zijn twijfels over Veiligheid en Justitie. Als minister zou hij namelijk onherroepelijk te maken krijgen met zaken waarover hij als rampenprofessor had geadviseerd. Dat was riskant.

Zo werd het beslissende moment van Rosenthals carrière – zijn benoeming tot minister – beslecht door een van zijn belangrijkste karaktereigenschappen: grote voorzichtigheid.

Rood pennetje

Uriël Rosenthal (1945) is altijd een serieus man geweest. Hardwerkend, gedreven, precies. Als student politicologie in het turbulente Amsterdam van de jaren zestig had hij weinig op met het modieuze activisme van zijn leeftijdsgenoten. Rosenthal was gegrepen door de ‘rigueur van de wetenschap’, zoals hij het zelf later verwoordde: ‘Strakke kennisverwerving, onderzoek doen en daaruit generaliserende conclusies trekken over politieke kwesties of gedrag.’ Hij werd wetenschappelijk medewerker bij hoogleraar Hans Daudt. In de faculteit aan de Herengracht volgde Rosenthal vanuit zijn kleine kamer aan de achterkant de stormen die om de universiteit raasden. Studenten voerden aksie, eisten meer inspraak in het lesprogramma, wilden Lenin en Marx lezen. Toen Daudt uit protest tegen het studentenoproer in staking ging, steunde Rosenthal zijn leermeester. ‘Ik voelde toen al dat het met die linkse revolutie helemaal fout zat,’ vertelde Rosenthal later aan Elsevier. ‘Niet omdat ik zo rechts was, maar omdat ik weinig talent heb om mee te gaan in een modieuze kakofonie.’

In het vervolg van zijn academische carrière spreidde Rosenthal dezelfde eigenzinnigheid ten toon. Hij vertrok naar de Erasmus Universiteit Rotterdam, waar hij slaande ruzie kreeg met hoogleraar Rinus van Schendelen. ‘Naar verluidt waren er twee ingangen die ze apart van elkaar gebruikten,’ zegt bestuurskundige Jouke de Vries. Eind jaren tachtig ging Rosenthal naar Leiden, waar hij de nieuwe faculteit bestuurskunde uit de grond stampte. Ook richtte hij een internationaal tijdschrift over crisismanagement op en startte hij met vriend en vakgenoot Roel in ‘t Veld de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur.

Bij al zijn projecten ging Rosenthal op dezelfde manier te werk: hij omringde zich met een kleine groep talentvolle wetenschappers, met wie hij kon lezen en schrijven. Hij coachte hen, leverde scherpe kritiek. Oud-collega’s roemen zijn werkdrang en vakkennis. ‘Uri sliep bijna niet,’ zegt zijn voormalige student Arjen Boin, inmiddels hoogleraar in Utrecht. ‘Op congressen schoof hij midden in de nacht nog een stuk onder de deur van je hotelkamer door. Hij had altijd meer gelezen dan alle anderen.’

Maar Rosenthal was ook lastig in de omgang. Hij kon principieel zijn, en buitengewoon ongeduldig. ‘Hij had een fijne neus voor onderwerpen, maar een vervelend rood pennetje,’ zegt Jouke de Vries, die als jonge bestuurskundige in Leiden met hem samenwerkte. ‘Daarmee ging hij dwars door je manuscripten heen. Je stukken werden er absoluut beter van, maar hij kon vreselijk zeuren over taal, tot in de finesses.’ In sociale behendigheid blonk hij niet altijd uit. Rosenthal, zeggen zijn oud-collega’s, is een snelle denker die maar weinig begrip heeft voor wie dat niet is. ‘Van domme mensen duldt hij geen tegenspraak,’ zegt Boin.

Aantijgingen

Rosenthal vestigde zijn naam als crisisprofessor al vroeg in de jaren tachtig. Met Rampen, rellen, gijzelingen publiceerde hij in 1984 zijn magnum opus: een bijna zeshonderd pagina’s dikke verhandeling over ‘crisisbesluitvorming in Nederland’. Uitvoerig analyseerde hij nationale crises als de Watersnoodramp in 1953 en de Molukse treinkapingen. Juist in kritieke situaties worden bestuurders op hun kwaliteit getoetst, verklaarde Rosenthal zijn fascinatie. ‘De werkelijkheid wordt van haar franje ontdaan. Onder druk van de omstandigheden worden hoofd- en bijzaken van elkaar gescheiden.’

Midden jaren tachtig richtte Rosenthal het COT op. Hij wilde de praktijk in om het openbaar bestuur in crisissituaties rechtstreeks te observeren. De club onderzoekers zou uitgroeien tot een groot commercieel onderzoeksinstituut met kantoor aan de Koninginnegracht in Den Haag. Een van de pioniers was Menno van Duin, later directeur van het COT. In die begindagen gebeurde er betrekkelijk weinig, herinnert Van Duin zich. ‘We postten op politiebureaus in Rotterdam als er grootschalige protesten werden verwacht. Meestal zaten we daar voor niks.’ Maar toen het rampjaar 1992 zich aandiende, bleek het COT een gouden greep. Eerst was er de grote chemische brand in de Cindufabriek in Uithoorn, een paar maanden later stortte een Boeing-747 van El Al neer in de Bijlmer. ‘We reden er meteen heen, vanuit Leiden, begeleid door politie. Het was de eerste keer dat we werden opgepiept,’ vertelt Van Duin. Het Bijlmerrapport was het eerste van een lange reeks crisisevaluaties die het COT publiceerde. Met het aantal rampen dat zich in Nederland voltrok (de Herculesramp in Eindhoven, de vuurwerkramp in Enschede, de Volendamse cafébrand, de moorden op Fortuyn en Van Gogh), groeide het instituut. Het COT werd ook adviseur en trainer voor bedrijfsleven en overheid. En dat leverde geld op. Veel geld, volgens NRC Handelsblad. De krant publiceerde in 2001 een groot artikel over vermeende belangenverstrengeling bij het onderzoeksinstituut: de COT’ers evalueerden dezelfde overheden die ze als adviseurs trainden. Bovendien profiteerden ze tegen een bescheiden vergoeding van het wetenschappelijke imago van de Universiteit Leiden, terwijl het COT sinds 1997 in feite een losstaande onderneming was. Met ‘een omzet van enkele miljoenen guldens per jaar’. Rosenthal en de zijnen verweerde zich tegen de aantijgingen: waarom zouden commercie en wetenschappelijke kwaliteit niet samengaan?

Calimerocomplex

In universitaire kringen werd het succes van het COT met argwaan bekeken. Volgens sommige betrokkenen uit die tijd ‘deugde er helemaal niets’ van Rosenthals commerciële praktijken. Oud-medewerkers van het COT doen de kritiek af als kinnesinne. ‘Uri riep jaloezie op,’ zegt Arjen Boin. ‘Hij timmerde wetenschappelijk aan de weg en bracht ook nog eens bergen geld uit de praktijk binnen.’

De terroristische aanslagen van 9/11 vormden een keerpunt in Rosenthals wetenschappelijke carrière. Hij begon regelmatig in de media te verschijnen om te waarschuwen voor de gebrekkige Nederlandse terreuraanpak. ‘Hij was veel politieker geworden,’ zegt Menno van Duin. ‘Soms wist ik niet of ik de hoogleraar Rosenthal hoorde, of de VVD’er. Ik dacht: Doe je die uitspraken op grond van wetenschappelijke observaties, of vanuit je politieke overtuiging?’ Nederland leed aan een omgekeerd calimerocomplex, vond Rosenthal: in een klein land zou toch niks gebeuren, want we zijn hier allemaal van goede wil. Gevaarlijk, vond de professor. Er zijn nu eenmaal mensen op de wereld met kwade bedoelingen.

In zijn oordeel over goed en kwaad speelt Rosenthals eigen achtergrond een belangrijke rol. Hij groeide op in een Joods gezin dat was getekend door de Tweede Wereldoorlog; zelf werd hij geboren in het Zwitserse Montreux, waar zijn ouders het einde van de Duitse bezetting afwachtten. Rosenthal, zo zeggen oud-collega’s, spreekt niet vaak over zijn Joodse wortels en het leed dat zijn familie is aangedaan. In interviews zegt hij niet te willen worden gezien als een tweedegeneratie-slachtoffer. Anderzijds ligt zijn belangrijkste morele ijkpunt wél in die periode: de affaire-Weinreb. De econoom en schrijver Friedrich Weinreb, een goede vriend van Rosenthals vader, beloofde Joden tijdens de oorlog tegen betaling aan deportatie te laten ontsnappen. Rosenthals grootouders stonden op de lijst van Weinreb, maar kwamen om in Auschwitz. Binnen de familie Rosenthal gold ‘het verraad van Weinreb’ als hét symbool van het kwaad.

Klassieke liberaal

Na twee decennia ‘rigueur van de wetenschap’ begon Rosenthal zich aangetrokken te voelen tot de politiek. Hij werd lid van de VVD. Zijn eerste klussen voor de partij hadden weinig van doen met ‘echte’ politiek: ze lagen op het intellectuele vlak. In 1988 werd hij voorzitter van een commissie die zich boog over de ‘filosofische grondslagen’ van het liberalisme. ‘Dat was zijn liberale coming-out, zijn eerste grote project voor de partij,’ zegt de Leidse hoogleraar rechtsfilosofie Andreas Kinneging, destijds ook lid van de commissie. Kinneging herinnert zich dat Rosenthal het project ‘op een wel heel technische manier’ voorzat. ‘Hij maakte ruim baan voor ieders opvattingen, maar om nou te zeggen dat hij er een enorm inhoudelijk stempel op heeft gedrukt – nee. Ik dacht wel eens: Uri, zeg nou eens wat, geef nou eens een mening!’

De bevindingen van de commissie-Rosenthal waren behoorlijk theoretisch van aard: de VVD zou moeten kiezen voor het utilitaristisch liberalisme – een stroming die de mens vooral ziet als een wezen dat streeft ‘naar wat hem van moment tot moment leuk, handig, aangenaam of plezierig lijkt’. Concreter waren de aanbevelingen van de commissie-Geurtsen, een club waarin Rosenthal in hetzelfde jaar plaatsnam: de VVD moest naar rechts. Zo stelde de commissie voor om de huursubsidie af te bouwen, de arbeidsmarkt te flexibiliseren, privéklinieken en particuliere bejaardenzorg toe te staan, asielprocedures aan te scherpen en illegale buitenlanders zonder dralen het land uit te zetten.

De commissie-Geurtsen stuitte op grote weerstand. Vooral het voorstel om immigranten verplicht Nederlands te laten leren, genereerde woede in de liberale achterban. Toenmalig partijleider Joris Voorhoeve distantieerde zich van het rapport (waartoe hij zelf opdracht had gegeven), en tijdens een partijcongres in Veldhoven werden de plannen door de leden onschadelijk gemaakt. ‘De partij vond dat we op een hardvochtige wijze tegen de wereld aan keken,’ zegt oud-hoogleraar Marten Burkens, die met Rosenthal in de commissie zat. ‘En dat konden we niet helemaal weerleggen.’

Politieke collega’s kenschetsen Rosenthal als een klassieke liberaal: fervent voorstander van de vrije markt, en buitengewoon terughoudend over overheidsinmenging in immateriële zaken als huwelijk en opvoeding. In de wat vrijblijvende VVD van de jaren tachtig bevond hij zich met die opvattingen aan de rechterflank van de partij. Maar met de opmars van Frits Bolkestein als leider in de jaren negentig werden Rosenthals ideeën meer en meer gemeengoed binnen de partij. Anno 2011 is zijn positie zelfs mainstream VVD: sommige punten van de commissie-Geurtsen staan letterlijk in het regeerakkoord van het kabinet-Rutte, zoals verplichte bijscholing voor werklozen en afslanking van de Tweede Kamer tot honderd leden.

Schriftje

Vanaf 1999 bekwaamde Uri Rosenthal zich in het politieke handwerk: hij werd lid van de Eerste Kamer. In de chambre de réflexion ontpopte Rosenthal zich, later ook als fractievoorzitter, als een geharnast verdediger van de liberale zaak. ‘Een ja was een ja, een nee was een nee,’ zegt Tof Thissen, Eerste Kamerlid voor GroenLinks. ‘Het was duidelijk waar je met hem zaken over kon doen en waarover niet.’ Volgens de nestor van de Eerste Kamer, professor Egbert Schuurman (ChristenUnie), was Rosenthal buitengewoon consequent in zijn liberale opvattingen. ‘Daarom was het soms een genoegen om naar hem te luisteren – net als bij Geert Wilders. Maar hij ging nooit in discussie. Rosenthal vertelde alleen zijn eigen verhaal, interrumpeerde anderen niet of nauwelijks.’

In de Senaat maakte men kennis met de typisch rosenthaliaanse manier van praten. Een geboren communicator is Rosenthal niet: snelle, heldere statements behoren niet tot zijn repertoire. Zijn behoedzame natuur klinkt door in zijn formuleringen: hij weidt graag uit, bouwt voortdurend voorbehouden in en strandt regelmatig in ‘als dan’-constructies. ‘Je moet voor de grap eens meeschrijven als hij spreekt,’ zegt Egbert Schuurman. ‘Hij begint altijd drie keer opnieuw.’

Als minister gebruikt Rosenthal graag stopzinnetjes. ‘Laat ik het maar ronduit zeggen,’ vormt vaak het begin van een formulering. Net als: ‘Ik zeg het zoals het is.’ In de Tweede Kamer gooit hij het vaak op een vraag: ‘Misschien mag ik het zo zeggen?’ Of: ‘Vindt u het goed als ik het zo benoem?’ Rosenthals woorden gaan meestal gepaard met dempende handbewegingen, alsof hij ook fysiek de gemoederen probeert te bedaren.

In de turbulente Haagse jaren die volgden op de moord op Pim Fortuyn kroop Rosenthal steeds dichter tegen de VVD-top aan. Hij steunde Mark Rutte in diens vete met Rita Verdonk. Die episode, culminerend in Verdonks verwijdering uit de VVD in september 2007, betekende zijn definitieve doorbraak als vertrouwensman van de latere premier. Tijdens ontelbare conference calls – door Rosenthal geïntroduceerd binnen de partij – overlegden Rutte, hij en anderen over de opstandige nummer twee. Rosenthal was trots op zijn rol als raadsman. ‘Wat Kissinger was voor Nixon, ben ik voor Mark,’ zei hij ooit half schertsend in de wandelgangen.

Oud-partijvoorzitter Jan van Zanen zag Rosenthal iedere donderdagavond tijdens het overleg met de VVD-bewindspersonen in Balkenende II. Tijdens die vergaderingen, zegt Van Zanen, blonk Rosenthal uit in precisie, discipline en compromisloze volledigheid. ‘Hij had altijd een schriftje bij de hand. Daar zat hij voortdurend in te schrijven. Alles zette hij op een rijtje. Hebben we aan dit gedacht? Hebben we aan dat gedacht? Soms was het om moedeloos van te worden. Ik zei wel eens voor de grap: “Dank, professor. We moeten verder.”‘ Het is net als met het schilderen van een schutting, zegt Van Zanen. ‘Alles is in gereedheid gebracht: iedereen staat klaar, je hebt groene verf aangeschaft. En dan zegt Uri: had het niet ook een tintje lichter gekund?’

Ook in de politieke leiding van de VVD bleef Rosenthal in de eerste plaats een analyticus. Hij schroomde niet om stokpaardjes uit zijn eigen rampenpraktijk in te zetten. ‘Heren, denk aan de dijkbewaking!’ was een veelgehoorde kreet uit zijn mond. Of: ‘Is de tweede rij geïnformeerd?’ Rosenthal reikte verschillende scenario’s aan, maar hakte zelf geen knopen door. ‘Uri is een echte adviseur, qua karakter en qua professie,’ zegt Jan van Zanen. ‘Als we een besluit moesten nemen, hield hij zijn handen vrij. Dan was het aan Rutte en mij.’

Prestige

Iedereen is het erover eens: Uri Rosenthal is een bijzonder ijdel mens. Prestige en aanzien zijn belangrijke drijfveren voor hem; hij is gevoelig voor decorum en hiërarchie. ‘In dat opzicht is hij een heel Duitse minister,’ zegt een ingewijde. ‘Hij zou het geweldig doen op het Auswärtiges Amt.’ Rosenthal wilde altijd al graag minister worden, zeggen mensen die hem kennen. Maar tegelijkertijd besefte hij ook dat hij die ambitie zo veel mogelijk moest verhullen om haar werkelijkheid te laten worden.

Vorig jaar diende het grote moment zich aan. Het kabinet-Balkenende viel, er kwamen verkiezingen en de VVD werd de grootste. Op de glorieuze verkiezingsnacht wandelde Rosenthal vlak achter winnaar Rutte de Scheveningse strandtent vol hossende VVD’ers binnen. Als om duidelijk te maken: hier staat een van de vaders van het succes.

Rosenthal werd informateur. Bij zijn eerste persconferentie, vijf dagen na de verkiezingen, was hij duidelijk nog vol van zijn benoeming door Hare Majesteit. Zijn gezicht glom van onder tot boven. Tijdens de persconferentie deed hij een historische verwijzing naar het tweede kabinet-Colijn, om daar vervolgens aan toe te voegen: ‘Ja, u heeft te maken met een professor, dus sorry daarvoor.’ Hilariteit bij de aanwezige journalisten.

Affaire-Bahrami

Tien jaar geleden publiceerden twee journalisten van Het Parool een boekje genaamd Afreke-nen met Peper. Het gaat over de val van Bram Peper als gevolg van de Rotterdamse ‘bonnetjesaffaire’. Hoofdstuk 10 is van de hand van professor Uri Rosenthal, en behandelt de rol van de media in de affaire. In zijn bijdrage duidt Rosenthal de dynamiek rond Peper als een ‘nieuwscascade’: een steeds heviger wordende, zichzelf versterkende stroom berichten.

Precies tien jaar later ervaart Rosenthal, inmiddels zelf minister, hoe het is om onderwerp te worden van een nieuwscascade. Na de executie van Zahra Bahrami kreeg hij een ontstellende hoeveelheid negatief commentaar over zich heen – zowel in de krant als in de Kamer. Hij zou te bedeesd zijn geweest jegens het Iraanse regime. Hij zou te veel hebben vertrouwd op stille diplomatie. En hij zou te weinig eigen informatie hebben vergaard. ‘Bij de affaire-Bahrami leunde Rosenthal nogal op ambtelijke adviezen,’ zegt Kamerlid Joël Voordewind (ChristenUnie). ‘Maxime Verhagen wist altijd eerstehands wat er gebeurde. Onder Rosenthal weet ik via mijn eigen contacten soms beter wat er in een land aan de hand is dan Buitenlandse Zaken.’

De affaire-Bahrami kwam na een moeizame start op het departement. Op zijn allereerste werkdag kondigde Rosenthal volgens getuigen in een toespraak op weinig subtiele wijze aan dat de cultuur bij Buitenlandse Zaken ingrijpend moest veranderen. Kort daarna liet hij zich in een interview met de Volkskrant ontvallen dat ‘diplomatie als rustiek tijdverdrijf’ wat hem betreft voorbij was. Een fikse faux pas. ‘Rosenthal is op het ministerie binnengekomen met heel grote vooroordelen over de diplomatie,’ zegt PvdA-Kamerlid en oud-diplomaat Frans Timmermans. ‘Je zult maar in Bagdad zitten, of in Kabul, en te horen krijgen dat je aan rustiek tijdverdrijf doet.’

Hier dringt zich een parallel op met Jozias van Aartsen. Net als Rosenthal werd de VVD’er in 1998 als relatieve buitenstaander minister van Buitenlandse Zaken. En net als Rosenthal joeg hij meteen zijn ambtenaren tegen zich in het harnas door in een interview te zeggen dat hij een einde wilde maken aan de ‘sleetse carrièrepatronen’ van de diplomatieke dienst. Gevraagd naar de overeenkomst met Rosenthal reageert Van Aartsen, die verder ‘op dit moment’ niets wenst te zeggen over zijn partijgenoot, buitengewoon fel. ‘Mensen die deze vergelijking trekken, slaan de plank volkomen mis. Ik was helemaal geen outsider toen ik in 1998 minister werd. Ik kende Buitenlandse Zaken goed, wist hoe de rijksdienst werkte. Ik ben destijds nooit in de problemen terechtgekomen waarin Uri nu zit.’

Op zijn ministerie is Rosenthal vooralsnog niet heel geliefd. Uit gesprekken met ambtenaren stijgt een beeld op van een ietwat horkerige minister die weinig tijd uittrekt voor zijn staf en niet altijd beseft hoe zwaar publieke uitspraken van een bewindspersoon wegen. Ook zou hij geen zin hebben om al te veel op reis te gaan. Dat er verhalen over Rosenthal uitlekken naar de pers, is ook veelzeggend: ambtenaren op Buitenlandse Zaken staan bekend als buitengewoon loyaal en gedisciplineerd.

Ontwapenende eerlijkheid

Met de Tweede Kamer is Rosenthals relatie beter dan met zijn ambtenaren. De buitenlandwoordvoerders waarderen zijn toegankelijkheid, aandacht voor persoonlijke verhoudingen en bereidheid om de oppositie tegemoet te komen. En dan is er nog die ontwapenende eerlijkheid die soms de kop opsteekt. ‘Tijdens de onderhandelingen voor Paars-plus bleek al dat Rosenthal niet precies het verschil wist tussen twitteren en sms’en,’ zegt Alexander Pechtold (D66). ‘In het debat over Libië raakte hij ook nog eens de kluts kwijt toen het over een voicemail ging. Laatst hadden we een debat over de bezuinigingen op ambassades. Toen zei hij tegen me in de wandelgangen: “Zo, jij wordt ook belobbyd over dit onderwerp. Vanochtend is de ambassadeur van Uruguay bij je langs geweest.” Ik vroeg hem hoe hij dat in godsnaam wist. Zei hij: “Dat heb je vanochtend getweet. Ja, ik laat het volgen!”‘

Maar er is ook veel kritiek onder de parlementsleden. Waar staat Rosenthal voor als minister? Bij zijn aantreden benadrukte hij minder aandacht te willen gaan besteden aan de mensenrechten, en meer aan de Nederlandse handelsbelangen. Dat was een duidelijke breuk met zijn voorganger Maxime Verhagen, die daar drie jaar lang voortdurend op had gehamerd. Later kwam Rosenthal hier weer enigszins op terug. Maar in de recente plannen om ambassades te sluiten, staat de Hollandse koopman weer op de eerste plaats. ‘Die ambassadeplannen getuigen van een treurig stemmende tunnelvisie,’ zegt Frans Timmermans. ‘Als het alleen maar draait om spullen verkopen in het buitenland, lever dan de sleutel in bij werkgeversvoorzitter Wientjes en sluit de Apenrots.’

Worstelingen

Een dossier dat Rosenthal tot nu toe geen hoofdbrekens heeft opgeleverd is, paradoxaal genoeg, Israël. Er is een ruime Kamermeerderheid voor een stevig pro-Israëlisch beleid. SGP en ChristenUnie zijn zeer welwillend. De PVV, die het buitenlandbeleid van het kabinet verder niet onderschrijft, steunt de Joodse staat onvoorwaardelijk. Niet toevallig is Israël het enige land dat bij name genoemd wordt in het regeerakkoord. Wel werd er – omzichtig in de pers en kwaadwillend op blogs – gesuggereerd dat Rosenthal vooringenomen zou zijn vanwege zijn persoonlijke band met Israël. Zou hij, met zijn Joodse achtergrond en zijn Israëlische vrouw, wel in staat zijn om objectief te oordelen over het allesbepalende conflict in het Midden-Oosten? Tweede Kamerleden hebben tot nu toe geen reden om daaraan te twijfelen, zeggen ze. Rosenthal zelf wijst de insinuaties steeds resoluut van de hand. Op een persconferentie in Tel Aviv, waar de kwestie aan de orde kwam, merkte hij fijntjes op dat journalisten een wel érg lange aanloop nodig hebben om hem iets over dit onderwerp te durven vragen.

Mensen die Rosenthal goed kennen, zien zijn worstelingen. ‘Uri is een bedachtzame man die geen onnodige risico’s zal nemen, en die stabiliteit wenst in zijn omgeving,’ zegt Hans van Baalen, europarlementariër en buitenland-zwaargewicht in de VVD. ‘Maar in Den Haag word je gedwongen om snel een standpunt in te nemen, en vrijwel altijd op basis van te weinig informatie. Dat kan moeilijk zijn voor iemand die altijd kwaliteit wil afleveren.’ Volgens oud-partijvoorzitter Jan van Zanen is Rosenthal ‘niet van de snelle dingen’. ‘Hij wikt en hij weegt, hij leest nog eens wat, belt nog eens iemand. En dan neemt hij een besluit. Toen hij nog adviseur was, bepaalden anderen het ritme. Als minister moet hij nu zelf leren het ritme te bepalen.’

Zal Rosenthal toch nog uitgroeien tot een goede minister? Wijnliefhebber Van Baalen: ‘Als minister is Uri al op dronk, en hij zal er de komende jaren alleen maar beter op worden. Hij is net een bordeaux: een wat koppige wijn, geen allemansvriend – maar wel met karakter.’

Gerelateerd