<div class="wpg-element paragraph">
15-02-2003 Ab van Ieperen
Ralph Fiennes, onder meer bekend door &#8216;The English Patient&#8217;, domineert tijdelijk de bioscopen: als seriemoordenaar, schizofreen en tegenspeler van Jennifer Lopez. Toch wordt hij in de &#8216;business&#8217; nog niet op de juiste waarde geschat. &#8216;Ik ben niet goed in marchanderen.&#8217;
&#8216;Rafe Fines,&#8217; articuleert Ralph Fiennes nadrukkelijk als hij zich voorstelt, de juiste uitspraak van zijn naam die stond vermeld in elk artikel en interview dat ik van hem las. Het leek stil geworden rond de Britse acteur die kortgeleden nog werd gedoodverfd als de nieuwe megaster. Hij was niet in de bioscoop te zien, maar des te meer in het theater: een groot deel van 2003 staat hij in Londen en Stratford op het toneel met Ibsens Brand. . En in Rusland filmde hij Onegin, ter ere van het Poesjkin-jaar 2000; in Hongarije István Szábo&#8217;s Sunshine (eind februari in Nederlandse première). De selectieve acteur, die altijd in hooguit één film per jaar speelde, maakte er het afgelopen jaar vier: David Cronenbergs Spider (als schizofreen die na een levenslang verblijf in inrichtingen nog wordt gekweld door de demonen uit zijn jeugd); Neil Jordans The Good Thief; Red Dragon (als seriemoordenaar met een hazenlip) en de liefdeskomedie Maid in America – een nu eens succesvolle poging om Jennifer Lopez van mediaster moviestar te maken.
Fiennes ziet er bleek en broos uit, zonder de spierbundels die hij aankweekte voor Red Dragon. Hij formuleert omzichtig, traag en op gedempte toon, met beleefd verhulde afweer. Als hij zijns ondanks soms vervalt in showbusiness-jargon, kijkt hij verontschuldigend en lijkt bijna te blozen.
Het kostte vier jaar om de verfilming van &#8216;Spider&#8217; van de grond te krijgen.
&#8216;Dat was een nederig stemmende ervaring. Voor een productie met David Cronenberg als regisseur, naar een geprezen roman van Patrick McGrath en met mijzelf in de hoofdrol, moest toch moeiteloos geld te krijgen zijn? Naïef! Voor de financiers was ik de man wiens films geen winst maken. Ik kreeg onder mijn neus gewreven dat ik in maar drie &#8220;studioproducties&#8221; heb gespeeld. Voor het establishment maakt dat je verdacht. Zodra je acteert in Engelstalige films word je gemeten naar Hollywood-normen. Ik besefte: als ik wil blijven spelen in het soort films dat ik gráág speel, als ik echt iets wil betekenen voor die films, moet ik af en toe commerciële afwegingen maken. Geen vrolijke gedachte, maar een filmacteur is handelswaar.&#8217;
En dit zegt de acteur uit &#8216;Schindler&#8217;s List&#8217;, &#8216;Quiz Show&#8217; en &#8216;The English Patient&#8217;.
&#8216;Schindler&#8217;s List is – terecht – vooral gezien als regisseursfilm, Quiz Show kreeg ik van Robert Redford om mijn televisierol als T.E. Lawrence. En over The English Patient is de opvatting in Hollywood toch: als ze met 20th Century Fox hadden gewerkt en Bruce Willis, Demi Moore en Danny De Vito hadden gecast, was er veel meer geld verdiend.
Ik ben niet goed in marchanderen. Als mogelijke financiers van Spider vroegen waarom ik in vredesnaam een schizofreen wilde spelen, zei ik dat ik iemand die zijn wereldje afbakent met een paar verschoningen, sigaretten en een dagboek in code even aangrijpend vond als een personage van Samuel Beckett.
Bijna niemand begreep waarover ik het had. En degenen die dat wél wisten, hadden dan helemaal geen fiducie meer. Omdat er alsmaar geen schot in kwam, konden we Cronenberg niet ongelimiteerd aan het lijntje houden. Op een gegeven moment kreeg hij de kans om een andere film te maken, Basic Instinct 2, gelukkig heeft hij daarvan afgezien. Toen zei (producent) Kathryn Bailey: misschien moet jíj dan regisseren. Dat leek verleidelijk, maar achteraf ben ik dankbaar dat het niet nodig was. Ik had het nooit zo goed gedaan als David.
McGrath had in zijn scenario de angst van het personage gevisualiseerd: kruipende insecten, als ik in een aardappel prikte zou er bloed spuiten. David zei: ik wil deze keer juist géén special effects, ik haal liever alles uit de acteurs. Voor beangstigende beelden is niet méér nodig dan Brits behang, als daarin vochtplekken komen ziet het er echt gruwelijk uit. Rushes zijn meestal demoraliserend, maar toen ik zag hoe cameraman Peter Suschitzky East End in beeld had gebracht, dacht ik: dit overtreft alles wat ik me had kunnen voorstellen.&#8217;
Uw vader was fotograaf, uw moeder (Jennifer Lash) schreef romans, uw broers zijn acteur en componist, uw zusters filmregisseur en decorontwerper.
Droog: &#8216;Ik heb ook een normáál broertje, dat jachtopziener is. U gaat toch niet vragen waarom ik acteur ben geworden? Dat wéét ik niet, dat hoef ik niet te weten. Ik zou niet durven beweren dat artisticiteit in ons gezin met de paplepel is ingegoten, wel dat we niet te horen kregen: ga wat nuttigs doen. Als kind heb je geen vergelijkingsmateriaal. Dat vijftien maal verhuizen vanwege vaders werk niet gewoon is, ontdek je snel genoeg, als je in weer een nieuwe school komt waar de kinderen al jaren bij elkaar in de klas zitten. Maar ik geloof dat ik heel lang heb gedacht dat álle moeders boeken schreven. Mijn moeder kwam uit een liefdeloos gezin, ze was altijd bang haar kinderen te kort te doen. Dus vond ze dat ze zich moest verantwoorden, ze legde uit wat schrijven voor haar betekende, de schoonheid van taal. Ze draaide ooit een plaat waarop Laurence Olivier Shakespeare voordroeg. Ik was te jong om er iets van te snappen, maar de klank van die stem en het ritme van de zinnen zijn me altijd bijgebleven. Gek genoeg was theater de kunstvorm die mijn ouders het minst interesseerde. Shakespeare zagen ze vooral als woordkunstenaar.
Ik heb geluk gehad, dat na de toneelschool het National Theatre toevallig iemand nodig had van mijn leeftijd. Ik mocht meteen doen waarvan ik had gedroomd. En ik had succes en werd opnieuw gevraagd: Berowne in Love&#8217;s Labour&#8217;s Lost, Edmund in King Lear, Henry IV. Voor een beginnend acteur is het een geschenk als hij klassiek repertoire mag spelen. Dat brengt je discipline bij, je leert andere dan naturalistische oplossingen zoeken. Hamlet komt niet op om even een kop koffie te zetten, hij heeft meteen een monoloog. Als je aan Hamlet begint, word je letterlijk dronken van alle interpretatiekeuzen. Er is bijvoorbeeld geen enkele aanwijzing wat hij heeft gedaan in de tijd voorafgaand aanto be or not to be. Omdat je de invulling zélf moet kiezen en die keus altijd te maken heeft met wie je bent en de periode waarin je leeft, zijn Shakespeares dilemma&#8217;s eeuwig modern.
Ik heb Hamlet ik weet niet hoe vaak gespeeld, maar ik denk dat ik hooguit een fractie van zijn geest heb doorgrond. Omdat moeder stervende was terwijl ik me voorbereidde en overleed voor de repetities, werd mijn Hamlet vooral bepaald door de relatie met zijn moeder. Bij elke voorstelling beeldde ik me in dat moeder in de zaal zat. Als je je ouders verliest, moet je jezelf opnieuw uitvinden en het kind in jezelf anders definiëren. Dat kleurt je spel.&#8217;
En u was verliefd op de actrice die Gertrud vertolkte (Francesca Annis).
&#8216;Ja!&#8217; Na grimmig zwijgen: &#8216;Ik praat niet over mijn privéleven. Ik denk dat het publiek bij begrip voor de personages alleen maar wordt gehinderd door te veel kennis over de acteur.&#8217;
Ik heb uw Hamlet niet gezien, helaas, maar zei u: this too, too solid flesh, of: this too, too sullied flesh?
Grijnst. &#8216;Ik denk dat mijn intonatie meer klonk naar sullied, dat voelde toen beter. Je kunt Hamlets besluiteloosheid spelen vanuit de christelijke moraal: gij zult niet doden – nu overal ter wereld het debat over de doodstraf weer gaande is, zou dát een voorname invalshoek zijn – maar er is altijd ook die seksuele component. Walging over Gertruds overspel waardoor voor hem álle vrouwen bezoedeld zijn.&#8217;
En film bij dit alles?
&#8216;Ik heb altijd van film gehouden, maar als van een andere wereld waarvan ik me niet kon indenken dat ík daar zou leven. Ik ben grootgebracht met veel liefde, maar als oudste kind blijf je toch geïsoleerd. Buitenshuis had ik nooit het gevoel dat ik ergens bij hoorde, ook niet bij een kerk terwijl ik religieus ben opgevoed. Ik wachtte altijd af tot ze naar mij toe kwamen. En zowaar, film kwam óók naar me toe.
Bij film komen er technische aspecten bij die ik nog niet volledig heb doorgrond. En ik heb vooral veel áf te leren. Ik heb een regisseur nodig die me remt. Ik wéét wel dat juist wat simpel en vanzelf gaat voor film vaak het beste is, maar gevoelsmatig blijf ik me ertegen verzetten. Daarom is het goed als de rol me beperkingen oplegt. Zo&#8217;n Spider die alleen maar passief en reactief is, of The English Patient waar ik meestentijds op mijn ziekbed leg, in verband of onder de littekens. Geen motoriek of mimiek om je mee uit te drukken, alleen je ogen en stem. Bij acteren geldt less is more, maar juist dan moet je wel de goede keuzen maken.&#8217;
&#8216;Spider&#8217; en &#8216;Red Dragon&#8217; vlak na elkaar. Vreest u niet het Hollywood-cliché: Britse acteurs moeten enge mannen spelen?
&#8216;Daar ben ik toch zelf bij? Ik zie geen overeenkomst tussen Spider en Dolarhyde in Red Dragon, behalve dat ze allebei psychisch ziek zijn. Spider is zachtmoedig en kwetsbaar, Dolarhyde meent dat hij willekeurig over leven en lot van anderen kan beschikken. Omdat Julianne Moore erin speelde met wie ik The End of the Affair heb gedaan, had ik Hannibal gezien en&#8230; Nou ja.
Laat ik zeggen dat ik ernstige reserves heb tegen dit soort films. Maar het viel niet tegen toen ik het las. Ik raakte vooral geïntrigeerd door de relatie van Dolarhyde met zijn blinde collega Reba, die zijn verlossing kan betekenen en tegelijk zijn grootste bedreiging vormt. Zoiets is altijd boeiend om te spelen, zeker met Emily Watson tegenover je.&#8217;
Hoe bereidt u zich voor op zo&#8217;n rol?
&#8216;Er is veel gepubliceerd over seriemoordenaars en er zijn transcipties van verhoren en dagboeken die niet zijn uitgegeven, maar waarover ik kon beschikken. Geen opwekkende lectuur. Ik las dat meestal &#8216;s avonds en merkte dat ik erg onrustig begon te slapen. Zodra je dat doorkrijgt, kost het geen moeite die knop ook gewoon om te draaien. Toen ik Arnon Goeth ging doen in Schindler&#8217;s List vroegen ze ook: hoe kun je zo&#8217;n monster spelen? Eerst weeg je het scenario als geheel af, en als dat deugt, mag je geen vonnis vellen over je personage, maar moet je het begrijpen en verdedigen. Duidelijk maken hoe hij denkt, hoe hij tegen de wereld en de mensen aan kijkt.
Natuurlijk kun je nazisme niet reduceren tot een opvoedingsfoutje, maar voor mij was Goeth iemand die aan zijn jeugd een gevoelsvacuüm had overgehouden, eigenlijk wilde zijn als Schindler maar de mogelijkheden miste. Een monster ziet zichzelf nooit als monster. Ik zoek vooral de eenzaamheid van mijn personages, hun acties spreken voor zich. Bij Red Dragon was weinig tijd voor psychologische uitdieping. Nauwelijk twee maanden om de spieren te ontwikkelen die de regisseur wilde. Typisch Hollywood: voor een rol als bodybuilder iemand vragen die vel over been is. Dus was ik continu in de sportschool en bezig om bij te eten.&#8217;
Die regisseur – Brett Radner – had voornamelijk Jackie Chan-films op zijn naam. Geen vertrouwenwekkend vooruitzicht, lijkt me.
&#8216;Radner zei eerlijk: met spelregie heb ik nauwelijks ervaring, dus als ik onzininstructies geef, spreek me vooral tegen en aarzel niet met eigen suggesties te komen. Dat is te verkiezen boven iemand die niet van zijn gezond weet en zich toch verschanst achter autoriteit. Eén ding stond voor mij bij voorbaat vast, dat ik de rol zo serieus mogelijk moest spelen, zonder ironie. Geen léúke moordenaar. Ik had geen scènes met Anthony Hopkins, dus geen idee hoe hij speelde, maar Hannibal Lecter is popcultuur, hij kon het zich permitteren een sick joke te acteren.
Ik heb veel genoegen beleefd aan spelen met Emily Watson en met Philip Seymour Hoffman. Philip en ik hebben keihard gewerkt aan onze scène om angst en dreiging reëel te maken. Maar bij de preview merkte ik dat het publiek zat te lachen. Ik wil niet stellen dat de scène niet beter had gekund, maar ik denk vooral dat mensen zo zijn afgestompt door geweldfilms dat ze ze alleen nog kúnnen zien als een lolletje. Misschien til ik daar te zwaar aan, de bedenkingen die ik vooraf had zijn achteraf niet minder geworden. Integendeel!
Ironisch: ik sta bekend als de man uit de boekverfilmingen, terwijl ik eigenlijk vind dat je goede films alleen maakt met originele scenario&#8217;s. Ik heb geleerd scenario&#8217;s autonoom te beoordelen. Bij mijn eerste film, Wuthering Heights, maakte ik de fout me te laten leiden door bewondering voor de roman, zodat ik te laat merkte dat het script rammelde. Dat ik vooral word gevraagd voor gekwelde, introverte personages is fysiek bepaald, hoe mijn ogen in beeld het licht vangen. Het betekent vast óók iets dat bij de aanbiedingen die ik krijg mijn voorkeur altijd uitgaat naar de tobbers. Maar als je uitsluitend dergelijke rollen doet, word je een karikatuur van jezelf.
Al gaat Shakespeares en Tsjechovs humor me goed af, ik heb geen natuurlijke aanleg voor komedie. Bij het draaien van The Avengers heb ík me kostelijk geamuseerd, maar aan het resultaat te meten als enige ter wereld. Ik mis een instinct waarop ik kan vertrouwen. Nu heb ik een typische Hollywood romcom gedaan, Maid in America (grimas) met Jennifer Lopez, dus moest ik me door de paparazzi heen vechten om de set te bereiken. Als Amerikaanse senator die een hoteldienster verwart met een sjieke dame. Niet om me waar te maken in een studioproductie, ik vond dat ik zo&#8217;n rol óók moest kunnen.
Met goede acteurs als Bob Hoskins en Natasha Richardson en een interessante regisseur als Wayne Wang, die elke scène die op papier niet helemaal deugde zo lang liet improviseren tot hij wel klopte. Maar geen van allen hadden we eerder iets gedaan in dit genre. Op een bepaalde manier vergde dat meer van me dan Ivanow of Richard II, ik was er niet gerust op. Maar ik ben nóóit gerust.&#8217;
</div>

Gerelateerd