<div class="lead">
<p>Theaterregisseur Peter Sellars houdt zondag in Tilburg de Nexus-lezing. Een gesprek met de idealist over Donald Trump, Bernie Sanders en het falende Amerikaanse onderwijssysteem. &#8216;Nee, ik ben geen 21<sup>ste</sup> eeuwse hippie.&#8217;</p>
</div>
<p>Een maand lang is de Amerikaanse regisseur Peter Sellars in Amsterdam, de stad waarvan hij houdt. ‘Ja, nog steeds, al zijn de veranderingen in Nederland duidelijk merkbaar en is de draai naar rechts hier behoorlijk schokkend,’ merkt hij op. Om meteen over te schakelen naar een weidser perspectief: ‘Je moet dat soort ontwikkelingen op de lange termijn bekijken, links, rechts, het is altijd een slingerbeweging.’</p>
<p>Theaterman Sellars, bekend van onder veel meer zijn regie van de opera <em>Nixon in China</em>, winnaar van de Erasmusprijs en recent de Polar Music Prize – samen met Chuck Berry – is in Nederland voor de wereldpremière van <em>Only the sound remains</em> in het Amsterdamse Muziektheater. Er wordt een documentaire gemaakt over de totstandkoming van die ‘hemelse opera’, een samenwerking van Sellars met de Finse componist Kaija Saariaho en beeldend kunstenaar Julie Mehretu die het decor ontwierp. ‘Dat heb je bij een wereldpremière, als een stuk ter wereld komt wil later iedereen de babyfoto’s.’</p>
<p>Het is sowieso best druk voor Sellars. Want hij staat ook nog met Reinbert de Leeuw (‘een grote held van me’) in de Kleine Zaal van het Concertgebouw én hij houdt op zondag 13 maart de Nexus-lezing in Tilburg over de maatschappelijke rol van kunst. Beide optredens zijn <em>work in progress</em>, zegt Sellars. ‘Ik schrijf niet alles uit van tevoren, alleen op die manier blijft er ruimte voor wisselwerking met je publiek.’</p>
<p>Zo bereidt hij ook zijn colleges voor aan de UCLA, de universiteit in Los Angeles waar hij al een kwarteeuw doceert, altijd met een actuele invalshoek. Vorig jaar ging het over politiegeweld tegen zwarte Amerikanen en over A new way of life, de organisatie van Susan Burton die na een jeugd die ze vooral achter de tralies doorbracht, besloot om andere kansarme zwarte vrouwen te gaan helpen en die nu zeven opvanghuizen heeft in Compton. Ook zijn colleges in september zullen te maken hebben met de morele en culturele crisis waarin de Verenigde Staten volgens Sellars al enige tijd verkeren. Want dat zit hem heel hoog. ‘Politiek is bij ons inmiddels showbusiness in de slechtste betekenis van het woord,’ zegt de man die <em>Le Nozze di Figaro</em> al lang geleden liet spelen in the Trump Tower, vijftig verdiepingen boven Fifth Avenue, met hoofdrollen voor Donald Trump en zijn (inmiddels ex-)vrouw Ivana. ‘<em>We saw this guy a long time ago.</em> We zagen het aankomen.’</p>
<h5>Idealisme en utopisme uit de mode</h5>
<p><q class="pull-right">Het meest vooruitstrevende moment in de geschiedenis van de VS kon alleen maar plaats vinden vanwege de economische catastrofe, de Depressie.</q>Regisseur Sellars – hij stemt zelf op Bernie Sanders, ‘een verademing’ – verheugt zich op de memoires van Barack Obama, ‘de man die zich bijna bovenmenselijk waardig gedroeg in een tijd zonder enige waardigheid’ en wiens grootste probleem het was ‘dat hij werkelijk geloofde in democratie, terwijl die allang is overgenomen door het grote geld – lees vooral <em>Dark Money</em> van Jane Mayer over de politieke invloed van de miljardair-broers Koch’. Het eerlijke verhaal over de economische situatie zoals Sanders dat vertelt is bijna te confronterend, zegt Sellars. ‘Ten tijde van Roosevelt en de Grote Depressie, toen de economie echt in elkaar klapte, steunde de regering de burgers die alles kwijt waren geraakt. Het meest vooruitstrevende moment in de geschiedenis van de VS kon alleen maar plaats vinden vanwege de economische catastrofe, de Depressie. Iedereen werd gedwongen een positie te kiezen die ze anders nooit hadden ingenomen. Ditmaal, tijdens de bankencrisis, heeft de regering steun verleend aan de grootste bedrijven en banken, en de burgers in de steek gelaten.’</p>
<p>Presidentskandidaten als Trump en Cruz, hoe laag bij de grond hun campagnes ook zijn, zijn niet als enigen schuldig aan het niveau van de verkiezingscampagnes, die komen voort uit een verrot systeem. ‘Dit is een tijdperk waarin idealisme en utopisme uit de mode zijn en de kunsten door het falende onderwijssysteem zijn verwijderd uit het dieet van de meeste burgers. Zodra je die dingen kwijt bent, resteert alleen de platste vorm van materialisme. We moeten kijken naar het systeem dat dit soort wansmaak heeft voortgebracht, niet focussen op persoonlijkheden.’</p>
<p>Dat veel arme mensen juist in miljardair Donald Trump hun redding zien is niet eens zo onverklaarbaar, vindt Sellars. ‘Ze zien dat Trump onafhankelijk is, dat hij manoeuvreerruimte heeft. Als rijk man laat hij zich niet intimideren door rijkdom van banken en grootkapitalisten, dat is een parallel met Roosevelt.’</p>
<h5>Niet meebetalen aan filosofen</h5>
<p>Het Amerikaanse onderwijssysteem is doelbewust beschadigd door de Republikeinen, volgens Sellars. ‘De gemiddelde Amerikaan heeft door het gebrekkige onderwijs geen idee van het internationale en historische perspectief van de economische crisis en de eigen belabberde situatie. Ze zijn boos vanwege de gevolgen maar niet in staat de oorzaak te herkennen. Als iedereen zo lang heeft geleefd met een leugen is het heel onaangenaam om de waarheid onder ogen te zien.’</p>
<p>Het onderwijssysteem is uitgehold door rendementsdenken, zegt Sellars. ‘Het draait op scholen en universiteiten allemaal om standaardisatie. Amerika is gebaseerd op het idee van gelijkheid, maar die standaardexamens vergroten juist het verschil tussen studenten. Op school en op de universiteit zouden ieders eigen talenten en krachten moeten worden ontwikkeld. Niemand is hetzelfde, iedereen heeft eigen kwaliteiten en wat ons gelijkwaardig maakt is het respecteren van die verschillen. Gelijkschakeling in het onderwijs waardeert sommige talenten boven andere en dat zorgt niet voor gelijkheid maar voor ongelijkwaardigheid.’</p>
<p><q class="pull-right">Als je geen filosofen meer hebt neem je straks de verkeerde beslissingen over zo ongeveer alles.</q>Met afschuw citeert hij Matt Bevin, de gouverneur van Kentucky, die het vorige week nog eens met zoveel woorden bevestigde: hij wil alleen nog financiële ondersteuning geven aan technische opleidingen en exacte wetenschappen, maar niet meebetalen aan filosofen of studenten Franse literatuur. ‘Het feit dat geld en economische waarde in deze tijd de enige maatstaf zijn geworden is een dieptepunt in onze beschaving. Als je alles terugbrengt tot geld dan zijn we een soort honden en katten en houden we ons alleen nog bezig met de vraag of we voldoende eten, seks en rust krijgen. Je bent bang voor dingen die je niet begrijpt en onderwijs kan die angst verminderen, kan ervoor zorgen dat je de zaken in perspectief ziet en op de lange termijn denkt. Kortetermijndenken leidt tot fout op fout. Als je geen filosofen meer hebt neem je straks de verkeerde beslissingen over zo ongeveer alles. De maatschappij heeft een intellectueel discours nodig, mensen die in staat zijn om op zichzelf te reflecteren.’</p>
<p>Sellars laat zich niet makkelijk uit het veld slaan. ‘De voorsprong die je hebt als kunstenaar is dat je weet dat al het mooie in de wereld voortkomt uit een gevecht en dat het grootste deel van je werk nauwelijks enig effect heeft tijdens je leven. Als je teleurgesteld raakt door elke kleine tegenslag, heb je het echt zwaar.’ Hij lacht veel en begroet de medewerkers aan zijn hemelse opera in het verder lege Muziektheater extreem opgewekt: ‘<em>Nice to see you, is everything beautiful</em>?’</p>
<p><q class="pull-right">De discussies van deze tijd zijn meer sophisticated en minder simplistisch dan die in de sixties. Dat moet ook wel.</q>Met zijn bijzondere kapsel, zijn wijd vallende kleding en de drie kralenkettingen die hij altijd draagt (‘Ik heb er honderden, ze hebben stuk voor stuk te maken te maken met heel persoonlijk ervaringen’) lijkt hij een kruising tussen een punker op leeftijd en een hippie met een hang naar India. Dat laatste klopt wel een beetje, zegt de regisseur. ‘Ik ging naar een heel strakke lagere school, maar ik had een geweldige leraar toen ik elf jaar was, het was 1968 en wij bestudeerden in de klas de opstand in Amerika, zaken als de Chicago Seven en de Democratic National Convention, de studentenprotesten in Parijs en in de rest van de wereld. Die ene leraar in groep acht maakte echt het verschil en plantte een politiek bewustzijn in onze klas.’ Het jaar daarop verhuisde de familie voor een sabbatical naar Palo Alto, Californië. ‘Als middelbare scholier liep ik mee in vredesmarsen en was ik bij de demonstraties op de campus van Berkeley. Een geweldige, spannende tijd. Maar nee, ik ben geen 21<sup>ste</sup> eeuwse hippie. Het was een mooie tijd, we droegen broeken met wijde pijpen, geweldig, maar die dragen we niet meer. De discussies van deze tijd zijn meer sophisticated en minder simplistisch dan die in de sixties. Dat moet ook wel, want onze problemen zijn een stuk complexer.’</p>
<p>Die problemen snijdt hij aan in zijn kunst maar ook in zijn colleges aan de UCLA. ‘Die colleges gaan over kunst als sociale actie en kunst als morele actie. Ik neem actuele sociale problemen en bekijk ze door het filter van de kunst. Het is vaak verleidelijk om deel uit te gaan maken van het politieke geschreeuw, maar daar bereik je erg weinig mee, dan wordt het een potje politiek voetbal, heen en weer trappen. De wezenlijke vraagstukken zijn niet links of rechts maar menselijk en de rol van de sociale wetenschappen is dus om politieke kwesties te vermenselijken. Ik denk dat ik het in mijn colleges ga hebben over Kevin Bales, oprichter van Free the Slaves. Hij heeft de wereldkaart van slavernij en milieuvervuiling op elkaar gelegd: ze passen precies. Waar mensen worden vernederd, wordt ook het milieu verpest. Daar raken de dieptepunten van de globalisering elkaar. Iets anders waar ik veel over nadenk is de Debtors Union Movement, een zeer krachtige beweging in de Verenigde Staten.</p>
<p>Lachend: ‘De slagzin van die beweging citeert miljardair J. Paul Getty: “<em>If you owe the bank a hundred dollars, that’s your problem. If you owe the bank a hundred million dollars, that’s the bank’s problem.</em>” Mensen beginnen zich te realiseren dat ze zich kunnen verenigen als ze hun schaamte opzij schuiven en samen met andere schuldenaren weigeren hun schuld aan ziekenhuizen, universiteiten en banken te betalen. Als ze zich bewust worden van hun gezamenlijk macht kunnen de schuldenaren de macht grijpen.’</p>
<div class="info-box">
<p><em><a href="http://www.operaballet.nl/nl/opera/2015-2016/voorstelling/only-sound-remains">Only the Sound Remains</a></em> bij De Nationale Opera in het Amsterdamse Muziektheater (wereldpremière dinsdag 15 maart, tot en met 29 maart te zien). Sellars combineert twee op Nôh-drama’s geïnspireerde opera’s van de Finse componiste Kaija Saariaho.</p>
</div>
<div class="info-box">
<p>Peter Sellars houdt op zondag 13 maart 2016 in Tilburg de <a href="https://www.nexus-instituut.nl/nl/events/201-climbing-the-razor-path-mountain-and-leaping-into-fire">Nexus-lezing: &#8216;</a>Climbing the Razor-Path Mountain and Leaping Into Fire. Next Steps in Charged Times — The Humanities and the Aesthetics of Delight Shape and Awaken Political Consciousness&#8217;.</p>
</div>
<div class="info-box">
<p><em>Zonder franje: <a href="https://www.concertgebouw.nl/concerten/zonder-franje-peter-sellars-en-reinbert-de-leeuw/18-03-2016">Peter Sellars en Reinbert de Leeuw</a></em>, vrijdag 18 maart, Kleine Zaal, het Concertgebouw.</p>
</div>
<div class="info-box">
<p>Regisseur Peter Sellars (Pittsburgh 1957) staat bekend om zijn vernieuwende interpretatie van klassieke werken. Hij leidde onder meer de Boston Shakespeare Company, het American National Festival, het Los Angeles Festival, het Adelaide Festival, het Venice Biennale International Festival of Theatre en het Weense New Crowned Hope. Hij werkte met John Adams voor <em>Nixon in China,</em> <em>The Death of Klinghoffer, El Niño, Doctor Atomic, A Flowering Tree</em> en <em>The Gospel According to the Other Mary</em>. Peter Sellars kreeg de Erasmusprijs en de Polar Music Prize. Hij is als docent ‘World Arts and Cultures’ verbonden aan de University of California in Los Angeles.</p>
</div>


Gerelateerd