Fotodocument / Twee weken in Sanatorium Metallurg
&#8216;Vind je het hier niet verschrikkelijk saai?&#8217; vraagt Siraj Sartakati (28). &#8216;Al die oude mensen, ouderwetse behandelingen. En kijk naar dit mooie gebouw. Hier moeten toch clubs, bars en terrassen komen?&#8217; Maar we verblijven al ruim een week in Sanatorium Metallurg en we vermaken ons prima tussen de gepensioneerden en kreupelen van Rusland. Dagelijks worden we gemasseerd, we drinken mineraalwater en vieze thee en badderen twintig minuten in een radongeladen bad. Driemaal daags wordt een gigantisch buffet geserveerd met heerlijke bouletten, rijst, pap en stapels taartjes. Of je gezonder wordt van de kuur, is maar de vraag. Dunner word je er in elk geval niet van. &#8216;s Avonds wordt er karaoke en disco georganiseerd. Dan gaat het los, als in een uitgelaten bejaardensoos. De gasten dansen als bezetenen. Het is een vermakelijk tafereel.
&#8216;Alles moet luxe worden uitgevoerd, gemaakt met echte Europese materialen. De sfeer moet wel hetzelfde blijven, maar de kwaliteit moet echt omhoog.&#8217; Siraj klopt op de kozijnen, muren en bronzen deurknoppen. Hij is de marketingmanager van dit monumentale sanatorium. De eigenaar, de Unie van Vakbonden, heeft hem aangesteld om flink de bezem door de instelling te halen. &#8216;Het moet allemaal klaar zijn voor 2014, als hier de Olympische Winterspelen plaatsvinden. Dan zijn we een viersterrenhotel, en geen sanatorium meer.&#8217; Siraj heeft goud in handen. Metallurg is een klein Versailles waar je door de uitgestrekte tuinen, over eindeloze trappen langs fonteinen en vijvers de heuvel kan afdalen naar het privéstrand. De kantine is een koninklijke balzaal. Gezien de gasten is het nog steeds een paleis voor het proletariaat, zoals het ooit bedoeld is. Maar niet lang meer, als het aan Siraj ligt.
Beloning voor verrichte arbeid
De honderden Russische sanatoria zijn een merkwaardig fenomeen. Geïnspireerd door Duitse kuuroorden als Baden Baden, waar beroemde Russische schrijvers als Toergenjev, Tolstoj, Tsjechov zich met de Europese elite onderhielden, bouwde ook het tsaristische Rusland kuuroorden. Op de Krim, maar ook aan de pas veroverde kuststroken van de Zwarte Zee, rond Sotsji en zuidwaarts richting Georgië, verrezen de villa&#8217;s en rustoorden van de oude elite.
Toen de Oktoberrevolutie Rusland overrompelde, stelde Sotsji nog betrekkelijk weinig voor. Het was net de status van buitenveste tegen de Kaukasiërs en Turken ontgroeid en lag midden in een ongezond moeras waar malaria welig tierde. Maar al in de eerste jaren van zijn regime vaardigde Lenin een decreet uit waarin hij wenste dat de gehele kuststrook rond Sotsji, inclusief het helende zwavelwater van Matsesta, voor het Russische proletariaat ontsloten zou worden.
Alle ministeries, alle legeronderdelen, vakbonden en fabrieken begonnen met de bouw van vakantie- en heelverblijven voor hun arbeiders en werknemers. Het kleine, jonge Sotsji werd groots. In honderden liedjes worden de palmbomen, de bloemen en de zee bezongen. Een reis naar Sotsji als beloning voor verrichte arbeid of ter heling van blessures of ziekten was het mooiste wat een Rus in die tijd kon overkomen.
Sotsji werd ook het toevluchtsoord voor de Sovjetleiders, en voor de alom geprezen kosmonauten, acteurs, actrices en andere jetset van de Sovjet-Unie. Over de stokoude leider Brezjnev wordt gezegd dat hij nooit zo lang aan de macht had kunnen blijven als hij zich niet jaarlijks vele weken in Matsesta&#8217;s medicinale baden had laten onderdompelen.
Maar met de val van de Sovjet-Unie zette ook het verval van de sanatoria in. De paleizen voor het proletariaat waren in de nieuwe kapitalistische tijd niet meer rendabel. Met man en macht wordt nu geprobeerd ze in de oorspronkelijke staat te bewaren. De sanatoria zitten het hele jaar door volgeboekt &#8211; in de zomer komen de arbeiders, in de andere seizoenen de gepensioneerden en zieken &#8211; maar toch is er geen beginnen aan. De vaak slecht gebouwde complexen zijn veel te groot om te kunnen worden onderhouden van het schamele geld dat de gasten meebrengen. En terwijl de gasten het zichtbare verval betreuren, betreuren de managers dat hun paleizen nog geen vijfsterrenlocaties zijn.
Bandieten uit Moskou
Misschien zijn in Sotsji wel de all-inclusive vakanties uitgevonden. De door bedrijven, vakbonden en overheden verstrekte vouchers, poetjovka&#8217;s, bieden werknemers een pakket waarin maaltijden, filmvoorstellingen, behandelingen en overnachtingen zijn opgenomen. En volgens het verplegend personeel is een kuur in Sotsji pas zinvol na minstens twee weken rusttijd. Een ongekende luxe. Nog steeds lokt de regeling duizenden ambtenaren, arbeiders, zieken en rustzoekenden uit heel Rusland naar het subtropische Sotsji. Zoals Viktor Aleksejvitsj, die we ontmoeten op het strand. Als gepensioneerde scheepsbouwer uit Moermansk maakt hij graag gebruik van de mogelijkheid te ontspannen in Sotsji. Al jarenlang. &#8216;Vroeger was Sotsji wel veel mooier,&#8217; zegt hij. &#8216;Tegenwoordig komen bandieten uit Moskou hier om wolkenkrabbers en appartementen te bouwen en kopen, terwijl het zo&#8217;n kleine liefelijke stad was. Nu kun je vanaf het strand het sanatorium niet meer zien liggen. Maar ach, het is altijd nog beter dan in Moermansk.&#8217;
Die lompheid
Nu de nieuwe managers proberen de gebouwen en parken te redden en nieuwe toeristenbronnen aan te boren, kunnen gepensioneerden als Viktor binnenkort wel eens achter het net vissen. Als het aan mensen als Siraj ligt, komen hier in de toekomst de nieuwe middenklasse en elite van Rusland hun vakantie vieren. Zonder afbreuk te willen doen aan het oude imago overigens, want het merk Sotsji staat nog steeds als een huis. Sanatorium USSR doet al een moedige poging en heeft de vier letters uit haar naam opnieuw vertaald naar Vriendelijk, Servicegericht en Honderd procent Ontspannend. Maar de meeste Russen met geld &#8211; laat staan buitenlanders &#8211; verkiezen goedkope en exotische bestemmingen als Turkije en Egypte boven hun eigen Zwarte Zeekust. &#8216;Die Sovjetmentaliteit die hier nog heerst,&#8217; zegt Siraj Sartakati, &#8216;die schrikt de mensen af. Die lompheid. Als het personeel zich niet kan aanpassen, zal het allemaal ontslagen worden. Maar voor 2014 hebben wij deze stad onherkenbaar veranderd.&#8217;
Op www.thesochiproject.org brengen Arnold van Bruggen en Rob Hornstra vijf jaar lang de regio rond olympisch Sotsji in kaart met steun van private donateurs. Het fotoboek ‘Sanatorium’ is via de website verkrijgbaar