<div class="lead">Claire Messud laat haar hoofdpersoon kwaad worden.</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Ter gelegenheid van het verschijnen van haar nieuwe roman <i>The Woman Upstairs</i> kreeg de Amerikaanse schrijfster Claire Messud bezoek van een medewerkster van <i>Publisher’s Weekly</i>. Aan het slot van <a href="http://www.publishersweekly.com/pw/by-topic/authors/interviews/article/56848-an-unseemly-emotion-pw-talks-with-claire-messud.html">het gesprek</a> gaf de interviewster haar mening over de hoofdpersoon van de roman, Nora, een niet getrouwde onderwijzeres van tweeënveertig. Ze zou niet met haar bevriend willen zijn. Ze vond ‘haar kijk op alles ondraaglijk fel en grimmig’.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Messuds reactie is een beknopt lesje in het nieuwsgierig, en niet herkennend, lezen: ‘Mijn hemel, wat is dat nou voor een vraag? Zou u bevriend willen zijn met Humbert Humbert? Met Hamlet, met Krapp? Oedipus? Antigone? Raskolnikov? Met één van de karakters in The Corrections (van Jonathan Franzen, CP)? Met een van de karakters in Infinite Jest (van David Foster Wallace, CP)? Met die van Pynchon? Of Martin Amis, Of Orhan Pamuk? Of Alice Munro desnoods? Als je alleen leest om vrienden te vinden, dan krijg je het moeilijk. We lezen om het leven te leren kennen, in al zijn mogelijkheden. De vraag moet niet zijn ‘is dit misschien een vriend voor mij?’, maar ‘is dit een overtuigend personage?’ </p>
<p>Dat iemand van de <i>Publisher’s Weekly</i> &#8211; het door de wol geverfde weekblad voor de Amerikaanse uitgeverswereld &#8211; die vraag stelde is geen goed teken. Kennelijk is het al bijna vanzelfsprekend geworden dat in romans alleen feelgood-personages mogen voorkomen. Claire Messud, die zelf begon met het schrijven van kritieken voor <i>The Guardian</i> en nu voor <i>The New York Times Book Review</i> schrijft, is het hardgrondig eens met Tsjechov: ‘Het is niet mijn werk u te vertellen dat paardendieven slechte mensen zijn. Het is mijn werk te vertellen wat deze paardendief voor iemand is.’ Ze schaart zich daarmee ook achter het idee dat de lezer zijn oordeel over personages zo lang mogelijk moet uitstellen om de schrijver de kans te geven haar personages tot ontwikkeling te laten komen.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>Nora koos werk waarin ze niet zelf op de voorgrond stond, ook al verdiende dat aanzienlijk minder</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het interessante aan <i>The Woman Upstairs</i> is dat Messud als hoofdpersoon (die ook het verhaal doet) iemand heeft gekozen waar onuitroeibare vooroordelen over bestaan: een niet getrouwde vrouw van tweeënveertig. Kon ze geen man of vrouw krijgen? Is het een oude vrijster? Wat mankeert haar? Dat maakt <i>The Woman Upstairs</i> tot een gewaagd boek. Messud moet die vooroordelen doorbreken om Nora haar eigen allure te geven. Zonder de lezer te paaien door haar sympathiek te maken. Ze windt de lezer niet om haar vinger, in tegendeel. Zonder dat we nog weten wat de achtergrond is, laat ze Nora in het eerste hoofdstuk goed kwaad zijn. Bij haar dood had op haar graf moeten staan: ‘Groot kunstenaar’. Maar nu zal het zijn: ‘zo’n goede onderwijzeres/dochter/vriendin’. Dat is wat haar, die voorbeeldig is met kinderen, als dochter en als vriendin, furieus maakt. Ze had een groot kunstenaar willen worden, maar ze werd de vrouw die altijd voor iedereen klaarstaat, nooit een wanklank laat horen, altijd een glimlach paraat heeft, zich altijd vanzelfsprekend opoffert. Ze heeft het niet alleen over zichzelf: na de feministische opleving in de jaren zeventig, is het nu weer als vanouds: vrouw zijn betekent ‘playing dumb en looking good’. Dat wordt er nu vanaf de wieg weer ingeprent.</p>
<p>Na dat eerste hoofdstuk, waarin ze al haar ergernissen de vrije loop laat, keert ze terug naar het jaar dat ze zevenendertig werd. Dat was een jaar waarin ze de balans opmaakte: ligt de rest van mijn leven nu vast, is er nog een wending mogelijk? Zal ik definitief geen president, miljonair of moeder worden? Kunnen haar fantasieën over hoe het leven opgeborgen worden? Maar in dat jaar verschijnt op haar basisschool in Cambridge, Massachusetts, een nieuwe leerling in haar klas, de achtjarige Reza, de zoon van een echtpaar uit Parijs waarvan de man een jaar aan Harvard University onderzoek mag doen. Het is een jongen uit een sprookje: mooi, aardig en intelligent. Hij wordt haar oogappel. </p>
</p></div>
<figure id="post-36605 media-36605" class="align-none"><img decoding="async" src=""-1" alt="De werkkamer van Emily Dickinson die Reza namaakte in diorama-kastjes" /><figcaption>De werkkamer van Emily Dickinson die Reza namaakte in diorama-kastjes</figcaption></figure>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Nadat Reza door drie jongens is afgetuigd maakt ze ook kennis met zijn moeder Serina, een Italiaanse, en later zijn vader Skandar Shahid, afkomstig uit Libanon. Er ontstaat onmiddellijk een verstandhouding tussen hen. Serina is een kunstenaar die fantasierijke installaties maakt, Nora heeft nog altijd artistieke ambities, ook al zijn die op de achtergrond geraakt. Ze maakte diorama’s, kastjes waarin ze de werkkamers van schrijfsters nabouwde, zoals van Emily Dickinson en Virginia Woolf. Wanneer ze samen een atelier huren raakt Nora verstrengeld met het leven van Serina, het gezin en haar werk. Geleidelijk gaat alles om de nieuwe installatie van Serina draaien. Nora idealiseert het gezin. Maakt lange wandelingen met Skandar en voert lange gesprekken met hem. Nora ziet Serina’s gedrevenheid, de durf waarmee ze te werk gaat, maar het ontgaat haar dat Serina haar nauwelijks als persoon ziet. Ze is voor haar een handig iemand om in de buurt te hebben. En een oppas voor Reza. Serina trekt zich weinig van andere mensen aan, precies het omgekeerde van Nora, die haar leven in dienst van anderen heeft gezet. Ze zorgde vier jaar voor haar stervende moeder, belt elke dag met haar dementerende vader. Werd de oppas van Reza. </p>
<p>Na een jaar gaan de Shahids terug naar Parijs. Hoe vriendschappelijk en intiem ze ook zijn geweest, Nora hoort niets meer van ze. Wanneer ze een paar jaar later een Europese reis maakt gaat ze toch bij hen langs. Ze wordt schijnbaar hartelijk ontvangen, maar het is aan alles duidelijk dat ze Nora hebben achtergelaten, en zelf verder zijn getrokken: Skandar is nu een beroemd academicus, Serina een beroemd kunstenaar. Nora staat voor het verleden. Wanneer ze in een galerie ook nog ziet dat zij door Serina voor een video is misbruikt, ontstaat die kwaadheid waarmee <i>The Woman Upstairs</i> begint. Nora is furieus, maar, zegt ze zelf, ‘to be murderously furious, is to be alive’. </p>
<p>Voordat Nora onderwijzeres werd had ze een lucratieve en met enig glamour omgeven baan die haar in alle hoofdsteden van de wereld bracht. Ze was bekend met alle gerenommeerde hotels. Van de ene dag op de andere nam ze afscheid van dat jetset-leven en koos voor de werkelijkheid: voor de kunst en voor het onderwijzen van kinderen. Daar komt de allure van Nora vandaan: dat ze liever voor werk koos waarin ze niet zelf op de voorgrond stond, ook al verdiende dat aanzienlijk minder. Afscheid van de schijnwereld. In Serina ging ze iets van haar vorige leven terug zien. </p>
<p>Messud laat Nora’s meegaandheid en de affectie voor Reza en het gezin geleidelijk ontstaan, bijna ongemerkt. Zo gaat dat in werkelijkheid met vrouwen als Nora altijd. Wanneer Nora zich dat realiseert ontstaat haar kwaadheid, in feite is ze dan kwaad op de universele vrouwelijke meegaandheid. Ze dacht dat ze anders was, maar nee ‘I am no different at all.’ Het is helemaal niet de vraag of je met Nora bevriend zou willen zijn. </p>
<p>Lezen is je verplaatsen in andere levens. Je leeft in <i>A Woman Upstairs</i> met Nora mee, probeert inzicht in haar te krijgen. Tegelijk hou je ook enige afstand. Die twee bewegingen worden in <i>The Woman Upstairs</i> beloond door de even robuuste (haar kwaadheid) en verfijnde manier waarop Messud Nora portretteert. ‘Nora’s situation is not cozy or pretty, but it’s humanly true’, zoals de criticus van <i>The Independent</i> schreef.   </p>
</p></div>


Gerelateerd