16-04-2005
Door Barbara van Erp

Goedkope software en programmeurs uit India zijn veelgevraagd en Tata Consultancy Services Netherlands (TCS) is een van de bedrijven die daarvan profiteren. Hoe opereren de Indiërs hier? Wat vinden ze van Nederland? En wat zijn de gevolgen van hun komst voor de Nederlandse arbeidsmarkt? ‘Er heerst veel angst onder onze technici.’

Met de zelfverzekerdheid van een man die weet dat hij het bezoek gaat imponeren, start Girish Ramachandran (34) de promotiefilm. Op het flatscreen verschijnt het beeld van een opgaande zon. Ergens in India ontwaakt een modern gezin. De wekker die afgaat, de thee die gezet wordt, de eieren die gegeten worden, het zout, de mobiele telefoon, de auto, het staal van de brug, de elektriciteit en de serviceprovider – alles komt van Tata, het grootste en meest prestigieuze bedrijf van India. ‘De toekomst kunnen wij niet voorspellen,’ zegt directeur Ramadorai tegen de camera. ‘Maar wat er ook komt, wij zijn er klaar voor. Overal ter wereld.’

Girish Ramachandran klikt in zijn kantoor aan de Amsterdamse Zuidas met de afstandsbediening het scherm leeg. Hij is directeur van de snelst groeiende tak van Tata: het softwarebedrijf Tata Consultancy Services Netherlands (TCS). Namens Tata zoekt hij in Noord-Europa de hele markt af naar nieuwe klanten. De Europese vraag naar goedkope software uit India is groot. Ramachandrans bedrijf groeit met vijftig procent per jaar.

Aan de muur van de vergaderruimte hangt een ingelijste poster met een vliegtuig op een lichtblauwe ondergrond: ‘TCS and KLM. A Decade of Dedication.’ Een cadeautje van KLM, hun oudste klant in Nederland. Afgelopen vrijdag vierden ze op het kantoor van TCS tien jaar samenwerking. Bij de garderobe staat een indrukwekkend houtsnijwerk van de beeltenis van Vishnu, god van het heelal en de creatie. Achter de receptie hangt een poster met in krulletters het mission statement van Tata: ‘Vision: Global Top by 2010.’

Het is maandagmorgen, negen uur. In de kleine kantoortuin zitten vier Indiase mannen zwijgend naar hun beeldscherm te staren. De receptie is onbemand. Sinds kort huurt TCS ook de ruimte ernaast, waar twintig kale werkplekken met computer wachten op toekomstige gebruikers.

De stilte verraadt niets van de dynamische tijd die TCS doormaakt. Terwijl Ramachandran in het keukentje een kop thee haalt, stappen elders in het land tweehonderd Indiase ict’ers van TCS uit de trein of de metro om zich te melden op hun tijdelijke werkplek. Ze zijn hier voor een paar maanden, soms voor een paar jaar. Ze wonen met collega’s samen in gemeubileerde flats, op lokaties langs metrohalten en bij winkelcentra. Ze maken lange dagen, zijn nooit ziek. En ze kunnen iets dat Nederlanders niet kunnen: voor weinig geld de beste software van de wereld maken.

In de loop van de ochtend druppelt de rest van het kantoor vol. Bij TCS werken zes Nederlanders. Ze zijn het gezicht van het Indiase bedrijf. Er is Liz, van de receptie. Cidonie, die met de huisbazen van de gemeubileerde appartementen onderhandelt. Raasja, de office manager die de verblijfsvergunningen aanvraagt. Nicolien, de nieuwe personeelschef voor de Nederlandse werknemers, een aantal dat moet groeien. Account manager Marcel, die voortdurend in het vliegtuig van en naar Delhi zit. En delivery manager Frans Kuipers (48), die me mee uit lunchen neemt in de bedrijfskantine van het World Trade Center, vlak bij het kantoor van TCS.

Het grootste gedeelte van zijn tijd is Kuipers over de vloer bij een klant waar hij een team van Indiase programmeurs leidt. Vanochtend is hij aanwezig op de thuisbasis van TCS, om met collega Nobin een ‘offshore conference call’ te plegen. Het team dat hij in Nederland begeleidt, is het topje van de ijsberg van het project. De drie Indiërs hier worden bijgestaan door vijftien Indiërs in Chennai. Die gaan ze straks bellen.

Het team van Kuipers maakt een applicatie. Oude software wordt vervangen door nieuwe. Als dat proces klaar is, verdwijnt de baan van de mensen die aan de oude software werkten en nemen de Indiërs het onderhoud van de nieuwe applicatie over. ‘In het begin werkten de Nederlandse programmeurs redelijk mee,’ zegt Kuipers. ‘Maar tijdens het proces gaan hun ogen open. Potverdorie, zie je ze denken, straks ben ik mijn baan kwijt. Dan worden ze onzeker en verstart de communicatie.’

Het zijn vooral zijn leeftijdgenoten, programmeurs van eind veertig, die onzeker worden. Zelf heeft hij het ook meegemaakt. Sinds november vorig jaar werkt hij bij TCS. Daarvoor was hij projectleider bij ABN Amro. Bij een grote outsourcing twee jaar geleden bij die bank, werd zijn baan weg gereorganiseerd. Een gedeelte wordt nu in India uitgevoerd. ‘Ik dacht: ik kan nu óf proberen een andere positie binnen het bedrijf te krijgen, óf ik stap over naar de andere kant.’

Ook Nicolien (38), die bij de lunch aanschuift, was slachtoffer van ‘offshore outsourcing’. Ze werkte als human resource manager bij Ericsson, waar de afgelopen jaren wereldwijd tienduizenden mensen moesten vertrekken. Een deel van de productie ging naar India en China. Zo raakte ze haar baan kwijt. Een paar maanden geleden kon ze bij TCS beginnen. Ramachandran heeft de ambitie binnenkort onderdelen van Europese bedrijven over te nemen. Dat zal onrust veroorzaken bij de werknemers, die dan plotseling voor een Indiaas bedrijf werken. De oer-Hollandse verschijning van personeelschef Nicolien moet die angst bezweren.

Toen ze haar baan kwijtraakte, afgelopen herfst, is ze een maand naar Nepal geweest. Ze gaf er les op een schooltje. ‘Daar heb ik alvast íéts van India kunnen opsnuiven,’ zegt ze verontschuldigend. ‘Daarvoor wist ik helemáál niets van die cultuur.’

Echt contact met haar Indiase collega’s heeft ze nog niet, vertelt ze op de terugweg naar kantoor. ‘Op de werkvloer is een duidelijke scheiding tussen de Indiërs en de locals. Ik ben gewend een leuke deal te bezegelen met een biertje. Maar ja, de meesten hier drinken niet.’

Over verplaatsing van werk naar lagelonenlanden is al veel gesomberd. Bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen was het verdwijnen van ict-banen naar Azië een van de grote thema’s. Ook in Nederland overheerste het pessimisme. ABN Amro kondigde begin dit jaar aan voor de tweede keer een afdeling te outsourcen, waarbij twaalfhonderd mensen hun baan verliezen. Een gedeelte van hen gaat waarschijnlijk naar India.

Niet alleen de industrie is grotendeels vertrokken uit Nederland, zo is de teneur in de media, nu zou ook de hele dienstensector worden overgenomen door Azië. De paniekerige kop boven een persbericht van FNV Bondgenoten een jaar geleden: ‘Offshoring kost tienduizenden banen.’ Administratie van salarissen, software-ontwikkeling en technische hulp op afstand – het zou binnenkort allemaal in India gebeuren.

Is dat wel zo?

Op het hoofdkantoor van een Nederlands beursgenoteerd bedrijf zit Albert van Schendelen. Zijn bedrijf laat software ontwikkelen bij TCS – een project van miljoenen euro’s. Er werken op dit moment honderdtwintig Indiërs voor hem. De meesten in Chennai, een paar in Bombay, en twintig een paar verdiepingen boven hem.

Er is een standaard, zegt hij, voor proceskwaliteit van software: het Capability Maturity Model (CMM). Nederlandse bedrijven die hun eigen software maken, scoren daar niet hoog op. Die halen hooguit twee. Nederlandse ict-bedrijven halen drie. ‘Tata,’ zegt hij, ‘scoort vijf.’ Het bedrijf waar Van Schendelen voor werkt, wil niet geassocieerd worden met werk uitbesteden aan lagelonenlanden. Daarom mag de échte naam van Van Schendelen niet in de krant. ‘Er heerst veel angst onder onze technici,’ zegt hij. ‘Ze denken: India? Outsourcing? Help!’

Er is bij hem niemand ontslagen, benadrukt hij. Maar er zijn wel mensen ‘vertrokken’. Toen de Indiërs van TCS twee jaar geleden de afdeling betraden, werkten er veertig Nederlanders. Onderhoudsmensen van het oude systeem. Die kregen te horen dat hun baan binnen twee jaar niet meer zou bestaan. Het grootste gedeelte heeft nu nieuw werk gevonden. Bij andere bedrijven, of via interne sollicitaties. Van Schendelen zegt dat er niet meer dan vijf programmeurs zullen achterblijven. ‘Dat is het type dat al jaren zonder bijscholing in een verouderde programmeertaal werkt,’ zegt hij. ‘Die roepen het over zichzelf af.’

De angst dat er banen verdwijnen, is dus niet helemaal irreëel. Toch beweren de meeste economen iets anders. Volgens hen heeft de bloei van de lagelonenlanden nauwelijks invloed op de werkgelegenheid in Nederland. Volgens marktanalist IDC werd er in 2004 maar 1,3 procent van de totale West-Europese ict-dienstenmarkt overgeplaatst naar Azië – een marginaal percentage, dat overigens wel groeit.

Grote, internationale softwarebedrijven hebben inmiddels afdelingen geopend in India. Sommige multinationals hebben er een ict-tak voor eigen gebruik. En Tata heeft twee Indiase concurrenten die ook in Europa en de Verenigde Staten actief zijn: Infosys en Wipro.

Geen reden tot zorg, schreef het Centraal Plan Bureau vorige maand. In het CPB-rapport Verplaatsing uit Nederland staat dat het op termijn zelfs gunstig zal zijn voor de werkgelegenheid. Als India bloeit, trekt de wereldeconomie immers aan. Bovendien, zegt het rapport, gaat het in veel gevallen om nieuwe banen.

Bij Distributed Datanet, een klant van TCS, leidde de komst van het Indiase team niet tot ontslagen, maar juist tot meer banen. Voor het beheer van het nieuwe systeem zijn een paar extra mensen aangenomen, vertelt directeur John van Mil in zijn felgekleurde kantoor met uitzicht op de immense gevel van de bloemenveiling in Aalsmeer.

Achter de bleke naam Distributed Datanet, onderdeel van Container Centralen, gaat een logistieke wirwar van bloemenkratten en trolleys door heel Europa schuil. Er moest een centraal softwaresysteem voor komen. Van Mil schreef een pitch uit en liet al snel zijn oog vallen op een Nederlands bedrijf. Tot zijn baas in gesprek raakte met een vertegenwoordiger van TCS, en Van Mil maande met het Indiase bedrijf te gaan praten. Maar Van Mil had een slechte ervaring achter de rug met lagelonenlanden. Toen voor zijn vorige werkgever software gemaakt werd in Minsk, waren de kosten die het begeleiden van de Wit-Russen met zich meebrachten hoger dan de opbrengsten. De kwaliteit viel uiteindelijk tegen, en de deadline werd niet gehaald.

TCS stelde Van Mil meteen voor om een gedeelte van de Indiase programmeurs naar Nederland te laten komen. Dan kunnen zij communiceren met het offshoreteam in Chennai. ‘Dat scheelde enorm,’ zegt Van Mil. ‘Dan heb je nauwelijks door dat al het werk duizenden kilometers verderop gebeurt.’

Nu had hij alleen nog zorgen over de kwaliteit van de software en hun planning. Maar TCS was zó overtuigd van eigen kunnen, dat ze zelfs een ‘tijdbom’ in het contract aandurfden. Hoe meer ze te laat zouden zijn, hoe meer korting Van Mil zou krijgen. De Nederlandse concurrent van TCS durfde dat niet aan. Toen ook de prijs op tafel kwam te liggen, was Van Mil om: zestig procent van wat de Nederlanders vroegen. ‘Dat scheelt nogal wat op een project van zes ton euro,’ lacht Van Mil.

Anderhalf jaar na het eerste contact was de software klaar. ‘Drie dagen te laat,’ zegt Van Mil. ‘Niemand in Europa kan dit. Zó snel, en van zo’n goede kwaliteit.’

Over de nadelen van werken met een Indiaas bedrijf hoeft Van Mil niet lang na te denken. ‘Indiërs zijn extreem beleefd,’ zegt hij. ‘Ze willen je niet tegenspreken. Daar hebben we last van gehad. Al aan het begin van het proces zaten we op een verkeerd spoor. Ze probeerden dat duidelijk te maken, maar durfden ons niet onder druk te zetten. Waar wij A wilden, had TCS ons B geadviseerd. Na negen maanden liepen we tegen de gevolgen van die keuze aan.’

En?

‘B was beter.’

De directiekamer van TCS is zo onberispelijk dat Girish Ramachandran een passant lijkt die toevallig aan dit glimmende bureaublad is neergestreken. Er is een vitrinekast met boeken, een glazen wand tot aan de grond en een lege tafel met vier stoelen eromheen, voor het bezoek. Aan de muur hangt een schilderijtje met Hollandse koeien in de wei.

Ramachandran komt uit een provincieplaatsje in Kerala, in het zuiden van India. Achternamen kennen ze daar niet, daarom noemt iedereen op kantoor hem Girish. Sinds 2000 is hij in Nederland, met zijn vrouw. Hij woont in een galerijflat in een buitenwijk van Amsterdam, vlak bij een oprit van de ringweg. Hij spreekt universeel business-Engels: rap, en doorspekt met uitdrukkingen als ‘time to market’, ‘cost saving’, ‘opportunity’ en ‘global pursuit’.

Met ontzag vertelt hij de geschiedenis van het moederbedrijf waar hij voor werkt: de Tata Group. Opgericht in 1868 door de Parsi, een groep Perziërs die duizend jaar geleden van Iran naar India vluchtten. Ze wilden zich vestigen in de provincie Gujarat, maar de koning liet hen weten dat hij het land vol genoeg vond. Hij stuurde ze een kom, tot aan de rand gevuld met melk. De Parsi begrepen de boodschap. Toch roerden ze er een schep suiker door, waarbij volgens de legende de kom niet overstroomde, en retourneerden de zoete melk. Geïmponeerd door dit gebaar heette de koning hen daarop welkom.

Sindsdien vormen de Parsi een bijzondere elite in India, met filantropische trekjes die nu nog terug te vinden zijn in de moedermaatschappij van Tata. Het bedrijf bouwde ziekenhuizen en scholen, in India en zelfs in Afrika. ‘Wat we verdienen aan mensen,’ vat Girish de filosofie samen, ‘geven we ook terug aan mensen.’

Trots toont hij beelden van het nieuwe opleidingscentrum in Trivandrum, het zuidelijkste puntje van India, waar alle nieuwe werknemers een training van drie maanden krijgen. Zevenduizend per jaar. Twintigers in westerse kleding hollen de witmarmeren trappen af. Een dame in Indiase kleding geeft Franse les. Een groot callcenter waar TCS’ers aan het werk zijn. ‘From campus to corporate life’, is de slogan van het promotiefilmpje.

Iedereen spreekt er Engels met elkaar. Vanwege de grote verschillen in regionale dialecten is dat de enige gezamenlijke taal op de campus. Ze leren er ook met elkaar samen te werken. Mannen, vrouwen, zuiderlingen, noorderlingen – in het opleidingscentrum in Trivandrum worden ze allemaal door elkaar gehusseld. ‘Getting out of your comfort zone,’ noemt Girish dat.

De ingenieurs die TCS op de universiteit rekruteert, zijn allroundsoftwareprogrammeurs wanneer ze de opleiding krijgen. Op de campus van Tata krijgen ze les in de gedragscodes van de internationale zakenwereld. Het is een proces dat niet na drie maanden ophoudt. Iedere werknemer van TCS is verplicht zich twintig dagen per jaar bij te scholen. ‘Wij leren ze met mes en vork te eten,’ zegt Girish zonder een spoor van ironie.

Op een zondagmiddag is het donker in de reusachtige lobby van het Atrium. Achter de receptie zit een beveiligingsvrouw in een weerbestendige jas. Op een clipboard staan de namen van alle aanwezigen in de toren gekrabbeld. ‘Kom je voor de Indiaatjes?’ vraagt ze. ‘Altijd maar werken, hè, die lui.’

In het kantoor van TCS word ik verwelkomd door twaalf mannen die net hun lunchpauze hebben gehad. Het kantoor ruikt naar Indiaas eten, iets wat ik doordeweeks nog niet heb meegemaakt.

‘Wil je koffie?’ vraagt een van de mannen. De rest begint zachtjes te giechelen. Zoveel hollandsheid hadden ze bij hun thee drinkende collega nog niet gezien. We nemen plaats achter een grote vergadertafel. Dit is de maandelijkse bijeenkomst van projectmanagers, die verspreid door het hele land werken. Ashish, die in Eindhoven werkt, heeft vandaag de leiding. ‘Welcome to the TCS Forum,’ zegt hij formeel. Een powerpointpresentatie ondersteunt zijn verhaal. ‘How to work the Dutch way?’ luidt de eerste projectie. ‘Elke cultuur heeft haar eigen karakteristieken.’

Een voor een geven de mannen hun definitie van cultuur. Een tikkeltje plichtmatig sommen ze op: ‘Hoe je omgaat met je collega’s.’ ‘Een wederzijds geaccepteerde code.’ ‘Sociaal geaccepteerd gedrag.’

Ashish vat samen: ‘Het is een bundel regels. We werken en leven in een global village. Als we mee willen doen, moeten we ons leren aanpassen.’

‘We komen allemaal uit India,’ zegt Nobin. ‘We spreken goed, maar veel te snel Engels. We zijn goede uitvoerenden, maar het is moeilijk voor ons om slecht nieuws te brengen. En we hebben moeite met proactief zijn: we verwachten dat het management alle beslissingen neemt.’

Ashish vult hem aan: ‘Zo zijn we opgevoed. Thuis ging het ook zo. Onze ouders beslissen alles. Ze managen ons heel lang. Helemaal tot aan het huwelijk.’

Sanjiv zegt: ‘We moeten harder werken omdat we uit een ontwikkelingsland komen.’

Dan neemt Ashish het weer over. In de powerpointpresentatie verschijnt een lijstje etiquettes.

‘Maak afspraken en respecteer ze.’

‘Bevestig altijd wát je hebt afgesproken, het liefst per mail.’

‘Heb respect voor je collega’s, óók voor de koffiedame. Iedereen is hier gelijk.’

Sanjiv, die net twee weken in Nederland is, heeft daar inmiddels ervaring mee. ‘De caissière zegt hier zelfs hallo tegen je!’ zegt hij met enige verbijstering. ‘Vorige week ging ik voor het eerst met mijn vrouw naar de supermarkt. Daar werd ik begroet door de dame achter de kassa. Buiten zet mijn echtgenote zúlke ogen op. “Ken je die vrouw?— vroeg ze.’

Toen office manager Reesja en directiesecretaresse Cidonie voor TCS gingen werken, dachten ze wel zo’n beetje te weten wat ze konden verwachten. Ze zijn beiden van Surinaamse afkomst, Reesja Hindoestaans-Surinaams. Maar ze hadden zich de Indiërs ‘iets moderner’ voorgesteld. Ze krijgen veel telefoontjes. Als er een lamp stuk is, als de deur van de wasmachine niet opengaat, als er een tandarts nodig is, of linzenmeel – ze bellen Reesja en Cidonie.

Reesja (35) zorgt voor de verblijfsvergunningen van TCS. ‘Als Indiaas bedrijf móéten we alles volgens de regels doen,’ zegt ze. ‘Wij kunnen het ons niet veroorloven om fouten te maken.’

Sinds een halfjaar is de procedure voor kenniswerkers flink verbeterd. Ze hoeven niet meer én een werkvergunning van het CWI én een verblijfsvergunning van de IND te hebben. Alles kan nu bij één loket, alleen voor de vrouwen is er niet veel verbeterd. De man komt dus eerst, de vrouw wacht in India de wat langzamere procedure af. ‘Dat kan soms maanden duren,’ zegt Reesja. ‘De mannen gaan dan als een gek bellen.’ Eén belde zo vaak dat ze om raad vroeg bij een Indiase collega. Die kwam erachter dat hij onder druk werd gezet door zijn schoonouders. ‘Ze vertrouwden het niet dat hij in Nederland zat, met overal ongetrouwde vrouwen. Ze zeiden: “Als je onze dochter niet snel ophaalt, kom je maar terug naar India.—’

Voor Vinita (25) zit haar verblijf in Nederland er bijna op. Ze is nu een jaar hier, binnenkort loopt het project waar ze aan werkt af. In haar huis in Utrecht zijn de gordijnen op deze zaterdagmiddag dicht. Haar huisgenoot Ranjeeta (26) kijkt kunstschaatsen op tv. Buiten rijden de treinen met veel lawaai voorbij. De gaskachel staat aan.

Vinita is een openhartige vrouw, ze praat heel secuur over haar werk, maar als we het hebben over haar terugkeer begint ze onbedaarlijk te giechelen. Over een paar maanden gaat ze trouwen. Haar ouders zijn druk een man aan het zoeken. De laatste keer dat ze thuis was, heeft ze al een paar kandidaten ontmoet. Er zat nog geen geschikte tussen. Het moet wel iemand zijn van de juiste kaste, die net als zij in Mumbai geboren is, en hij moet zo’n beetje dezelfde carrière hebben, liefst ook in de ict.

Eenmaal terug moet Vinita in een maand tijd al haar kennis van het project overdragen aan het team in India dat het onderhoud van de nieuwe applicatie gaat doen. Daarna zijn haar resources ‘vrij’. Ze mailt dan haar cv naar een centrale, naar verwachting met de toevoeging ‘married’. De computer gaat op zoek naar een project waar iemand met haar vaardigheden nodig is. De kans dat ze daarna nog in het buitenland kan werken, is niet groot – tenzij ze trouwt met iemand van Tata, dan worden er twee banen in het buitenland gezocht.

Op het bureau van Cidonie (33), om de hoek van de receptie, liggen stapeltjes aan elkaar geniete A-viertjes. ‘The Netherlands Toolkit – Getting Started’ staat erop. Iedereen die naar Nederland wordt uitgezonden, krijgt er een toegestuurd. Het is een zelfgemaakte Lonely Planet-gids, met foto’s van strippenkaarten, lichtknopjes en treinstellen. ‘Zo weten ze al in Delhi dat ze vanaf Schiphol voor Eindhoven moeten overstappen in Duivendrecht,’ zegt Cidonie.

Als ze op het vliegveld aankomen, worden ze meestal opgehaald door een roommate met wie ze al e-mailcontact hebben gezocht. Maar vaak valt dat op een werkdag, en moeten ze zelf hun weg naar het kantoor van TCS zien te vinden. Daar krijgen ze van Cidonie de sleutel van hun appartement, en reizen ze verder met een taxi die hen naar hun nieuwe woning brengt.

Eens in de maand inspecteert ze de woningen. De vrijgezellen die met z’n drieën op een flat wonen, zijn vaak nog heel jong. Ze let erop dat de huizen niet vies worden. ‘Ze komen zó uit hun ouderlijk huis naar Nederland.’ Maar ook de huizen waar gezinnen wonen, inspecteert ze. Sommige echtgenotes werken overdag, bij TCS, of hebben zelf een baan gevonden. De vrouwen die overdag thuiszitten, zijn blij met de komst van Cidonie. ‘Ze zijn veel alleen. Sommigen zitten de hele dag Bollywood-films te kijken. Als ik langskom, moet ik thee blijven drinken.’

Als ik op een avond tulpen meeneem voor Seema (30), de vrouw van Rajan (35), legt ze die zwijgend met verpakking en al in een boekenkast. Ze verdwijnt naar de keuken als Rajan en ik plaats nemen in de flat met een paar meubels van de verhuurder. Het is er kaal. Ze zijn een paar weken geleden aangekomen. Hun twee kinderen Agrima (8) en Mayank (3) staren verlegen naar het vreemde bezoek.

‘Wil je wijn?’ vraagt Rajan tot mijn verbazing. Als ik vraag om een sapje, kan hij zijn teleurstelling nauwelijks verbergen. Zodra het op is, vraagt hij nog eens: ‘Wil je wijn?’ Ik zwicht voor zoveel enthousiasme, en hij vraagt Seema twee glazen rode wijn te brengen. De kinderen zetten de balkondeuren open. Het is bloedheet in de flat, er wordt flink gestookt. Rajan draagt sportieve Amerikaanse kleren: grote witte gympen, spijkerbroek en een geruit overhemd. Dat hij ooit hier terecht zou komen, had hij nooit gedacht. ‘Holland was niet op mijn horizon.’ Hij had er weleens van gehoord, maar alleen in het zakenleven. ‘Philips, ING en Shell zijn heel sterke namen die in India volop aanwezig zijn.’

Rajan geeft leiding aan tien TCS’ers in Nederland, en tien in Delhi, voor een Nederlands beursgenoteerd bedrijf dat ook niet genoemd wil worden. Het is een klein project, maar als dit goed gaat, hoopt Girish dat de grote opdrachten zullen komen. Van vijandigheid van Nederlandse collega’s zegt Rajan – net als alle andere Indiërs van TCS die ik sprak – geen last te hebben. Het is juist heel gezellig. In de korte tijd dat hij hier is, zijn er Indiase en Nederlandse etentjes georganiseerd. Ze wisselen recepten uit, en met sinterklaas kregen teamleden in India zelfs cadeautjes opgestuurd.

We nemen met het gezin plaats aan tafel. Seema heeft gefrituurde hapjes vooraf gemaakt, en twee groentecurry’s met ciapatta’s en gevulde pepers als hoofdgerecht. Ze drinkt geen wijn. Op de vraag hoe ze het hier vindt, lacht ze verlegen. ‘Good,’ zegt ze. Haar Engels is niet zo goed. Verveelt ze zich niet? Dan antwoordt Rajan dat ze twee kinderen heeft om voor te zorgen. Er is een ‘lady friendship club’ van TCS, Maitree, maar ze hebben nog niet de tijd gehad die te ontdekken.

Het salaris van Rajan bestaat uit twee delen: een standaardsalaris (‘My Indian salary’) aangevuld met een vergoeding waarmee hij in Nederland zijn Indiase levensstandaard kan handhaven. Hoe lang ze hier blijven, weten ze niet. Een jaar? Drie? Liever hier dan in de Verenigde Staten, zegt Rajan. Daar heeft hij ook een tijdje gewerkt. Maar de ontspannen flavour van Europa bevalt hem veel beter.

Elke dag om kwart voor acht verlaat hij het huis, om halfzeven is hij weer terug. Hetzelfde ritme als thuis, in Mumbai. Daar zagen ze hun familie ook zelden. Ze wonen allemaal in Delhi, dat is ook al vier uur vliegen. Nu gaan ze twee keer per jaar twee weken naar huis. Hij haalt zijn schouders er over op. ‘Het hoort bij het softwarebestaan.’

De laatste keer dat ik Girish spreek, rijden we tijdens de vrijdagmiddagspits over de ringweg van Amsterdam. Er is net wéér een relativerend rapport verschenen over outsourcing naar lagelonenlanden. Het zou bedrijven geen winst opleveren. Kan, zegt Girish, maar dat gaat over uitbesteding naar India met als enige doel het iets goedkoper uit te laten voeren. Dát stadium is hij al voorbij. ‘Zonder toegevoegde waarde heeft outsourcing geen toekomst,’ zegt hij. ‘Dan is het alleen opportunistisch.’

Als de groei van de economie in lagelonenlanden uiteindelijk leidt tot meer werkgelegenheid in Nederland, zoals het CPB beweert, is de grote vraag: om wélke nieuwe banen gaat het dan? Het weekblad The Economist gokte onlangs op de tussenpersoon. In het grijze gebied tussen de programmeerfabrieken van India en de klant in Nederland ontstaan volgens het blad de nieuwe banen van Europa, zoals de Nederlanders die bij TCS werken.

Inmiddels heeft Girish een softwarefabriek in Budapest geopend, waar driehonderd Europeanen werken, een volgende in Estland komt eraan. Zijn collega’s in de Verenigde Staten en Latijns-Amerika zijn ook al volop vestigingen begonnen, met honderden lokale werknemers. Zelfs in China staat nu een Tata-productiecentrum. Driehonderd Chinezen werken daar. Dan draait hij zijn zilverkleurige Toyota de afrit op en zegt koeltjes: ‘We hebben een mooi verhaal te vertellen.’

Gerelateerd