Kinderboekenweek / Voor volwassenen
Het is niet vanwege het geld, verzekeren de meesten. Of wegens gebrek aan erkenning, ook zo’n vaak gehoorde veronderstelling – met die erkenning zit het bij iedereen wel goed. Het was ook geen stiekeme wens toen ze lang geleden hun eerste zin fictie op papier zetten, en die zin geen publiek van volwassenen maar van kinderen bleek aan te spreken. Maar wat dan wel? Wat doet kinderboekenschrijvers besluiten voor volwassenen te gaan schrijven? Want dat gebeurt, steeds vaker. Carry Slee, Daan Remmerts de Vries, Rita Verschuur, Bart Moeyaert, Simone van der Vlugt, Bibi Dumon Tak, Joke van Leeuwen, Francine Oomen, Theo Hoogstraaten, Karlijn Stoffels, David Almond, Laura Broekhuysen, Ted van Lieshout, Lieneke Dijkzeul… Ze doen het of deden het of zijn bezig het te gaan doen. Ieder boekenseizoen wordt de lijst romans, thrillers, poëzie en egodocumenten van auteurs die oorspronkelijk voor kinderen schreven langer. Zelfs J.K. ‘Harry Potter’ Rowling heeft het gedaan; later deze maand verschijnt haar debuut als romanschrijfster: Een goede raad.
Waarom?
‘Omdat je voor volwassenen kunt schrijven zonder belemmeringen,’ constateert Ted van Lieshout.
‘Omdat het meer voldoening geeft,’ vindt Simone van der Vlugt.
‘Omdat je voor volwassenen dieper kunt graven,’ stelt Daan Remmerts de Vries.
‘Omdat het kinderboek eigenlijk best een preuts genre is en ik nu gewoon over seks kan schrijven,’ zegt Judith Eiselin.
‘Omdat het onderwerp erom vroeg,’ zucht Bibi Dumon Tak (die het eigenlijk helemaal niet van plan was).
Misschien, peinsde Joke van Leeuwen een paar weken geleden in tijdschrift Boek, gaan kinderboekenschrijvers wel voor volwassenen schrijven omdat ze de kinderboekenwereld minder inspirerend vinden dan vroeger. ‘In de jaren tachtig was er echt een bedding voor goede kinderboeken. Nu wordt dat niet meer zo belangrijk gevonden. De kranten, het publiek – de algemene sfeer is echt commerciëler geworden.’
Beetje duf
Judith Eiselin herkent het wel: ‘Het kinderboekenlandschap is de laatste tijd verschraald. Chicklits met tiplijstjes, loserboeken, alles lijkt op elkaar. Een tijd is het jeugdliteraire klimaat heel inspirerend geweest, maar het is een beetje duf geworden allemaal, ik vind er niet meer zoveel aan. Voor mijn gevoel is er in de volwassenenliteratuur op dit moment meer ruimte voor eigenzinnigheid. Hoewel ze er natuurlijk nog wel zijn, écht mooie kinderboeken. Pas las ik Spinder van Simon van der Geest, dat vond ik heel erg goed.’
Eiselin, voormalig kinderboekenrecensent van NRC Handelsblad, debuteerde in 2004 met een eigentijds avonturenboek en publiceerde sindsdien diverse kinderboeken. Op dit moment werkt ze aan haar debuut voor volwassenen dat volgend jaar augustus bij Nijgh &#038; Van Ditmar moet verschijnen. Het feest van de eeuw, zoals de werktitel luidt, is een spin-off van een kinderboek dat ze eerder schreef. ‘Hij en ik was gebaseerd op een vriendschap tijdens mijn studententijd. Omdat het een kinderboek was, heb ik de leeftijd van de hoofdpersonen teruggebracht tot twaalf, dertien jaar. In mijn roman vertel ik het verhaal opnieuw, maar nu vanuit twintigers. Het gaat over schuldgevoel en hoe dat doorwerkt in je verdere leven.’
Bevrijdend, noemt Eiselin het schrijven voor volwassenen. Een voorbeeld: ‘Mijn personages hoeven niet naar school. En ik hoef de ouders niet weg te werken. Twee obstakels waar je in een kinderboek altijd iets mee moet om een avontuur op gang te krijgen.’ Grinnikend: ‘En ik kan nu over seks schrijven zonder te blijven hangen in een broeierig verlangen. Dat was echt een openbaring, dat dat zo leuk is om te doen.’
Fysieke scènes
Ted van Lieshout schreef Mijn meneer (2011), dat op de longlist van de AKO-Literatuurprijs staat, voor volwassenen omdat zijn verhaal over de seksuele relatie tussen een kind en een oudere man als jeugdroman niet zou verkopen. Eerder publiceerde hij een gedichtenbundel over het onderwerp in het jeugdboekenfonds van uitgeverij Leopold, maar die werd voornamelijk door volwassenen gekocht. Sowieso komt de waardering voor zijn werk steeds meer van volwassenen. ‘Een prettige bijkomstigheid van mijn roman was dat ik geen voorzichtigheid aan de dag hoefde te leggen. Er zitten fysieke scènes in die ik voor kinderen nooit zou hebben geschreven. Ik dacht dat ik niet over seks kon schrijven, maar gek genoeg ging het me redelijk goed af. Dat komt doordat ik het verhaal vanuit het kind vertel. Had ik het vanuit de volwassen man gedaan, dan was de lezer over zijn nek gegaan.’
Eigenlijk was een roman niet echt iets voor hem, bekent Van Lieshout, hij is meer de man van de short track: gedichten, prentenboeken, verhalen voor jonge kinderen. Maar nu heeft hij het genre ontdekt. ‘Ik schrijf al bijna dertig jaar voor kinderen, de meeste onderwerpen die ik voor hen aan de orde wilde stellen, heb ik wel gehad. In zekere zin zit ik in een soort midlifecrisis: blijf ik dat wat ik al zo lang doe de rest van mijn leven doen? Als ik wil overstappen naar volwassenenboeken, moet ik dat misschien nu doen. Mijn meneer ligt vanwege het perspectief nog dicht bij wat ik deed. Ik ben niet gewend te denken vanuit een vent van zesenvijftig, maar misschien moet dat er toch eens van komen, er is nog een wereld te ontdekken.’
Voor Simone van der Vlugt, in de jaren negentig begonnen als schrijfster van historische jeugdboeken, is de overstap naar een volwassen publiek een definitieve. Na haar thrillerdebuut De reünie (2004) schreef ze nog een aantal jeugdboeken, maar die behoefte is opgedroogd. ‘Het is over. Aanvankelijk waren uitgeverijen voor volwassenen niet geïnteresseerd in mijn historische romans en heb ik de verhalen die ik in dat genre nog te vertellen had omgebouwd tot jeugdboeken. Maar inmiddels kan ik mijn historische boeken ook bij Anthos kwijt. Nu ik niet meer opensta voor verhalen voor kinderen, dienen ze zich ook niet meer aan. Twaalf jaar lang stond mijn carrière in het teken van jeugdboeken, maar ik heb altijd het gevoel gehad dat er nog wel meer in zat dan dat. Toen ik een aantal literaire thrillers had gelezen, dacht ik: zo kan ik ook wel schrijven. Nu is het cirkeltje rond.’
Het succes van haar boeken voor volwassenen is ook een reden om niet terug te verlangen naar de jeugdliteratuur, bevestigt Van der Vlugt. ‘Van een nieuw jeugdboek verkocht ik er tienduizend per jaar, van een thriller zijn dat er honderdduizend. Ik kan niet alles tegelijk. Ik schrijf historische romans, literaire thrillers en heb pas een reisboek geschreven samen met mijn man. Als ik moet kiezen waaraan ik m’n tijd besteed, waarom zou ik dan teruggaan naar iets wat minder was?’
Respect
Bibi Dumon Tak, gelauwerd om haar non-fictie voor kinderen, weet het wel: omdat schrijven voor volwassenen tobben en zoeken is. In haar informatieve kinderboeken weet ze feilloos wanneer ze moet stoppen met uitleggen. Nu tast ze in het duister, mist ze houvast. Nog steeds ervaart ze het werken aan Wolfskwint, zoals haar boek in wording heet, als een duik in het ‘enorme diepe’. ‘Ik ben er bijna níét blij mee,’ zegt Dumon Tak. ‘Het is een gedwongen keuze, ik wilde het eigenlijk niet, maar het onderwerp kwam op m’n pad en dat paste gewoon niet in een jeugdboek. Het verhaal gaat over een vrouw die als peuter haar moeder opgesloten zag worden in een krankzinnigengesticht. Later blikt ze terug en vraagt zich af hoe gek haar moeder eigenlijk was. De hoofdpersoon kon geen zeventien zijn, dat klopte niet, ze moest minstens drieëntwintig zijn en dat werkt niet in een jeugdroman.’
Als Dumon Tak voor kinderen schrijft voelt ze zich veiliger, zegt ze. Nu is het een beetje als toen ze na een aantal informatieve boeken voor het eerst fictie voor kinderen schreef. ‘Ik wilde het niet, wist zeker dat het niks was, durfde het m’n uitgever niet te laten lezen. Een vriend heeft het verhaal echt uit m’n handen moeten trekken en moeten opsturen naar de uitgeverij. Zo voel ik me nu weer. Het probleem is dat ik zulke prachtige boeken voor volwassenen lees. Dan zit ik met Paul Auster op de bank en denk: hier sta ik heel ver van af. Ik ben nu anderhalf jaar met Wolfskwint bezig en m’n redacteur heeft me ervan weten te weerhouden alles in de prullenbak te gooien, het boek moet af. Maar dáárna, houd ik mezelf voor, mag ik terug naar de kinderboeken.’
Dat Dumon Tak, die met haar non-fictie voor kinderen veel prijzen won, met haar roman door recensenten opnieuw gewogen zal worden, deert haar niet. ‘Dat hoort erbij, het is gewoon een ander genre.’ Nee, de kritieken die haar in het voorjaar bij verschijning van Wolfskwint wachten, zijn wel haar laatste zorg.
Bovendien is het niet gezegd dat die komen. Daan Remmerts de Vries, schrijver, tekenaar, muzikant, winnaar van twee Gouden Griffels, zag zijn roman Brave nieuwe wereld (2011) onbesproken een roemloze dood sterven. ‘Dat boek is zo bedroevend niet opgemerkt,’ zegt hij. ‘Het lag in de winkel, het werd naar de kast verbannen en nu staat het er al niet meer. Daar word je wel eens moedeloos van.’
Hij schreef het boek uit verontwaardiging over de macht van internet en de media, geen thematiek voor kinderen. ‘Voor volwassenen kun je dieper ingaan op de filosofie achter een onderwerp. Kinderen willen een duidelijk verhaal verteld krijgen. Die snappen niet dat er misschien meer achter zit. Brave nieuwe wereld is verteld met een wanhoop waar de hoofdpersoon eigenlijk nog middenin zit. Het loopt ook niet goed af, zo negatief wil ik voor kinderen niet zijn. Schrijven voor volwassenen is voor mij een natuurlijke gang van zaken. Toen mijn eerste kinderboek verscheen, was ik al jaren bezig met een roman. Het is enig om voor kinderen te schrijven, heerlijk, leuk. Maar ik schrijf net zo graag voor volwassenen. Daar spelen economische motieven geen rol bij. Juist niet, zou ik haast zeggen, economisch zijn mijn romans een onhandige zet. Ik doe het ook niet om serieus genomen te worden; met mijn kinderboeken word ik serieuzer genomen dan met mijn boeken voor volwassenen. Een schrijver moet zich door zijn nieuwsgierigheid laten leiden, de vorm volgt dan vanzelf: prentenboek, jeugdboek, roman. Die veelzijdigheid zit in me, is zo natuurlijk als ademhalen. In wezen maakt het niet uit of je een goed boek schrijft voor de ene doelgroep of voor de andere, je bent er net zo lang over aan het nadenken.’
‘Ik kan me voorstellen dat het tegen je werkt als je eerder voor kinderen hebt geschreven,’ zegt Eiselin. ‘Dat de pers denkt: moet die nu óók. Aan de andere kant zijn de kinderen die met onze boeken zijn opgegroeid nu volwassen en pakken ze onze romans misschien eerder op omdat ze onze namen kennen.’
Van Lieshout: ‘Ik vond het opmerkelijk dat Mijn meneer in NRC en Het Parool werd besproken door kinderboekenrecensenten. Ik had het gevoel dat krantenredacties het beschouwden als een eenmalig uitstapje van een kinderboekenschrijver, maar als het aan mij ligt, is het dat niet. Weet je wat mij in hoge mate heeft verbaasd? Dat je als schrijver voor volwassenen met veel meer respect wordt behandeld dan als kinderboekenschrijver. Toen ik bij Pauw &#038; Witteman aan tafel zat, zat ik daar met een dubbel gevoel. Ik had willen zeggen dat ik met m’n kinderboeken nog nooit was uitgenodigd, maar ze waren zo aardig dat ik het niet heb gedaan. Tijdens optredens in het land merkte ik aan alles dat ik serieuzer werd genomen. Over die aandacht heb ik me verwonderd, maar ik heb me er ook in gewenteld. Tijdens al die jaren kinderboeken schrijven had ik dat nooit eerder zo meegemaakt.’

Gerelateerd