<div class="wpg-element paragraph">
<p>FOTODOCUMENT</p>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Auschwitz is behalve een plaats van inktzwarte herinnering ook een toeristische trekpleister, ontdekte fotograaf Roger Cremers tien jaar geleden. Hij fotografeerde toen de frivole kant van het herdenken van de Holocaust en sindsdien is hij op zoek naar wat er nog meer is terug te vinden van de oorlog en wat we daar eigenlijk mee doen. ‘Ik ben er als een soort verslaggever van het verleden inmiddels alweer een stuk langer mee bezig dan die hele oorlog heeft geduurd.’ Het bracht hem, in het spoor van een bont gezelschap van re-enactors, neonazi’s, schoolklassen en nabestaanden, op tot de verbeelding sprekende locaties.</p>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Hij was op de Wolfsschanze, het hoofdkwartier waar Hitler het grootste deel van de Tweede Wereldoorlog verbleef. Hij liep op het zand van Juno Beach, een van de Normandische stranden waar op 6 juni 1944 Canadese infanterie en Britse commando’s door de Duitse kustverdediging braken (naar schatting 340 doden aan geallieerde kant, een onbekend aantal aan Duitse zijde). Hij fotografeerde het onneembaar geachte Fort Eben-Emael, dat niettemin al na een korte belegering op 10 en 11 mei 1940 (codenaam Granit, 66 doden) werd ingenomen door Duitse luchtlandingstroepen, die onder meer gebruik maakten van zweefvliegtuigen waarmee ze de Belgen geluidloos verrasten. Hij was bij de herdenking van het Ardennenoffensief waarbij in Noville een gedeelte van die slag (meer dan 160.000 doden) werd nagespeeld.</p>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Archeologie van de Holocaust</h3>
<p>In Sobibor zag hij hoe archeologen daar onderzoek doen naar de resten van het kamp waar vrijwel niemand levend uitkwam (tenminste 170.000 doden). ‘De nazi’s wilden het kamp en de mensen die er meteen na aankomst werden vermoord uit de herinnering wissen door alles te vernietigen.’ De opgravingen – en de foto’s van die opgravingen – leveren het tastbare bewijs dat ze althans in die opzet niet zijn geslaagd, zegt Cremers. ‘Niemand wist precies hoe groot dat kamp is geweest.’ Er is een reconstructie mogelijk op basis van de schetsen van de paar overlevenden, zoals Jules Schelvis, die zelfs een schaalmodel maakte van de plaats waar de wagons aankwamen en werden uitgeladen. ‘Door gebruik te maken van die schaarse informatie hebben ze alles kunnen uitmeten en zo ook ontdekt waar de gaskamer precies was. Langzamerhand worden de sporen van de vernietiging weer zichtbaar gemaakt. Die archeologie van de Holocaust, die wilde ik laten zien.’<br />
De meeste indruk in Sobibor maakten zaken hij vanwege redenen van privacy niet mocht fotograferen, zegt Cremers. ‘De dingen die archeologen opgraven, zoals trouwringen, zijn zo klein en aanraakbaar dat de dood daardoor bijna tastbaar wordt.’</p>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Ironiserende blik</h3>
<p>Weten we het inmiddels niet zo’n beetje, dat van die oorlog? Roger Cremers vindt van niet. ‘Ik wil laten zien hoe we omgaan met de donkerste plekken in onze geschiedenis. En daarbij hoort ook dat zelfs die geschiedenis gedeeltelijk een spektakel is geworden, een evenement. De meeste mensen zijn onder de indruk en herdenken de doden. Maar voor steeds meer mensen is het bezoek aan de kampen een verplicht nummer voor school of gewoon een dagje uit.’<br />
Hoort hijzelf door de soms ironiserende blik waarmee hij het herdenken in Auschwitz (bij benadering 1,3 miljoen doden) bekijkt niet ook een beetje bij degenen die het concentratiekamp als een vorm van amusement bekijken? ‘Het klopt dat de beeldtaal die ik heb gebruikt bij mijn eerste Auschwitz-serie ironisch was, maar zo kijk ik naar de dagjesmensen daar, uiteraard niet naar de plaats zelf. En het geldt ook niet voor de andere foto’s in de serie; de opgravingen in Sobibor zou ik nooit met een twist kunnen fotograferen.’ Dat hij een bijna karikaturaal beeld zou geven van die rampzalige plekken heeft Cremers eerder gehoord en hij vindt het een absurd verwijt. ‘Ik laat de manieren zien waarop je je die verschrikkelijke tijd eigen kunt maken. En tegelijkertijd zie je heel concreet wat er nog van over is.’</p>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>het schuldige terrein</h3>
<p>Cremers’ serie toont de invloed die de oorlog nog steeds heeft en de vele verschijningsvormen die historisch besef kan aannemen. Je kunt je, als je daarvoor voelt, identificeren met de Belgische soldaten die tevergeefs probeerden hun fort te verdedigen. Je kunt op het schuldige terrein zelf rouwen om de naar schatting 60.000 doden in Buchenwald. Je kunt je inleven in de aanval van nazi-Duitsland en hun uiteindelijke inname van Sebastopol (tienduizenden doden), of juist in de bevrijding van die stad door het Rode Leger, zo’n twee jaar later. Je kunt desgewenst zelfs de Hitlergroet brengen bij de Führerbunker of onder de SS-leuze ‘Meine Ehre heißt Treue’ op de Ulrichsberg de gesneuvelde leden van de Waffen SS en de Wehrmacht herdenken.<br />
Nog steeds trekt Roger Cremers eropuit, op zoek naar nieuwe oorlogsbeelden van zeventig tot vijfenzeventig jaar geleden. Het project is nog niet af, nog lang niet, al zal het boek dat dit najaar verschijnt, met een inleiding van Arnon Grunberg, wel een voorlopig eindpunt zijn. Nee, liever geen actuele oorlogen, zegt de fotograaf. ‘Ik heb erg veel respect voor oorlogsfotografen die hun werk doen met gevaar voor eigen leven, maar ik blijf liever uit de buurt van oorlogshandelingen in het heden. Ik ben juist gefascineerd door gestold geweld.’</p>
</div>


Gerelateerd