<div class="wpg-element paragraph">
01-11-2008 Door Annet Maseland
Muziek van eigen bodem? Op het netvlies verschijnt een hossende mensenmenigte, aangemoedigd door Gerard Joling. Een klassieke componist komt niet direct bovendrijven. Heeft dit land domweg geen belangrijke componisten van naam en faam voortgebracht? Of zijn ze er wel geweest, maar is het weer dat typisch Nederlandse veronachtzamen van het eigen erfgoed? 
Hobby Op zoek naar toonaangevende componisten is de Nederlandse Muziekcanon de eerste aangewezen plek. Deze canon werd vorig jaar samengesteld op initiatief van de NPS. Erin staat van alles dat met muziek te maken heeft, van Concertgebouw tot Radio 4, en slechts een handvol componisten &#8211; waaronder de Vlaamse Obrecht. Je zou er bijna uit opmaken dat er geen Nederlandse componisten hebben bestaan.
Een snel rondje onder studenten van de faculteit muziekwetenschap van de Universiteit Utrecht levert klinkende namen op als Louis Andriessen en Sweelinck. Maar ook onbekenden als Henk Badings, Johan de Meij, Jan Tollius en Leo Smit. ‘Bij een componist van eigen bodem denkt het publiek dat het niks kan zijn,’ zegt een student. Hij vindt dat onterecht. ‘Het oeuvre van Julius Röntgen bijvoorbeeld wordt op dit moment ontsloten, daar zitten heel bijzondere werken tussen.’ Kan Julius Röntgen zich meten met Mozart? ‘Nee, daarvoor schreef hij te veel uit de losse pols.’ Een andere componist misschien? Het blijft stil. 
Wie kan het beter weten dan een van de opstellers van de canon, Emile Wennekes, hoogleraar muziekwetenschap aan de Universiteit Utrecht? Hij bladert door Het 100 componistenboek, waaraan hij zelf meewerkte. Bij de meeste namen gaat geen belletje rinkelen. Pietro Locatelli misschien. Maar dat riekt naar smokkelen. Verbleef Mozart ook niet een tijd in Nederland? 
Wennekes lacht: ‘Locatelli woonde hier het grootste deel van zijn leven.’ En Schlegel, wer ist denn das? ‘Oerhollands. Geboren en getogen.’ Oké, Schlegel mag erbij. En dan Johannes Verhulst, die componeerde in de lijn van Mendelssohn en Schumann. Had een hele grote kunnen worden, maar net toen hij zijn mooiste werken schreef, verlegde de publieke smaak zich naar de laat-romantiek van Strauss en Wagner. Bijna hadden we bovendien onze eigen Chopin gehad in de zeer begaafde Gerard von Brucken Fock. Maar voor deze puissant rijke man was muziek schrijven bijzaak, een hobby. 
Sterk en mysterieus Hè. Dachten we daar toch zomaar een Hollandse Mozart bij de kop te hebben, blijkt het om een ingelijfde Hongaar te gaan. Altstudente Elsbeth de Jong praat vol vuur over Géza Frid, die zij tipt als een van de geniaalste componisten van eigen bodem. ‘Hij is officieel Nederlands, hoor, zij het van Hongaarse afkomst.’ 
Nederlandse klassieke muziek verdient een groter podium, vindt De Jong. Ze vormt samen met pianiste Annemieke Boot Duo Erato. Voor hun eerste programma Van eigen bodem kozen ze werken van Hendrik Andriessen, Ton de Leeuw, Henriëtte Bosmans, G. von Brucken Fock en Géza Frid. ‘Binnen ons land is er nog zoveel onontgonnen. Van werken die we spelen, bestaan zelden opnamen. We kunnen ze helemaal zelf interpreteren.’ Regelmatig bestellen ze bij Donemus een stapel nieuwe werken, vaak een blinde gok. En telkens raken ze verrast door de kwaliteit van de onbekende composities. ‘We stuiten op zoveel goede werken die in niets onderdoen voor het vastomlijnde klassieke repertoire. Die Nederlandse werken mogen niet vergeten worden,’ zegt De Jong. ‘Ik ben de Nederlandse muziek gaan waarderen en kan het zelfs als zodanig herkennen.’ 
In de werken na 1850 herkent ze een typisch klankidioom, dat ze omschrijft als ‘sterk en mysterieus’. ‘Elke componist heeft aanwijsbare internationale invloeden. Bij Géza Frid is de Hongaarse Bartók navoelbaar en bij Hendrik Andriessen klinken Fransen als Debussy en Ravel door. Maar daarnaast hoor je bij iedereen die robuuste klank. Daar voel ik me als Hollandse in thuis.’
Land van comformisten Een Nederlands klankidioom? Musicoloog Harm Oving snuift. ‘Verbind mij eens snel door met deze dames.’ De Teleacprogrammaleider ondernam ook zelf ooit een zoektocht in de archieven, die uitmondde in een radioserie met uitsluitend Nederlandse componisten uit de vorige eeuw. Natuurlijk hoopte hij op een vondst. Maar nee. 
‘Dit is een land van comformisten, op zijn best ambachtelijke navolgers. Bernard Zweers deed heel verdienstelijk Wagner en Bruckner na. Het werk van Andriessen zit knap in elkaar, maar internationaal stelt het niet zoveel voor. Hollands glorie in muziekleven? Dat is het Concertgebouw, dat we met zware overheidssteun op de been houden. We hebben een flinke rij fatsoenlijke, tweederangs meesters, zoals Johannes Verhulst en Richard Hol. Geen van hen verdient een plekje in de wereldcanon; zelfs Sweelinck is daarvoor te onbeduidend.’
Oving hoopt niet meer op ontdekkingen. ‘Er liggen geen meesters met een prachtige oeuvre als van Bach verscholen in de archieven. Alles is ooit wel eens beluisterd en gespeeld.’
In zijn eerste oratie ‘Frisia non cantat’ wijst muziekhoogleraar Emile Wennekes eveneens op Nederlands volgzame houding. Het muziekleven speelde zich af in de schaduw van de Europese muziekgeschiedenis, zegt hij. In Italië en Frankrijk gebeurde het. En in de negentiende eeuw verschoof de blik naar Duitsland. ‘Maar dat er geen grote namen zijn, wil geenszins zeggen dat er al die eeuwen geen belangwekkende werken zijn geschreven.’
Dat vindt ook musicoloog en hoogleraar Nederlandse liedcultuur Louis Grijp. ‘Er zijn er zat, hoor. Neem Wilms, onbekend, maar prachtig.’ Grijp stelde de bundel Muziekgeschiedenis der Nederlanden samen. Volgens hem heeft Nederland wel degelijk genieën gekend. In de vijftiende en zestiende eeuw golden de Nederlanden zelfs als het epicentrum van het Europese muziekleven. ‘Het muziekleven speelde zich af rond kerkkoren. De sterke behoefte aan zielemissen om zo aan het hellevuur te ontsnappen, bracht een groot repertoire aan polyfone missen voort. We leefden in weelde destijds, dus we konden ons ook aardig wat missen veroorloven.’
Hebben we in de grootmeester uit deze tijd, Josquin des Prez, dan misschien onze Mozart gevonden? Louis Grijp schudt zijn hoofd. ‘Strikt genomen is het meer Vlaams. Wij noemen het nog Nederlandse polyfonie, maar in de rest van de wereld heet het Vlaamse polyfonie.’ Daarna kwam de Reformatie, verdween de muzikale infrastructuur en bleef het eeuwenlang stil in Nederland. ‘We hadden geen hof en dus geen hofcomponisten, er waren geen kathedraalkoren, er was geen goede jeugdopleiding. Die schraalheid werkte eeuwenlang na.’
In de negentiende eeuw had Nederland zich kunnen revancheren. De kunst democratiseerde en de romantiek kwam op. Componisten wilden in muziek de nationale identiteit laten doorklinken en lieten zich inspireren door de eigen volksmuziek. Grieg deed dat in Noorwegen, Dvorak in Tsjechië, Albéniz en De Falla in Spanje. Duitsland had Schumann en Wagner en meer. Maar hier bleef het weer stil. 
Grijp legt uit: ‘Nationale identiteit is hier nooit een thema geweest. De historische noodzaak ontbrak, er was geen bedreiging. En niemand ging op zoek naar onze volksmuziek. Het ontbreken van typisch Nederlandse muziek, dát is typisch Nederlands. We hadden wel wat, de Piet Hein Rhapsodie van Peter van Anrooy bijvoorbeeld. Maar niets wereldschokkends.’ Hij veert op. ‘Weet je wie ik zou aanwijzen als nationale trots? Jacob van Eyck, geniaal beiaardier. Dankzij hem is Nederland een klokkennatie geworden. Die componeerde ook voor blokfluit, zijn composities worden tot in Tokio gespeeld. Hij is wereldvermaard. Onder blokfluitisten dan, hè. We zijn een blokfluitnatie. Kan ik er wat aan doen.’
Grijps gezelschap Camerata Trajectina wijdt zich als enige stelselmatig aan de Nederlandse oude muziek. ‘Als wij onze muziek niet herontdekken en spelen, doet niemand dat. Het is bijzonder om in de eigen geschiedenis te staan. Om Van Eyck te spelen en te bedenken hoe hij hier eeuwen geleden vlakbij op zijn blokfluit speelde. Er mag best wat meer aandacht komen voor ons muzikale erfgoed.’
Wennekes is het met hem eens. ‘Een verleden aan muzieknoten ligt als handschriften in de archieven te verstoffen: onspeelbaar, want onuitgegeven.’ Ook Wennekes rekent de ontginning ervan tot zijn taak. ‘Maar met het afstoffen van een muziekstuk ben je er nog niet. Ensembles moeten het willen spelen, programmeurs moeten het willen programmeren en het publiek moet het willen omarmen.’
Dat is een moeizaam proces, weet hij: ‘In de negentiende en twintigste eeuw is het repertoire aan klassieke muziek gestold. Je hebt Brahms, je hebt Mahler. Een dirigent wil dat graag brengen. En het publiek wil dat het liefst horen. Waarom zou je dan Diepenbrock spelen?’
Veelzeggend is hoe staatssecretaris Nuis in 1997 orkesten verplichtte jaarlijks zeven procent van hun repertoire aan Nederlandse muziek te besteden, waarop het land te klein was en het plan sneuvelde. De Nederlandse muziek moet het hebben van toevallige pleitbezorgers, constateert Wennekes, zoals een Julius Röntgen Stichting aan de weg timmert om deze componist aan de vergetelheid te ontrukken. ‘Mengelberg nam altijd een stapeltje Nederlandse componisten onder de arm mee als hij op tournee ging. Dat moet meer gebeuren.’
Een Nederlandse componist van wereldformaat is er dus niet geweest. Maar wie weet fietst er nu een jonge, onbekende Mozart door de straten van Amsterdam of Den Haag? 
Aan kandidaten geen gebrek. Nederland is een echt componistenland geworden. Maar liefst negenhonderd staan als zodanig geregistreerd, bij gratie van subsidies en opdrachten van staatsdrukker Donemus. Volgens Wennekes doet de jonge generatie het aardig. Een Mozart heeft hij nog niet ontdekt, ‘maar je weet nooit wat de toekomst brengt’. Hij zet zijn geld op Marijn Simons. ‘Of Michel van der Aa.
Volgens de muziekwetenschapstudenten brengt de klassieke muziek geen helden meer voort. Als er al een geniale componist rondloopt, dan eerder in de populaire muziek, oppert iemand. ‘Ja. Dj Tiësto.&#8217;
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Mini-canon van de Nederlandse klassieke muziek</h3>
Jacob van Eyck (1590-1657): Des fluyten Lust-hof. Erik Bosgraaf. 3 cd’s met 65 werken van Van Eyck. Mooi overzicht van deze componist, die Nederland blokfluitnatie maakte. <a href="http://www.kruidvat.nl " onclick="this.target='_blank';" class="normal" title="http://www.kruidvat.nl">www.kruidvat.nl </a>
J.P. Sweelinck, Carel Hacquart, Servaes de Koninck en meer oude meesters op de cd Music from the golden age of Rembrandt. Musica Amphion. Goede instap-cd. <a href="http://www.musica-amphion.nl/" onclick="this.target='_blank';" class="normal" title="www.musica-amphion.nl/">www.musica-amphion.nl</a>
Johan Schenck (1660-1712): Bacchus, Ceres en Venus. Camerata Trajectina. De eerste Nederlandse opera, een vondst volgens Louis Grijp van Camerata Trajectina. <a href="http://www.camerata-trajectina.nl/ " onclick="this.target='_blank';" class="normal" title="http://www.camerata-trajectina.nl/">www.camerata-trajectina.nl </a>
Johan Wilhelm Wilms (1772-1847): Variaties op &#8220;Wilhelmus “ en meer. Nederland Radio Kamerorkst olv Halstead. Recent herontdekte componist met mooie symfonieën, half Duits. 
Johannes van Bree (1801-1857): Allegro voor vier strijkkwartetten. Johannes Verhulst (1861-1891): Drie liederen op teksten van J.P.Heije. Beide werken op Een muzikale anthologie der Noordelijke Nederlanden 1600-2000, 5-cd-box. Van Bree, ooit bejubeld componist in de Franse en Duitse traditie, nu slechts straatnaam, niettemin zeer luisterenswaardig. Verhulst, vriend van Schumann, schreef voor en over het vaderland, was een centrale muziekfiguur in de 19e eeuw en raakte daarna in vergetelheid, door kenners worden zijn liederen nog altijd gewaardeerd. <a href="http://www.aup.nl/do.php?a=show_visitor_book&amp;isbn=9789053560006" onclick="this.target='_blank';" class="normal" title="http://www.aup.nl/do.php?a=show_visitor_book&amp;isbn=9789053560006">www.aup.nl</a>
Bernard Zweers (1854-1924): Aan mijn vaderland. Residentie Orkest. Piece de resistance van Wagneriaan Zweers, die met dit werk de Nederlandse inborst verklankte, naar anologie van Grieg en Smetana. 
Peter van Anrooy (1879-1954): Piet Hein Rhapsodie. Residentie Orkest. Een van de weinige oerhollandse werken, variaties op de aanstekelijke melodie van &#8216;Piet Hein&#8230; zijn naam is klein&#8217;.
Willem Pijper (1894-1947): Zes adagio’s. Residentie Orkest (Op cd highlights of the Dutch repertoire 1930-1050). Experimenteerde met toonsoorten en ritme, een vernieuwer met internationaal aanzien, keerde met zes adagio’s terug naar tonaliteit. Leidde bekende leerlingen op, als Henk Badings en Henriëtte Bosmans. <a href="http://www.muziekweb.nl/shared/cat/ti/index.php?tnr=AA02345" onclick="this.target='_blank';" class="normal" title="http://www.muziekweb.nl/shared/cat/ti/index.php?tnr=AA02345">www.muziekweb.nl</a>
Geza Frid (1904-1989): Concert voor 2 violen en orkest. Nog niet op cd, fragmenten downloaden via <a href="http://geza.frid.nl/" onclick="this.target='_blank';" class="normal" title="http://geza.frid.nl/">www.geza.frid.nl</a>. Genaturaliseerde Hongaar, met gevarieerd oeuvre, gekenmerkt door on-Nederlandse ritmes.
Louis Andriessen (1939): De Staat. Nederlands Blazers Ensemble. Werk met cultstatus, Andriessens visie op minimal music , startpunt van de Haagse School. <a href="http://www.nederlandsblazersensemble.nl/cds/" onclick="this.target='_blank';" class="normal" title="http://www.nederlandsblazersensemble.nl/cds/">www.nederlandsblazersensemble.nl</a>
Joep Franssens (1955): Harmony of the Spheres. Nederlands Kamerkoor. Hedendaagse kerkmuziek. <a href="http://muziekweb.nl/shared/cat/ti/index.php?tnr=DBX7121" onclick="this.target='_blank';" class="normal" title="http://muziekweb.nl/shared/cat/ti/index.php?tnr=DBX7121">muziekweb.nl</a>
Marijn Simons (1982): Cappricio for Stan &#038; Ollie. Humoristisch werk, op het thema van Laurel en Hardy van voormalig wonderkind Simons. Nog niet op cd. Fragmenten van Simons te beluisteren op <a href="http://nl.youtube.com/watch?v=ld2Lz2K8pkI" onclick="this.target='_blank';" class="normal" title="http://nl.youtube.com/watch?v=ld2Lz2K8pkI">nl.youtube.com</a>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Concerten </h3>
Vrijdag 7 t/m 9 november 2008 Amsterdam, Muziekgebouw Festival Nederlandse Muziekdagen <a href="http://www.muziekgebouw.nl" onclick="this.target='_blank';" class="normal" title="http://www.muziekgebouw.nl">www.muziekgebouw.nl</a>
Donderdag 27 november 2008, 12.45 uur Groningen, De Oosterpoort Duo Erato. Muziek van eigen bodem. <a href="http://www.kamermuziekserver.nl/muziek/duo_erato" onclick="this.target='_blank';" class="normal" title="http://www.kamermuziekserver.nl/muziek/duo_erato">www.kamermuziekserver.nl</a>
Zondag 16 november 2008, 13.45 uur Amsterdam, Muziekgebouw De Nederlandse canon: ensemblecultuur en zangcultuur. Met onder meer Ave Maria van Josquin Desprez. Een door Muziekgebouw aan &#8216;t IJ en Volksuniversiteit georganiseerde bijeenkomst, met concert en lezing, onderdeel van een serie over de canon van de Nederlandse klassieke muziek. <a href="http://www.muziekgebouw.nl" onclick="this.target='_blank';" class="normal" title="http://www.muziekgebouw.nl">www.muziekgebouw.nl</a>

</div>

Gerelateerd