De Nederlandse banken zijn onbeklimbare bergen

De Autoriteit Consument en Markt (ACM) uitte afgelopen week zorgen over de lage spaarrentes in Nederland. In vergelijking met veel andere landen zijn deze spaarrentes in Nederland inderdaad opvallend laag. De renteverhogingen van de Europese Centrale Bank zijn volgens de ACM niet doorgegeven aan spaarklanten, maar wel aan klanten die een lening willen. Dit zou de winst van banken ten goede komen door een grotere rentemarge.

Volgens de ACM is het probleem een gebrek aan concurrentie. Dit is duidelijk zichtbaar. De drie grootbanken hebben samen bijna de hele spaarmarkt in handen, terwijl er steeds minder andere aanbieders actief zijn. Het Nederlandse bankenlandschap doet me denken aan de drie pieken in de Dolomieten, de Drei Zinnen, waarvan ik er ooit eentje heb beklommen. ‘Zinnen’ betekent hier kantelen, zoals die voor de verdediging van een kasteel. De drie pieken staan eenzaam in het landschap.

De ACM pleit voor meer transparantie, het verbieden van koppelverkoop en een verplichte overstapservice van banken. Dit is als het bouwen van een brug naar een andere piek, zonder na te denken over waarom er maar drie pieken zijn.

Er heeft een enorme verschuiving plaatsgevonden van bankiers naar ICT-specialisten, risicomanagers en compliancemedewerkers.

Volgens mij ligt het echte probleem dieper. Banken zijn steeds meer ICT-, anti-witwas- en risicobedrijven geworden. Er heeft een enorme verschuiving plaatsgevonden van bankiers naar ICT-specialisten, risicomanagers en compliancemedewerkers. Zowel innovatie als strengere toezichteisen hebben ertoe geleid dat bankieren steeds meer om schaal draait.

Door voldoende schaal te hebben, kunnen klanten beter en goedkoper worden bediend, kunnen de toezichtkosten beter worden gedragen, kunnen de app en het betalingsverkeer goed en feilloos werken, en kunnen banken data van hun zakelijke klanten gebruiken om risico’s beter in te schatten. Kortom, het probleem van de grote marktaandelen ligt niet in de relatie met de consument, maar in het verdienmodel van banken en in de schaal van de (Nederlandse) markt.

Terug naar de Drei Zinnen. Toen ik op de middelste top, Grosse Zinne, stond, had ik een prachtig uitzicht. Rondom de drie pieken is het terrein veel lager. Alleen verder weg, zoals in Oostenrijk, zijn hogere toppen te zien. Het is dan verleidelijk om over te stappen naar die andere top, ofwel naar die andere grootbank. Maar het ACM-doel is natuurlijk dat er in de buurt van die drie grote pieken meer kleinere bergen ontstaan die elkaar kunnen beconcurreren, wat gunstigere rentes voor klanten zou opleveren. De vraag is hoe. Die schaalvoordelen zijn immers blijvend.

Een optie die er is, is de spelregels veranderen, zoals meer differentiatie in toezichteisen. Dan wordt het voor kleinere Nederlandse banken met schaalnadelen gemakkelijker te concurreren en kan er meer diversiteit ontstaan.

Een andere voor de hand liggende optie is om het makkelijker te maken te concurreren met andere internationale grootbanken. Hiervoor is verdere harmonisering en uniformering van toegang tot bankieren in Europa nodig, zodat het ook logischer wordt om over te stappen naar andere hoge bergen. Een wens die al lang gekoesterd wordt, maar door nationale belangen moeilijk kan worden ingelost.

De echte oplossing voor meer concurrentie op de spaarmarkt zit niet in meer transparantie. Die zit in meer concurrentie. Zo lang dat niet gebeurt, blijft het spaargeld binnen de onneembare vesting van de drie grootste banken.