<div class="lead">Minstens tien procent van alle rechts-radicale gewelddelicten in Duitsland wordt door vrouwen gepleegd. ‘Vrouwen waren ook altijd Täterinnen, daders!’</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Drie neonazi’s dragen een groot rood spandoek door Dresden in een protestdemonstratie tegen een tentoonstelling over de oorlogsmisdaden van de Wehrmacht. </p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Het is januari 1998. Beate Zschä­pe, Uwe Böhnhardt en Uwe Mundlos zijn op zoek naar neonazi-kameraden die net als zij tot de daad willen overgaan: ‘Nationalisme – Een idee zoekt acteurs’ staat in forse letters op hun spandoek. Voor het trio uit Thüringen is betogen en leuzen roepen niet genoeg. Ze willen handelen.</p>
<p>Twee weken later vindt de politie bij een razzia in de garage van de drie Thüringers naast veel neonazi-propaganda ook zelfgeknutselde bommen en anderhalve kilo TNT: materiaal voor de acties die het drietal wil uitvoeren. Nog tijdens de huiszoekingen duiken ze onder. En ze handelen. In dertien jaar tijd vermoorden ze negen migranten en een politieagente, plegen twee bomaanslagen in buurten waar veel, vooral Turkse, migranten wonen en beroven veertien bankfilialen. De twee Uwe’s zetten de loop van hun Ceska 83 tegen het hoofd van hun slachtoffers. Ze leggen de bommen en kraken de bankfilialen. Männersache.</p>
<p><b>Dönermoorden</b></p>
<p>Er zijn geen harde bewijzen dat Beate Zschäpe zelf met wapens door de Bondsrepubliek is getrokken. Maar brave Deutsche Mütter en meeloopsters zijn vrouwen als zij in de Duitse neonazi-scene allang niet meer. De nieuwe nazivrouwen brengen hun extreem-rechtse ideologie in grote verscheidenheid en met uiteenlopende middelen onder de mensen. Ze treden in dienst van kinderdagverblijven, scholen, buurt- en sportverenigingen. Ze bekleden leidinggevende functies in de neonazi-beweging en extreem-rechtse partijen. Ze organiseren demonstraties en ‘rechtsrock’-concerten. Ze gooien stenen naar politie en tegenbetogers. Minstens tien procent van alle rechts-­radicale gewelddelicten in Duitsland wordt door vrouwen gepleegd. En sommigen organiseren racistische moordaanslagen. Zoals Beate Zschäpe (zie ook: <a href="https://www.vn.nl.kpnis.nl/Archief/Buitenland/Artikel-Buitenland/De-vrouwen-van-NSU.htm" class="normal" title="De vrouwen van NSU">De vrouwen van de NSU</a>).</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>Vrouwen als Zschäpe zijn allang meer dan brave Deutsche Mütter en meeloopsters</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Als enige overlevende van het terroristische trio zal Beate Zschäpe half april voor de rechter van het Oberlandesgericht in München moeten verschijnen. Beschuldigd van moord. Haar twee handlangers zijn dood: toen ze bij hun laatste bankoverval in november 2011 in het Thüringse Eisenach werden gesnapt, pleegden ze zelfmoord. Samen hadden zij tien moorden begaan: de ‘Dönermoorden’ die de politie, de geheime diensten en de media jarenlang aan de migrantenslachtoffers zelf toeschreven. Beate Zschäpe had de racistische moorden en aanslagen mee voorbereid en logistiek mogelijk gemaakt. Na de dood van haar handlangers stak ze de gemeenschappelijke woning in brand om bewijsmateriaal te vernietigen. Voordat ze zichzelf bij de politie in Jena aangaf, maakte ze in het geheim nog een rondreis door Duitsland en verspreidde de zelf­gemaakte dvd’s waarop de Nationaal­socialis­ti­scher Undergrund (NSU), zoals het terro­­ristische trio zichzelf noemde, z’n racistische daden bekende.</p>
<p><b>Poezenmoeder</b></p>
<p>In die novemberdagen anderhalf jaar geleden gold Beate Zschäpe in de media nog vooral als de ‘poezenmoeder’ en als ‘de vriendin van’ een van de twee rechts-radicale jongemannen. Of misschien wel van allebei. Bild beschreef haar als ‘Nazibraut’ en een ‘heiße Feger’, een manziek meisje. In de onlangs door de ZDF uitgezonden documentaire Die Nazibraut zit de nog piepjonge Beate Zschäpe tussen twee jonge jongens en werpt hun langwimperige blikken toe. Ze leunt achterover. De haren golven over haar schouders als ze haar gezicht in de zon houdt. Ze lijkt stukken rijper dan de jochies naast haar, maar ze is zelf ook pas veertien. De scène komt uit een video van Thomas Grund, die de jonge Bea­te in de jeugdclub van Jena onder zijn hoede had. ‘Ze wist heel goed hoe ze indruk op jongens kon maken,’ zegt de straathoekwerker in de documentaire. Hij stelt achteraf wel vast dat Zschä­pe in die tijd radicaliseerde, maar wijt dat toch vooral aan de invloed van de jongen op wie ze toen verliefd werd: Uwe Mundlos, de latere ‘ideoloog’ van het ondergrondse terreurtrio.</p>
<p>Over zulke beweringen kan Dr. Heike Radvan zich alleen maar opwinden. Radvan is van oorsprong pedagoge en leidt bij de anti-fascistische Amadeu Antonio Stiftung de werkgroep ‘Gen­der en rechts-extremisme’. Radvan: ‘Zschä­pe is niet als aanhang van haar neonazi-vriendje in de neonazi-scene verzeild beland. Het is toch een mythe dat je “zomaar” verliefd wordt op iemand. Zschäpe is verliefd geworden op een neonazi!’ Niet op zijn kortgeschoren kop, maar ook op de dingen die daarin omgingen.</p>
<p><b>Aardige buurvrouw</b></p>
<p>Nazivrouwen vallen voor het machogedrag van martiale nazimannen, zijn maar meeloop­sters, hoogstens de moederlijke kracht op de achtergrond: ook de ouders van neonazi-terrorist Uwe Böhnhardt klampten zich vast aan dit clichébeeld. Ze hoopten dat Beate Zschäpe hun zoon weer op het rechte pad zou brengen. Ze was tenslotte een zorgzame vrouw, zeiden Brigitte en Jürgen Böhnhardt vorig jaar tegen de ARD. Bij de laatste ontmoeting vroeg ze Uwe’s moeder zelfs om het Plätzchen-recept om voor hun jongste koekjes te bakken.</p>
</p></div>
<div class="figure--left">
<figure id="post-39177 media-39177" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/05/69e14c00-7fc6-4117-a051-6f8079c2180b_13_preview1.jpg" alt="Beate Zschäpe." /><figcaption>Beate Zschäpe.</figcaption></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Maar Zschäpe was veel meer dan een zorgzame vrouw en een meeloopster in een extremistische, gewelddadige beweging. Dat bleek volgens Radvan al vroeg. In de Jenaer jeugdclub van straathoekwerker Grund werd drie meisjes naar hun toekomst gevraagd. Twee droomden van een gezin. Alleen de jonge Beate zei: ‘Eerst maar eens die buitenlanders het land uit!’ Later zaaide ze met haar neonazi-vrienden angst in het Thüringse stadje Jena. Ze maakten sommige wijken tot no-go-zones voor buitenlanders, punks, daklozen en anti-fascisten. Op de kerstmarkt sloeg ze eigenhandig een vrouw het ziekenhuis in. En ze wilde bij rechts-radicale betogingen altijd meelopen in de voorste rij.</p>
<p>Nog later hield Zschäpe voor de Nationaal­socia­lis­tische Ondergrondse de schone schijn op. Ze speelde de aardige buurvrouw in hun laatste woonplaats Zwickau en de gezellige kampeerster tijdens de regelmatige Oostzee­vakanties van het drietal. Zo organiseerde ze de sociale dekmantel voor de terroristencel. Maar ze beheerde ook de kas met geroofd geld en huurde de campers waarmee de Uwes hun roof- en moordtoeren maakten. Zschäpe verzorgde de logistiek en nam deel aan de planning van de terreurdaden. Daar­voor moet ze zich nu voor de rechtbank in München verantwoorden. Het OM verwijt haar niet slechts een bijrol, ze is aangeklaagd voor meervoudige moord en lidmaatschap van een terroristische vereniging. Zschä­pe was niet de enige vrouw in het netwerk van de NSU (zie kader), maar ze is wel de enige vrouw in het Münchener proces, dat op 17 april begint en waarschijnlijk tot in 2014 zal duren.</p>
<p><b>Mädelring</b></p>
<p>De Amadeu Antonio Stiftung, waar onderzoekster Heike Radvan werkt, is een van de belangrijkste antifascistische groeperingen in Duitsland. De groep werd vernoemd naar de An­go­lese contractarbeider die in november 1990, een maand na de Duitse eenwording, in het Oost-Duitse Eberswalde door vijftig rechts-radicale jongeren werd doodgeslagen met honkbalknuppels. Radvan bestudeert de rol van vrouwen in de neonazi-beweging, die al sinds de jaren tachtig groeit en agressiever wordt.</p>
<p>‘De nieuwe nazivrouwen zijn toenemend actief in rechts-radicale en neonazistische partijen en schrikken ook niet terug voor geweld,’ zegt de onderzoekster. ‘De schattingen over hoe groot het vrouwenaandeel is, variëren nogal. Tussen de tien en de twintig procent, schat ik. In de extreem-rechtse Nationaaldemocratische Partij Duitsland (NPD) vormen vrouwen een derde van de leden. Maar wat racistische ideeën en activiteiten betreft ontlopen vrouwen en mannen in de radicale scene elkaar niet echt. Aan Zschäpe zie je dat de vrouwen binnen de rechts-radicale beweging een bepaalde rol vervullen. In de eerste plaats zorgen ze voor de sociale cohesie. Dat heeft ook te maken met de manier waarop vrouwen nog steeds worden waargenomen. Ook in het nationaal-socialisme werd het beeld hooggehouden van de vrouw als moeder, de vrouw als “zachte kracht”. Maar ondanks die rolverdeling waren ze wel ook altijd verantwoordelijk voor minder zachtzinnige activiteiten. Vrouwen waren ook altijd Täterinnen, daders.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>Rechts-radicale vrouwen zijn actief op de crèche of het kinderdagverblijf</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De nazivrouwen van vroeger waren behalve moeder soms tegelijkertijd sadistische opzichter in de concentratiekampen. De nieuwe nazivrouwen onderscheiden zich volgens Radvan niet principieel van hun voorgangsters, maar hebben wel nieuwe kwaliteiten. Ze willen zelfstandiger en zelfbewuster optreden, wat niet altijd strookt met de hun toegedachte rol. ‘Dat valt vooral in de Kameradschaften op, in de niet-partijgebonden “vrije” neonazi-scene. De Mädelring Thüringen bijvoorbeeld was een zelfstandige club meisjes en jonge vrouwen die óók in de eerste rij wilden meelopen. Ze wilden ook zelf toeslaan en geweld plegen.’ Dat heeft met de algemene emancipatie van vrouwen te maken, meent Radvan. Zo propageerden de meisjes van de (inmiddels alweer opgeheven) Mädelring luidruchtig een ‘nationaal feminisme’ en weerden ze zich tegen ‘patriarchaat en politieke onmondigheid’ in de door mannen gedomineerde neonazibeweging.</p>
<p><b>Zachte kracht</b></p>
<p>Jarenlang gold vooral het cliché van de gewelddadige jongeman met Dr. Martens laarzen, een kale kop en een honkbalknuppel. ‘In de jaren negentig,’ zegt Radvan, ‘werd rechts-extremisme vooral als een mannenprobleem gezien. Dat is nu niet meer zo. Tegenwoordig kennen we rechtse vrouwen, moeders, gezinnen. De rechts-radicale vrouwen worden actief op de crèche of het kinderdagverblijf. Ze zorgen ervoor dat foto’s van zwarte kindertjes in Afrika van de muur worden gehaald. In Mecklenburg hebben extreem-rechtse vrouwen zelfs een eigen kinderopvang opgericht. Of ze organiseren een kinderfeestje voor de NPD. Of bakcursussen voor de vrouwen uit de buurt. We hebben intussen met een veel breder fenomeen van doen.’</p>
<p>Toch worden neonazi-vrouwen nog altijd onderschat, en de beweging speelt daar ook op in. Het imago van de ‘zachte kracht’ wordt bewust gebruikt. Radvan: ‘Meestal worden vrouwen heel strategisch ingezet. Het zijn de vrouwen die demonstraties bij de politie aanmelden. Omdat ze als minder agressief worden gezien en er zo dus meer kans is dat de betoging wordt toegestaan. Ook zijn vrouwen heel actief op internet en in sociale netwerken. Daarbij gaat het dan vaak over zaken als opvoeding of kindermisbruik. De NPD roept vrouwen intussen op om toch vooral voor sociale beroepen te kiezen.’</p>
</p></div>
<div class="image center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/05/b11915da-803e-481b-9f31-e5a6d2828c62_Trio-Urlaub-vermutl.-09__700x315%2Cproperty%3Dposter_preview1.jpg" width="800" height="360"alt="Het Dönermoorden-trio Böhnhardt, Mundlos en Zschäpe. Foto: BKA" border="0" /><em class="credit">Het Dönermoorden-trio Böhnhardt, Mundlos en Zschäpe. Foto: BKA</em></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>De bijna dertigjarige Ricarda Riefling is zo’n ‘zachte’ kracht. Moeder van vier kinderen. Met hart en ziel, zegt ze trots. Ze studeerde voor sociaal werkster en doet nu culturele wetenschappen. Ze is voor een schoon milieu en gezond voedsel, ze betoogt tegen kernenergie. En ze maakt van haar moederschap een politieke zaak. Op haar Facebook-pagina prijkt de leuze: ‘Duitse kinderen groot en klein moeten Duitslands toekomst zijn’. Ricarda Riefling is een van de belangrijkste vrouwen van de NPD. Ze zit in het bondsbestuur van de extreem-rechtse partij en is daar verantwoordelijk voor ‘gezinsbeleid’. Voor Riefling betekent dat vooral de strijd voor een raszuiver Duitsland.</p>
<p>Ricarda Riefling is net als Beate Zschäpe afkomstig uit de radicale en gewelddadige wereld van de Kameradschaften. Daar leerde ze ook haar ex-man Dieter Riefling kennen, die in de jaren negentig een van de leidende figuren in de ‘vrije scene’ was. Maar voor Zschäpe heeft Ricarda Riefling geen goed woord over. In een van haar zeldzame interviews met de ‘systeem­pers’ – in dit geval de Berlijnse Tagesspiegel – noemt ze Zschäpe een verraadster. ‘Met mensen die persoonlijkheid missen, heb ik alleen maar meelij.’ Voor Riefling hoeft gewapende strijd niet: ‘Mijn wapen ben ik zelf.’ Liever wil ze ‘met mooie woorden’ het Duitse volk behoeden voor ‘de buitenlandersgolf, verruwing, kinderloosheid en verval’.</p>
<p><b>Düütsche Deerns</b></p>
<p>Ricarda Riefling hoort inmiddels tot de ‘parlementaire’ vleugel van de neonazi-beweging. Maar de dwarsverbindingen tussen de NPD en de gewelddadige straatvechters van de ‘vrije krachten’ en ‘autonome nationalisten’ zijn legio. Ook daar zijn in de jaren negentig steeds meer meisjes en jonge vrouwen actief geworden. Een handvol vrouwen klom in de scene zelfs op tot aanvoerster van een Kamerad­schaft. De nu 38-jarige Daniela Wegener bijvoorbeeld was een tijdlang de chef van het buitengewoon radicale Sauerländer Aktionsfront en wist een kring van louter vrouwen om zich heen te scharen.</p>
<p>Pure vrouwengroepen, zoals de Mädelring Thü­ringen, de Hamburgse Mädelschar en de Stern­berger Nazissen, zijn van recenter datum, ook al zijn de meeste inmiddels alweer opgeheven of verboden. In de zomer van 2008 werd Jeanne D. opgericht als ‘zelfhulpgroep voor politiek vervolgde vrouwen’. Daarbij staat de ‘D.’ voor Duitsland, omdat de oorspronkelijke naam ‘Jeanne d’Arc’ als Franse heldin niet echt goed aankwam bij de nationale kameraden. Ruim drie jaar later haalde oprichtster Iris Nie­mey­er na een huiszoeking de Jeanne D.-website van het net en die is daar tot op heden niet meer opgedoken. De Düütsche Deerns daarentegen, de ‘platduitse meisjes’ van de Lünerburger Heide, zijn nog altijd actief. Het is een volkse, om niet te zeggen folkloristische, beweging die een ‘nationale tegencultuur’ propageert: zonnewendefeesten en optochten met veel tromgeroffel.</p>
</p></div>
<div class="figure--right">
<figure id="post-39177 media-39177" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2013/05/3b35742a-205a-49d9-8692-a5d66495c94a_RTXI42E_preview1.jpg" alt="Foto: Reinhard Krause / Reuters" /><figcaption>Foto: Reinhard Krause / Reuters</figcaption></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Andere rechtse groeperingen meten zich juist een modern imago aan en gebruiken dezelfde middelen en media als hun linkse tegenhangers. Zoals Marcel Forstmeier, de leider van het in 2012 verboden neonazi-netwerk Wieder­stand Südbrandenburg. Zijn Spreelichter – die toen ook verboden werden – eigenden zich vier jaar geleden al de ‘flashmob’ als actievorm toe. Via Twitter en Facebook werden honderden deelnemers gemobiliseerd die plotseling ergens opdoken voor een fakkelmars. Zulke onaangemelde betogingen werden er in tientallen gemeentes in Oost- en West-Duitsland georganiseerd. De met martiale muziek opgeklopte video-verslagen scoren op YouTube tienduizenden hits.</p>
<p>Zo ook de video ‘Heldengedenken’, waarin honderden fakkelfascisten hun gevallen soldaten uit twee wereldoorlogen herdenken. In 2011 marcheerden driehonderd ‘Onsterfelij­ken’ rond middernacht met fakkels door het stadje Stolpen in de buurt van Dresden. Verscholen achter (van de linkse Occupy-beweging gepikte) Guy Fawkes-achtige maskers demonstreerden ze tegen de ‘volksdood’ die de raszuiverheid van de Duitsers zou bedreigen. Het Maskenball spreekt jonge rechts-radicalen aan en is op YouTube al bijna tachtigduizend keer bekeken.</p>
<p><b>Ontmanning</b></p>
<p>Nog geen half jaar geleden is ook de Franse rechts-radicale Identitaire-beweging naar Duits­land overgewaaid, die op internet met dezelfde grafische stijlmiddelen werkt als haar linkse antifascistische tegenhangers. De rechts-extreme en islamofobe ‘identitairen’ afficheren zichzelf als ‘niet links, niet rechts’ en zeggen op te komen voor vaderland, vrijheid, traditie en elk volk zijn eigen identiteit. Hun geel-zwarte logo is een schild met het lambda-teken. Overgenomen uit de populaire film 300 waarin driehonderd Spartanen met zulke schilden tegen de Perzische overmacht strijden. Voor de identitairen het symbool voor de Euro­pese strijd tegen de vermeende islamisering.</p>
<p>‘Ook veel jonge vrouwen voelen zich aangetrokken tot de allernieuwste bewegingen als de Identitären, Spreelichter en Unsterblichen,’ zegt Heike Radvan. ‘Ze spelen daarin niet alleen een grote, maar ook een vanzelfsprekende rol.’</p>
<p>Wellicht dat gender voor de jongste generatie rechts-radicale vrouwen niet meer zo’n grote rol speelt, maar er duiken toch ook steeds weer nieuwe vrouwenclubjes op. Onderzoekster Heike Radvan noemt als recent voorbeeld het rechts-extreem georiënteerde ‘Free Gender’, dat agressief ageert tegen genderstudies en feminisme. Deze vrouwenclub vecht tegen wat zij ‘genderterreur’ en de ‘ontmanning van de samenleving’ noemen. ‘Dat zulke clubs steeds weer de kop opsteken, laat zien dat verbieden niet echt helpt,’ zegt Radvan. ‘Die vrouwen vinden dan ergens anders wel weer een plekje.’</p>
</p></div>


Gerelateerd