Interview Bettina Rheims
&#8216;Iedereen heeft het altijd maar over het pornografische gehalte van mijn foto&#8217;s. Maar dat interesseert me helemaal niet. Daar gaan we het toch niet twee uur over hebben, hè?&#8217;
Bettina Rheims is licht geïrriteerd. Ze zit in de Bibliothèque nationale de France in Parijs, te midden van haar nieuwe foto&#8217;s: frontaal en suggestief naakt. En de vraag ging over de grens tussen kunst en pornografie.
&#8216;Pornografie en sensualiteit zijn twee heel verschillende dingen,&#8217; zegt Rheims. &#8216;Bij pornografie gaat het om een uitwisseling tussen twee mensen, om de seksuele daad. Geld speelt daarbij een rol. Ik betaal nooit mensen om ze te fotograferen. Kijk, in mijn werk gaat het vaak over seksualiteit, natuurlijk. Dat is bij veel kunstenaars zo. Is het kunst? Ik ben niet degene die beoordeelt of ik kunst maak of niet, dat interesseert me ook niet. Mijn foto&#8217;s hangen in musea dus er is in elk geval een aantal mensen dat het kunst vindt.&#8217;
Genoeg over porno. Ze wil nu praten over haar nieuwste project: Rose, c&#8217;est Paris.
&#8216;De hoofdpersoon in dit verhaal is een jonge vrouw in Parijs die op zoek is naar haar vermiste tweelingzus,&#8217; vat Rheims samen. &#8216;Tijdens die zoektocht is ze als een Alice in Wonderland. Ze kijkt achter spiegels, verkleedt zich, wordt andere personages. Ze komt in een bevreemdende wereld terecht.&#8217;
Rheims werkte opnieuw samen met haar vaste artistieke partner Serge Bramly, die ook haar voormalige levenspartner is en de vader van haar zoon. Samen schreven ze het verhaal, zij nam de foto&#8217;s, hij maakte van dezelfde scènes filmopnames.
&#8216;Serge dacht dat mensen het verhaal niet zouden begrijpen met alleen de foto&#8217;s. Mij maakt dat niet uit. Ik ben eraan gewend dat mensen mijn verhalen niet begrijpen.&#8217;
Op de vaak surrealistische beelden wordt impliciet en expliciet verwezen naar Marcel Duchamp en diens humor en luchtigheid. Op één foto zit een half ontblote Mona Lisa in een rijdende metro in Parijs die schalks de lens van Rheims in kijkt. Maar Rose, c&#8217;est Paris heeft ook een duistere kant, met mysterie en misdaad. Dat is Rheims&#8217; eerbetoon aan Fantômas: de hoofdrolspeler in de bijna honderd jaar oude boeken van Pierre Souvestre en Marcel Allain. Fantômas was een crimineel én een meester in zijn vak: de verpersoonlijking van het kwaad.
Vrouwen, naakt en sensualiteit staan &#8211; net als in eerdere projecten van Rheims &#8211; centraal.
Waarom komen die drie thema&#8217;s altijd terug?
&#8216;Het zijn niet drie thema&#8217;s, ze vormen één thema. Vrouwen zijn altijd al mijn onderwerp geweest. Ik heb ze gefotografeerd vanaf het begin van mijn carrière, zo&#8217;n dertig jaar geleden. Toen ik begon had ik een piepkleine studio in mijn appartement, die ik had ingericht als een stripteaseruimte. Ik ontmoette vrouwen en die vroeg ik dan om zich uit te kleden terwijl ik ze fotografeerde.&#8217;
En uw vrouwen zijn altijd mooi.
&#8216;Altijd, ja. Ik houd van schoonheid. Zij is een gift van God, ik bewonder haar.&#8217;
En waarom zijn de vrouwen naakt?
&#8216;Naaktheid op zichzelf interesseert me niet. Ik vind het veel belangrijker dat een vrouw zich blootgeeft dan dat ze zich uitkleedt. Ik wil de vrouwen naakt tonen, wat niet altijd wil zeggen dat ze uitgekleed zijn. Bij mijn eerdere project Chambre Close ontmoette ik vrouwen op straat en die nam ik mee naar hotelkamers met bloemetjesbehang. Daar vroeg ik ze zich uit te kleden. Daar ging het echt om het naakt, om de seks. Maar in mijn meeste andere projecten ging het niet om expliciet naakt.
Ik zoek spanning. Mijn foto&#8217;s hebben altijd iets spannends in zich, het is nooit relaxed, cool of sympathiek. Als mensen zich uitkleden, helpt dat om die spanning erin te krijgen. En tegelijkertijd onthult het uitkleden ook wie die mensen écht zijn. Mensen kleden zich niet zomaar op een bepaalde manier. Kleren zijn sociale codes waarmee ze iets over zichzelf vertellen. Maar als ze mijn universum binnenkomen dan laten ze die codes achter zich, dan worden ze een deel van míjn fantasieën, van mijn universum.&#8217;
Rheims (1952) werd min of meer bij toeval fotografe. Als 14-jarige rebelse tiener stopte ze met school en liep een soort stage in de donkere kamer van een fotograaf van weekblad Paris Match. Ze trouwde, verhuisde naar de Verenigde Staten en werd daar op 18-jarige leeftijd fotomodel. Het huwelijk werd geen succes en voor het modellenwerk was ze niet knap genoeg, vertelde ze eens. &#8216;Ik was te klein en mijn neus was niet recht.&#8217;
Terug in Parijs leerde ze Bramly kennen, die haar ertoe aanzette de fotografie op te pakken. Ze begon met stripteaseartiesten en acrobaten, waarmee ze in 1981 exposeerde in het Centre Pompidou. Chambre Close zorgde begin jaren negentig voor de doorbraak. De hoogst sensuele foto&#8217;s van vrouwen in hotelkamers, vergezeld van teksten van Serge Bramly, werden een internationale bestseller.
Eind jaren negentig was het I.N.R.I., een eigentijdse en fotografische bijbelvertelling, waarmee Rheims en Bramly opnieuw de aandacht op zich vestigden. De als Jezus gekruisigde vrouw op de cover viel niet overal in goede aarde. Christenen vroegen om een verschijningsverbod voor het boek, Rheims en Bramly werden met de dood bedreigd. Inmiddels was de Française ook een geliefd society-fotografe. Madonna en Claudia Schiffer stonden voor haar camera. De voormalige president Jacques Chirac vroeg haar om zijn officiële staatsieportret te maken.
Tussendoor waren er bedrijven als Chanel en Lancôme die bij haar aanklopten. De Russische miljardair, bankier en uitgever Sergey Rodionov vroeg Rheims om een licht sadomasochistisch seksfotoboek met zijn vrouw Olga te maken.
U hebt wel eens gezegd dat u het interessanter vindt dat vrouwen zich voor u wíllen uitkleden dan dat ze zich uitkleden. Is macht belangrijk?
&#8216;Het gaat niet om macht. Het gaat om vertrouwen. Als mensen voor mij willen poseren, weten ze dat ze me kunnen vertrouwen. Het is een spel. Soms een gevaarlijk spel. Het is niet altijd makkelijk om met mij te werken, er zijn wel eens spanningen, conflicten. Maar meestal vinden ze het erg leuk.&#8217;
Waarom denkt u zelf dat uw werk zo succesvol is?
&#8216;Mijn werk is heel complex en ingewikkeld, maar kan ook eenvoudig bekeken en beoordeeld worden. Je kunt er door geraakt of opgewonden worden zonder intellectuele of artistieke referenties. In die zin maak ik populaire kunst. Kunst is tegenwoordig heel gecompliceerd. Het wordt besproken door kunstenaars zelf en zit vol referenties naar andere kunstenaars en codes. Het is een heel klein in zichzelf gekeerd wereldje. Mensen begrijpen dat niet, moderne kunst is steeds moeilijker te begrijpen.&#8217;
U werkt nu dertig jaar als fotografe en hebt vaak het publiek gechoqueerd. Maar tegenwoordig zijn seks en naakt alomtegenwoordig, van internet tot R&#038;B-clips. Is uw werk daardoor veranderd?
&#8216;De beeldcultuur van tegenwoordig beïnvloedt me niet. Ik kijk geen televisie en heb ook geen internet. Ik ken die hele virtuele wereld niet. In essentie, als ik naar mijn eerste foto&#8217;s kijk, nou nee, dan is er weinig veranderd.&#8217;
Rose, c&#8217;est Paris gaat, met uw eigen stad Parijs als onderwerp, meer over uzelf dan eerdere projecten, toch?
&#8216;Misschien. Op de foto&#8217;s staan ook vrienden van me, mijn zoon heeft voor het eerst geposeerd. Mijn werk gaat natuurlijk altijd op een bepaalde manier ook over mezelf. Deze keer iets meer dan anders.&#8217;
Bewust?
&#8216;Wat denk je?&#8217;
Ik zou denken van wel. Maar waarom?
&#8216;Op een moment in je leven kom je in een stadium dat je de droom die je had min of meer hebt bereikt, zoiets. Je hebt leren leven met jezelf, je leeft in vrede met jezelf. Want als je jong bent, is het oorlog. Overal: in jezelf, met de buitenwereld. Die oorlog komt een keer tot rust. Dan is er een moment van, tsja, verzoening. De hoofdpersoon in Rose, c&#8217;est Paris zoekt haar zus, maar aan het eind van die tocht langs onwaarschijnlijke plaatsen en ontmoetingen vol verbeelding kijkt ze in de spiegel, ziet zichzelf en begrijpt het. Ze was niet op zoek naar een ander, maar naar zichzelf. Voilà, duidelijker kan ik niet zijn, toch?&#8217;
Bettina Rheims en Serge Bramly, ‘Rose, c’est Paris’. Tot 11 juli in Bibliothèque nationale de France, 3-5 Rue Vivienne, www.bnf.fr

Frank Renout

Gerelateerd