Rondgang

<p>Ingekapseld tussen de asymmetrische wolkenkrabbers van havengebied Hudson Yards in New York ligt het glazen gebouw van The Shed. Vorig jaar opende het 475 miljoen dollar kostende museum met <em><a href="https://www.nytimes.com/2019/04/07/arts/the-shed-soundtrack-of-america-reich-richter-part-trisha-donnelly.html" target="_blank" rel="noopener">Soundtrack of America</a></em>, een vijfdelige reis door de geschiedenis van de Afro-Amerikaanse muziek, gemaakt door filmmaker Steve McQueen en levende legende Quincy Jones. Verder op het ambitieuze programma: <em><a href="https://www.youtube.com/watch?time_continue=70&amp;v=mmYKvlPuvSE&amp;feature=emb_logo" target="_blank" rel="noopener">Help</a></em> (2020), een theatervoorstelling waarin de zwarte toneelschrijfster Claudia Rankine witte mannen over hun privilege bevraagt, en <a href="https://theshed.org/program/159-kiyan-williams" target="_blank" rel="noopener"><em>Kiyan Williams’ Notes on Digging</em> (2020)</a>, een videowerk waarin de zwarte trans kunstenaar aarde omspit opdat hij de geïnternaliseerde beelden van moorden op zwarte mensen ‘uit zijn systeem krijgt’.</p>
<p>De kunst is, zoals alle werken in The Shed, gemaakt in opdracht van het museum.</p>
<p>Vrijwel direct na de gewelddadige dood van George Floyd veranderde de landingspagina van de <a href="https://theshed.org/" target="_blank" rel="noopener">website</a> in een solidariteitsverklaring met Black Lives Matter. Diversiteit is opgenomen als kernonderdeel van <a href="https://theshed.org/community">de missie</a> van het museum. Ruim een derde van de stafleden is zwart of van kleur.</p>
<h5>6 van de 231</h5>
<p>Wat Nederlandse musea niet lukt, gaat in New York (soms) wel goed: de kunstwereld lijkt een veel betere afspiegeling van de stad dan in grote steden in Nederland. In New York is 38 procent van de werknemers in de kunstsector van kleur, tegenover 67 procent van de bevolking. In Nederland hebben maar 6 van de 231 medewerkers die werken op kunstinhoudelijke posities bij de 21 grote musea een niet-westerse achtergrond, blijkt uit <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2020/06/17/nederlandse-kunstmusea-divers-van-buiten-wit-van-binnen-a4002841" target="_blank" rel="noopener">onderzoek</a> van <em>NRC Handelsblad</em>. Dat is maar 2,6 procent, terwijl een derde van de Nederlanders een migratie-achtergrond heeft. Kijk je naar jongeren in grote steden, dan is dat zelfs de helft.</p>
<blockquote><p>‘Als jij in je subsidieaanvraag een paar keer het codewoord diversiteit noemt, dan is het al heel snel goed.’</p></blockquote>
<p>‘We zijn in Nederland kampioen tolerantie,’ zegt freelance-onderzoeker Nancy Jouwe in het <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2020/06/17/nederlandse-kunstmusea-divers-van-buiten-wit-van-binnen-a4002841" target="_blank" rel="noopener"><em>NRC</em>-artikel</a>. ‘Maar we zijn een zure <em>loser</em> op het gebied van diversiteit.’</p>
<p>Er wordt in Nederland wel gestuurd op kleur: sinds 2017 is er de Code Culturele Diversiteit &amp; Inclusie waar de zogeheten BIS-instellingen die subsidie ontvangen van het ministerie van OC&amp;W aan moeten voldoen.</p>
<p>Maar er staan geen harde voorwaarden of verplichtingen in, zegt curator Stephanie Afrifa die in een klankbordgroep zat die meedacht over de code. ‘Als jij in je subsidieaanvraag een paar keer het codewoord diversiteit noemt, dan is het al heel snel goed.’</p>
<h5>Speciale baan</h5>
<p>In musea in New York zijn wel curatoren van kleur. Onlangs nam het Guggenheim Museum Ashley James in vaste dienst als eerste zwarte curator in de tachtigjarige geschiedenis van het museum. Het Metropolitan Museum (MET), een instituut in New York, heeft sinds januari met veel tamtam een speciale baan in het leven geroepen voor curator <a href="https://www.artnews.com/art-news/news/denise-murrell-curator-met-museum-1202668024/">Denise Murrell</a> – drijvende kracht achter de succesvolle tentoonstelling <em>Posing Modernity: The Black Model from Manet and Matisse to Today</em>. Ook het Whitney Museum stelde in de afgelopen vijf jaar <a href="https://www.nytimes.com/2018/08/08/arts/design/museums-curators-diversity-employment.html?action=click&amp;module=RelatedLinks&amp;pgtype=Article">vier nieuwe curatoren van kleur</a> aan.</p>
<blockquote><p>‘Als ik videokunst van Arthur Jafa wilde laten zien, zeiden mensen tegen mij “dat moet je maar in de Bijlmer doen”.’</p></blockquote>
<p>‘Ik heb altijd gedacht “ik moet naar New York”,’ zegt curator en opiniemaker Afrifa, die acht jaar geleden een blog begon om haar eigen visie op kunst te delen. ‘Want daar kan het wel. De kunst die ik interessant vond, zag je niet in Nederland. Nu begint het een beetje te komen dat je hier ook videokunst van Arthur Jafa ziet. In de tijd dat ik dat wilde, zeiden mensen tegen mij “dat moet je maar in de Bijlmer doen”.’</p>
<h5>Harde deadlines</h5>
<p>‘Ze zijn in Amerika wel verder met het praten over racisme en plannen verzinnen om verandering daadwerkelijk af te dwingen,’ beaamt auteur en kunstenaar Brian Elstak die in 2018 het Zilveren Penseel won met zijn kinderboek <em>Tori</em>. ‘Daar zijn wij nog niet. Iedereen zegt hier “goed idee” en vervolgens gaat iedereen weer verder met zijn leven.’</p>
<blockquote><p>‘Nederland moet zich eerst nog bewust worden van zijn blinde vlek.’</p></blockquote>
<p>Elstak ging vorig jaar mee op werkbezoek met de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema naar New York. Hij hoorde wethouder van cultuur Tom Finkelpearl enthousiast vertellen hoe het MET de toegang die toeristen moeten betalen doneert aan lokale initiatieven waar makers van kleur werken of worden opgeleid. En hoe burgemeester Bill de Blasio <a href="https://www.nytimes.com/2017/08/22/arts/design/new-york-museums-diversity-staff-boards.html" target="_blank" rel="noopener">musea</a> verplichtte een diversiteitsplan op te stellen en daaraan harde deadlines verbond. Musea die zich niet aan hun eigen plannen houden, worden met tien procent gekort op hun subsidies. ‘Dit soort harde keuzes zou Nederland nooit durven maken,’ zegt Elstak. ‘Maar dit werkt.’</p>
<p>‘Wij zijn hier nog aan het vechten voor “Zwarte Piet is racisme”,’ zegt Afrifa. ‘Nederland moet zich eerst nog bewust worden van zijn blinde vlek.’</p>
<h5>De witste baan</h5>
<p>Toch was ook de New Yorkse kunstwereld lang een ondoordringbaar wit <a href="https://www.nytimes.com/2017/08/22/arts/design/new-york-museums-diversity-staff-boards.html" target="_blank" rel="noopener">bolwerk</a>. ‘De witste baan in kunst en cultuur? Curator’ was in 2016 de conclusie van een onderzoek door de stad naar de toegankelijkheid van musea.</p>
<p>Werknemers van kleur zijn nog steeds vooral te vinden ‘op de vloer’: 26 procent van de senior werknemers bij musea is van kleur, tegenover 32 procent van de midden-functies en 45 procent van de minder betaalde collega’s. In 2015 was nog maar 4 procent van de Amerikaanse curatoren zwart en 3 procent identificeerde zich als ‘hispanic’, blijkt uit onderzoek van de Andrew F. Mellon Stichting.</p>
<blockquote><p>Kunstenaars en curatoren van kleur worden nog te vaak uitgenodigd in een gastrol, of erger, als ‘token’.</p></blockquote>
<p>Maar diversiteit gaat niet alleen om ‘een gekleurd poppetje op een bepaalde plaats zetten’ zoals Aspha Bijnaar, coördinator van samenwerkingsverband <a href="https://www.museabekennenkleur.nl/" target="_blank" rel="noopener">Musea Bekennen Kleur</a> zei in radioprogramma <a href="https://www.nporadio1.nl/podcasts/kunststof/18613-thema-uitzending-inclusiviteit-in-de-cultuursector" target="_blank" rel="noopener"><em>Kunststof</em></a>. ‘Het gaat er ook om dat je de inhoud en de verhalen, het perspectief van de ander – gekleurde mensen in de samenleving – daarin (duurzaam) integreert alsof het ook deel is van het jouwe.’</p>
<p>Nu worden kunstenaars en curatoren van kleur nog te vaak uitgenodigd in een gastrol, of erger, als ‘token’. ‘Ik heb nu al heel veel projecten gedaan met de grote namen,’ zegt Elstak. ‘Ik heb iets in het Van Gogh mogen doen en in het Stedelijk, maar dat zijn altijd randprogrammeringsdingen.’</p>
<p>Ook Afrifa wordt regelmatig gevraagd ‘om advies te geven’. ‘Dan zeggen ze “we kunnen geen curatoren van kleur vinden”. Dan denk ik: ik zit toch hier? Ik ben toch een curator? Maar je nodigt me uit voor advies.’</p>
<h5>Racistische bedrijfscultuur</h5>
<p>Dat laatste gaat ook in New York nog regelmatig mis. In 2016, maakte Chaédria LaBouvier als eerste gastcurator van kleur voor het Guggenheim een historische <a href="https://www.essence.com/feature/chaedria-labouvier-erasure-basquiat-exhibit-guggenheim/" target="_blank" rel="noopener">solovoorstelling</a> genaamd <em>Basquiat’s ‘Defacement: The Untold Story’</em>. Aan de hand van schilderijen van zijn tijdgenoten liet ze zien wat de <a href="https://www.theguardian.com/artanddesign/2019/jun/28/defacement-the-tragic-story-of-basquiats-most-personal-painting" target="_blank" rel="noopener">impact</a> was van de dood van de toen 25-jarige kunstenaar Michael Stewart op zijn tijdgenoten, die stierf in de handen van politie. Op <a href="https://twitter.com/chaedria/status/1268381115338948608" target="_blank" rel="noopener">Twitter</a> noemde ze werken voor het Guggenheim ‘de meest racistische professionele ervaring uit mijn leven’. Hoofdcurator <a href="https://twitter.com/chaedria/status/1268381115338948608" target="_blank" rel="noopener">Nancy Spector</a> zou consequent hebben geprobeerd het werk van LaBouvier als het hare te presenteren en haar buiten te sluiten. Zo stond haar naam eerst niet op de catalogus. Soms ‘kreeg ik het gevoel dat ik dankbaar moest zijn om überhaupt in de ruimte aanwezig te mogen zijn,’ vertelde ze de <a href="https://www.nytimes.com/2019/07/30/arts/design/basquiat-defacement-guggenheim-curator" target="_blank" rel="noopener"><em>New York Times</em></a>.</p>
<blockquote><p>‘We hebben niet nog meer onderzoeken, werkgroepen, panels, commissies of andere pogingen om jullie racisme te verhullen nodig.’</p></blockquote>
<p>Onlangs stuurde het hele team curatoren een <a href="https://www.nytimes.com/2020/06/22/arts/design/guggenheim-curators-racism-sexism" target="_blank" rel="noopener">brief</a> aan het Guggenheim-bestuur waarin het opriep een einde te maken aan de racistische bedrijfscultuur. Die oproep volgde op een <a href="https://fortheculture2020.com/" target="_blank" rel="noopener">open brief</a> die zwarte werknemers, hun collega’s en oud-collega’s van kleur en bondgenoten aan het Metropolitan Museum of Art, het Museum of Modern Art, het Solomon R. Guggenheim Museum en andere culturele instellingen stuurde in de nasleep van de antiracisme beweging na de dood van George Floyd.</p>
<p>De tijd om te praten is voorbij, zeggen de afzenders. ‘We hebben niet nog meer onderzoeken, werkgroepen, panels, commissies of andere pogingen om jullie racisme te verhullen nodig,’ schrijven ze. ‘We hebben van jullie nodig dat jullie je witte suprematie erkennen en doen wat nodig is om dat te veranderen’ Daaronder volgt een lijst met concrete actiepunten. Zijn die ook toepasbaar in Nederland?</p>
<p>Brian Elstak en curator Stephanie Afrifa geven commentaar.</p>
<h5>1. Maak plaats</h5>
<p>Mensen die op sleutelposities zitten – bijvoorbeeld curatoren – moeten volgens de actievoerders het veld ruimen als ze geen systemische verandering doorvoeren. Die eerste maatregel is een hele belangrijke volgens Afrifa: ‘Ja, gewoon iemand vervangen, dat zou zo tof zijn. Maar de witte mensen willen het toch zelf blijven doen in Nederland.’</p>
<p>Het Guggenheim gaf meteen al een halfslachtig voorbeeld door aan te kondigen dat hoofdcurator <a href="https://www.nytimes.com/2020/06/22/arts/design/guggenheim-curators-racism-sexism.html?referringSource=articleShare" target="_blank" rel="noopener">Nancy Spector</a> per 1 juli drie maanden met sabbatical ging. Of haar vertrek samenhangt met de kritiek van LaBouvrier, wil het Guggenheim niet zeggen. Een week later kondigde ook Troy Conrad Therrien, de curator van architectuur en digitale initiatieven, aan dat hij zou opstappen om ‘plaats te maken voor anderen die te lang waren buitengesloten’.</p>
<p>‘Er zijn curatoren nodig die anders durven te kijken, die misschien ook een andere afkomst hebben,’ legt Elstak uit. ‘Dat zorgt ook voor een andere blik op wat kunst is. Niemand komt bijvoorbeeld met het dope idee om een Tavares Strachan of Kadir Nelson naar Nederland te halen.’ Nelson is bekend van covers voor de <em>New Yorker</em>, waaronder de iconische <a href="https://www.newyorker.com/culture/cover-story/cover-story-2020-06-22" target="_blank" rel="noopener">prent</a> van zwarte slachtoffers van (politie)geweld met George Floyd. ‘Daarvoor willen mensen naar een museum komen, maar je moet maar net zo scherp zijn dat je dat wilt zien.’</p>
<h5>2. Zet gespecialiseerde werving- en selectiebureaus in</h5>
<p>In Nederland willen mensen zich graag verstoppen achter het ‘ze-zijn-er-niet-verhaal’, maar dat is niet waar, zeggen Elstak en Afrifa. Ze zijn er wel, maar je moet gewoon beter zoeken. Omdat Nederland zo klein is, hebben de meeste mensen in de kunstwereld het gevoel dat ze ‘iedereen wel kennen’. ‘Het is een soort arrogantie,’ zegt Elstak. ‘Voor veel mensen “kom ik uit het niets”. Of Raquel van Haver komt “ineens” met een tentoonstelling. Terwijl Raquel van Haver al zeker tien jaar bezig is. Het is niet erg dat je haar nu pas ontdekt, maar je moet niet doen alsof ze hiervoor niet bestond.’</p>
<p>In Nederland maken het Amsterdamse Stedelijk en het Haagse Kunstmuseum bij sommige vacatures al gebruik van wervingsbureaus zoals <a href="https://www.colourfulpeople.nl/" target="_blank" rel="noopener">Colourful People</a> en het <a href="https://codeculturelediversiteit.com/best-practice/atana/" target="_blank" rel="noopener">Atana Netwerk</a>, een databank van in kunst geïnteresseerde bestuurders en toezichthouders met een dubbele culturele achtergrond.</p>
<p>‘Er zijn bureaus die bruggen moeten bouwen,’ zegt Afrifa. Dat is in de basis goed, maar er is ook een risico aan verbonden, volgens de curator. ‘Van wat ik heb gehoord sturen sommige van die bureaus meteen een berichtje met de vraag “hey er is een vacature, wil je solliciteren?” Er gaat niet eens een gesprek aan vooraf. Je weet vaak niet eens wat de vacature precies inhoudt. Je wordt puur en alleen benaderd op basis van je huidskleur. Het is wel goed dat het gebeurt, maar het voelt niet helemaal oprecht.’</p>
<h5>3. Tellen en rekenschap geven</h5>
<p>Volgens de briefschrijvers zou ieder museum op zijn website jaarlijks verslag moeten doen van de samenstelling van het personeelsbestand. ‘Rapporteren op de site is een goed begin,’ volgens Afrifa. ‘Nu vertellen we als zwarte gemeenschap of mensen van kleur al deze verhalen. En er heerst toch nog een soort angst om dat bij die instituten neer te leggen. Af en toe verschijnt er een opiniestuk of een column of worden er mensen uitgenodigd om onomwonden kritiek te geven. Maar die verantwoordelijkheid neerleggen bij organisaties zelf, zodat het ons geen emotionele arbeid kost, vind ik wel goed.’</p>
<h5>4. Een <em>zero tolerance</em> beleid ten aanzien van racisme</h5>
<p>Iedere werknemer die zich racistisch gedraagt zou onmiddellijk moeten worden ontslagen. Ook zouden alle afdelingshoofden zich moeten houden aan richtlijnen voor antiracistisch gedrag.</p>
<p>Dat vindt Afrifa ‘lastig, want het kan ook wel zorgen voor een hele nare cultuur op de werkvloer. Wat is dan de grens? En wie controleert dat dan? Stel ik neem roti mee naar mijn werk voor de lunch en een collega vraagt “jee, wat ruikt dat raar. Eten jullie altijd met je handen?” Moet ik dat soort micro-agressies dan melden? Je moet alles gaan uitkristalliseren, dat is lastig. Aan de andere kant vind ik dat er wel richtlijnen moeten zijn want de last om alles maar uit te moeten leggen moet niet meer bij ons liggen, dat is het allerbelangrijkste.’</p>
<h5>5. Stel een Chief Diversity Office in met voldoende budget die training geeft en rechtstreeks rapporteert aan de Raad van Bestuur.</h5>
<p>Het Rijksmuseum heeft een Chief Diversity Officer, maar de meeste musea in Nederland hebben tot nu toe nog geen afdelingen gericht op diversiteit en inclusie die rechtstreeks rapporteren aan het bestuur. ‘In Nederland moet je praten in feiten en cijfers en daar kan zo’n afdeling wel bij helpen,’ zegt Afrifa. ‘Het is een eerste stap. Er wordt iemand aangenomen en er ook voor betaald om een organisatie goed onder de loep te nemen. Naar aanleiding van zo’n rapport moeten er ook veranderingen worden doorgevoerd. Maar het is ook heel belangrijk dat zo’n afdeling voldoende geld krijgt. Uiteindelijk moet diversiteit door de hele organisatie verweven zijn en niet worden beperkt tot een afdeling.’</p>
<h5> 6. Transparantie over sollicitaties en ontslag</h5>
<p>De briefschrijvers stellen voor dat de musea onderzoek gaan doen naar alle beëindigingen van arbeidsovereenkomsten van werknemers van kleur, zowel vrijwillig als op initiatief van het museum. ‘In Nederland kan je niet zo makkelijk mensen ontslaan,’ zegt Elstak. ‘We hebben zoveel vaste contracten, die allemaal ontbinden dat durft niemand aan. Dat gaat niemand ook doen. Het gaat hier ook gewoon heel lang duren. Heel veel mensen willen niet de enige persoon van kleur of het enige zwarte gezicht op de afdeling zijn. Die moeten dan alle grapjes aangaan en shit over zich heen krijgen. Dat is ook niet fijn.’</p>
<h5>7. Opleidingsbudget en mentorschap van jongeren</h5>
<p>Afrifa denkt dat het bij heel veel jonge mensen die zwart of van kleur zijn niet in hun hoofd opkomt om bij het Rijksmuseum te gaan werken, ‘omdat ze weten dat het daar helemaal wit is.’</p>
<p>In New York zijn er programma’s voor <a href="https://www.prepforprep.org/alumni/connect" target="_blank" rel="noopener">jonge curatoren</a> in de dop die inclusief zijn zoals Spelman College die het Curatorial Studies Program aanbiedt, of het Black Culture’s Teen Curators program van Schomburg onderzoeksinstituut. ‘Wij rekruteren ze in de schoolbanken van state schools,’ zei Elizabeth W. Easton van het het <a href="https://www.curatorialleadership.org/" target="_blank" rel="noopener">Center for Curatorial Leadership</a> in New York.</p>
<p>De echte verhalen zitten volgens Afrifa ook bij ‘jonge mensen die misschien nog niet eens weten dat ze iets met cultuur hebben’. ‘Daar moet je als curator naar op zoek. Als je ze niet kan vinden, doe je je werk gewoon niet goed.’</p>
<p>Ook Elstak denkt dat het belangrijk is dat je als organisatie mensen onder je vleugels neemt. ‘<em>Show them the ropes</em>. Wie weet groeit daar iets waardoor zo iemand ook na die periode iets kan betekenen voor je organisatie of later zijn of haar eigen ding kan doen ergens anders.’</p>
<p>En anders is het vooral pech voor de musea zelf. De generatie die nu tussen de 20 en 28 is gaat het namelijk ‘lekker zelf doen’, volgens Afrifa. ‘Zij zijn zo erg van het zelf dingen opzetten, die gaan gewoon aan die oude instituten voorbij.’</p>
<p><em>MET, MoMa, Guggenheim en Metropolitan Opera zijn alle vier benaderd voor dit stuk met de vraag welke maatregelen zij hebben genomen in reactie op de brief. Alleen het MET reageerde met een verwijzing naar <a href="https://www.metmuseum.org/blogs/now-at-the-met/2020/the-mets-plans-for-anti-racism" target="_blank" rel="noopener">een stappenplan op de site</a>.</em></p>


Dit is wat er moet gebeuren om musea minder wit te maken