<div class="lead">
<p>Moed tonen, dat is daadkracht op het juiste moment. Het doet zich op kleine schaal dagelijks voor: in het maken keuzes en het nemen van ingrijpende beslissingen. In de Tweede Wereldoorlog was moed een kwestie van leven of dood.</p>
</div>
<p>Na de Kristalnacht, in november 1938, waarin honderden synagogen werden verbrand en Joodse winkels geplunderd, bevonden zich 250.000 overwegend Joodse vluchtelingen uit Duitsland, Oostenrijk en Sudetenland onder erbarmelijke omstandigheden in Praag. Bang voor de oprukkende Wehrmacht. Op verzoek van zijn vriend Martin Blake, was de Engelsman Nicholas Winton naar Praag gekomen om te helpen Joodse kinderen naar Engeland te krijgen. Zijn kamer in het hotel veranderde op slag in een kantoor. Uitgezwaaid door wanhopige ouders, waarvan het grootste deel hun kinderen niet meer terug zou zien, slaagde Winton er in bijna zevenhonderd kinderen per trein via Hoek van Holland naar Londen te brengen, en daar gastgezinnen te regelen.</p>
<p>Weinig mensen zouden hiervan weten, als de vrouw met wie Winton na de oorlog zou trouwen in 1988 niet op zolder het plakboek had gevonden waarin hij alles over die evacuatie had bijgehouden, inclusief de namen en adressen van de kinderen.</p>
<p>Tegen zijn zin werd Nicholas Winton alsnog een held en staat zijn portret nu in <em>Moed</em>, het boek met ‘verhalen over gewone mensen in ongewone omstandigheden’, dat is samengesteld ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de stichting ter herinnering aan Kamp Vught, het concentratiekamp waar, naast joden, in de Tweede Wereldoorlog speciaal verzetsstrijders en politieke gevangenen werden opgesloten.</p>
<p><q class="pull-left">Bij deze verhalen over getoonde moed duikt onvermijdelijk de vraag op of je zelf op deze manier gehandeld zou hebben.</q></p>
<p>Het bestaan van moed en heldendom gaat altijd gepaard met wantrouwen en de vraag of het niet eigenlijk overmoed of branie is geweest. Jan Tromp vraagt zich af of het niet eerder ‘drift’ dan moed is, wat mensen drijft om tot gewaagde daden over te gaan. Dat zal zeker wel eens het geval zijn, maar als je over de rustige vastbeslotenheid leest van Rosa Parks, de vrouw die in 1955 in Alabama weigerde haar plaats in de bus af te staan aan een blanke, dan is die weigering geen drift, maar de culminatie van een over jaren uitgesmeerd ongenoegen over de aanhoudende discriminatie. Ook de redevoering van professor Cleveringa in november 1940, waarin hij protesteerde tegen het ontslag van de Joodse hoogleraren, was rationeler dan louter drift. Moed als ‘daadkracht op het juiste moment’, komt niet uit het niets en is zelden iets impulsiefs. De man die weigerde de Hitlergroet te brengen tussen honderden mensen die het wel deden, vond al jaren dat je God ‘meer moest gehoorzamen dan de mens.’ Sophie Scholl van de verzetsgroep <em>Die Weisse Rose</em> heeft geen enkele van haar verzetsdaden uit drift gedaan, hoe spannend het verspreiden van pamfletten en het ‘s nachts schilderen van ‘Freiheit’ of ‘Nieder mit Hitler’ ook was. Het verhaal over Non Verstegen en wat er gebeurde op de vrouwenafdeling van Kamp Vught in 1943 gaat over moed ten koste van tien doden. Dat was het gevolg van de straf voor het afknippen van een vlecht van een verraadster, een vrouw die de kampcommandant op de hoogte hield van alles op de vrouwenafdeling.</p>
<div class="figure--right">
<figure id="post-314020 media-314020" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2016/01/winton.jpeg" alt="" /><figcaption>Nicholas Winton op Liverpool Street Station in Londen, bij aankomst uit Praag van de naar hem genoemde trein op 4 september 2009.</figcaption></figure>
</div>
<p>Bij deze verhalen over getoonde moed duikt onvermijdelijk de vraag op of je zelf op deze manier gehandeld zou hebben, twijfelend aan je morele kompas. De vraag is gratuit, want er is geen echt antwoord op te geven. Nieuwe situaties, die om onverschrokken daadkracht vragen, zullen weer totaal anders zijn, met nieuwe dilemma’s. De 250.000 Joodse vluchtelingen in Praag, eind 1938, doen denken aan de aantallen vluchtelingen van nu. Het ‘Wir schaffen das’ van Angela Merkel heeft veel weg van Nicholas Winton besluit om vanuit Londen naar Praag te gaan om te proberen de Joodse kinderen te evacueren. Merkels beslissing was ook niet impulsief, maar ingegeven door haar eigen herinneringen aan de vluchtende Oostduiters na het oprichten van de Berlijnse Muur. En waarschijnlijk door het besef dat Duitsland nu in morele zin iets goeds aan de geschiedenis kan bijdragen, meer dan alleen zorgen voor economische welvaart.</p>
<p>Wel helpen deze verhalen om voor een soort humuslaag van goede voorbeelden te zorgen: de geruststellende wetenschap dat er écht mensen zijn geweest die op het juiste moment de juiste beslissing hebben genomen.</p>
<div class="info-box">
<p><em><a href="https://www.uitgeverijbalans.nl/boeken/moed/" target="_blank">Moed. Verhalen van gewone mensen in ongewone omstandigheden</a>,</em> onder redactie van Jeroen van den Eijnde, Clemens Graafsma en Kees Schuyt, is uitgegeven door Balans.</p>
</div>
