Het recht op vrije meningsuiting en hoever die moet gaan is het brisantste onderwerp van de hedendaagse samenleving: van de satire van Charlie Hebdo tot hate speech. Timothy Garton Ash schreef er een allesomvattend boek over.
Wat Timothy Garton Ash in de loop van de jaren tachtig in The New York Times, The Guardian of The Spectator schreef over Polen, Joegoslavië, Tsjechoslowakije, de Sovjet Unie en Oost-Duitsland werd door de Stasi, de Oost-Duitse geheime dienst, punctueel bijgehouden. Er ontstond een compleet archief ‘Garton Ash’. In The File beschreef Garton Ash in 1997 wat hij over zichzelf aantrof. Hij weet als geen ander hoe het is om met wantrouwen gevolgd te worden om wat je schrijft.
Met die ervaring heeft hij nu Free Speech geschreven, een schitterend genuanceerd en tegelijk krachtig boek over de toekomst en de lotgevallen van de vrije meningsuiting. In bijna vijfhonderd pagina’s beschouwt hij de ‘Ten principles for a Connected World’. Elk hoofdstuk gaat over zo’n principe: journalistieke vrijheid, diversiteit, privacy, nationale veiligheid, respect, tolerantie, polemiek als geweldloos conflict, je uit kunnen spreken als ‘levensbloed’. Er is door de communicatiesatellieten die de wereld zijn gaan verbinden volgens Garton Ash een ‘kosmopolis’ ontstaan die de nationale soevereiniteit van landen heeft gerelativeerd, ook al bevalt dat landen als China, Turkije of Indonesië niet: ‘You don’t have to live in a global city to be in the global city.’
Garton Ash geeft geen krimp als het gaat om de vrijheid van meningsuiting. Die kan zich niets aantrekken van terroristische dreigingen, maar wel van de eigen mores. Hij is het met de fabelschrijver Aesopus en met Wittgenstein eens: die vonden allebei dat woorden konden doden. Daar moet je dus mee oppassen. Je moet ook altijd ‘the habit of the heart’ volgen en je verplaatsen in het hoofd van een ander.
Het is aan alles duidelijk dat Garton Ash een leerling is van Isaiah Berlin. Vandaar dat hij steeds tegenstellingen met elkaar samen wil laten gaan. Wanneer hij de instelling beschrijft die nodig is voor een adequate mondigheid heeft hij het over ‘a mixture of openness and robust civility’, openheid en een robuuste wellevendheid, soepel én ongenaakbaar. Een goed voorbeeld van zijn eigen robuustheid geeft hij wanneer hij het heeft over Deutschland schafft sich ab, de xenofobe bestseller van Thilo Sarrazin. Dat noemt hij ‘a hysterical book’ en ‘a stinking bouillabaisse of eugenics and cultural pessimism.’
Garton Ash komt steeds uit op de noodzaak om tegelijk twee tegenstrijdige dingen te doen: de Erasmiaanse verzoenlijkheid en de Lutheraanse onverzoenlijkheid. Niet het onderste uit de kan willen hebben, maar toch onomwonden zeggen wat je wilt. Respect voor een geloof betekent nog geen respect voor de inhoud van dat geloof. De grens ligt voor Garton Ash bij het gebruiken van geweld, met de aantekening dat dus woorden ook kunnen doden. Dat zorgt voor het uitvechten van ‘peaceful conflicts’.
In deze tijden waarin andere manieren en culturen zich met elkaar vermengen moeten we tegen een stootje kunnen: ‘een opmerking kan in de ene context onschuldig zijn, in de andere dodelijk.’ Tolerantie is een koorddansnummer. ‘Haten’ is niet altijd slecht. Noem het ‘intense afkeer’ en het wordt heel menselijk. Er bestaan ‘good hatreds’, zoals een intense afkeer van racisme en ‘witte schuld’.
<div class="info-box">
<a href="https://www.vn.nl.kpnis.nl/Winkel/Webwinkel/Web-winkel-Product/Free-Speech-Timothy-Garton-Ash.htm" target="_blank">Free Speech, Ten Principles for a Connected World </a>van Timothy Garton Ash is uitgegeven door Atlantic Books, Londen. Free Speech is voortgekomen uit de website freespeechdebate.com van Oxford University
</div>
&nbsp;

Carel Peeters