Met boeren aan het roer staat veel beleid op losse schroeven

Hoop, lef en trots. Het document wat PVV, VVD, NSC en BBB zelf het ‘hoofdlijnenakkoord’ noemen, werd met pure lof binnengehaald door de Land- en Tuinbouw Organisatie. En wie het akkoord leest, snapt waarom. Maar is er wel reden tot zulk enthousiasme?

Boeren moeten aan het roer komen, zo staat te lezen in de vijfentwintig pagina’s die de contouren van de komende regeerperiode schetsen: ‘Boeren en tuinders werken al eeuwen met de bodem, dieren, omgeving en natuur. Zij zijn de professionals.’ Een handjevol bulletpoints moet ervoor zorgen dat boeren weer meer mest mogen uitrijden en meer stikstof kunnen uitstoten. Het is alleen zeer de vraag of het nieuwe kabinet die beloften wel kan waarmaken.

Het is duidelijk dat de groene ambities minder zijn dan het vorige kabinet, durft landbouweconoom Roel Jongeneel te stellen. Marjolein Demmers, directeur van milieuorganisatie Natuur & Milieu, ziet het somber in: ‘Er wordt in dit akkoord op alle manieren ruimte gezocht om de stikstofreductie tot stilstand te brengen, en daar waren we al niet ver.’

Jongeneel ziet zeker ook positieve punten in de voornemens van de partijen. ‘Er gaan nu eigenlijk bedrijfsspecifieke doelen gesteld worden, dat had veel eerder moeten gebeuren. Boeren weten nu wel dat hen donkere wolken boven het hoofd hangen, maar ze weten niet goed genoeg wat dat voor hun eigen bedrijf betekent.’ De boeren krijgen als het aan de formerende politici ligt een doel gesteld, maar krijgen niet meer voorgeschreven welke maatregelen ze moeten nemen. Dat kan op zichzelf goed uitpakken, denkt de wetenschapper: agrariërs kunnen zelf beslissen welke oplossingen optimaal zijn voor hun bedrijf, maar dan moeten de doelen wel voldoende ambitieus zijn. En precies daar kan het volgens Jongeneel misgaan. Het nieuwe kabinet is voornemens om de doelen voor Nederland naar beneden af te laten stellen. ‘Er staat nu geschreven dat de partijen wéér naar Brussel willen om opnieuw een uitzonderingspositie af te dwingen, het is de vraag of dat gaat lukken. We hebben ons krediet aardig verspeeld door onder andere onze slechte waterkwaliteit.’

‘Er wordt een groot beroep op vrijwilligheid gedaan en verplichte uitkoop is niet langer een stok achter de deur.’

Hoogleraar Milieu en Duurzaamheid Jan Willem Erisman betwijfelt ook of Brussel meegaat in de versoepelingen. ‘Die zullen eerst metingen en cijfers willen zien, en daar gaat jaren overheen.’ Hij is bang dat de beloftes aan de boeren niet nageleefd kunnen worden. Er staat in het regeerakkoord meermaals dat alles juridisch geborgd wordt. ‘Maar zolang Brussel geen groen licht geeft, hebben we ons aan die regels te houden.’ Demmers vindt het verdrietig om te zien dat boeren voor de gek worden gehouden en vreest dat het ‘jojobeleid’ uiteindelijk zorgt voor juist meer onzekerheid voor ondernemers én boeren.

Op het voornemen om niet langer het beste jongetje uit de klas te willen zijn en op het Europese beleid vooruit te lopen, reageert de directeur milieuorganisatie verbaasd: ‘We lopen juist áchter op Europese normen rondom stikstof, natuur en waterkwaliteit.’ Ze is bang dat met dit beleid hele reële problemen worden genegeerd. Jongeneel moest even zoeken om te vinden wat de partijen daarmee bedoelden, maar heeft een vermoeden: de richtlijn die bepaalt hoeveel stikstof uitgestoten mag worden, wordt nu zo toegepast dat heel Nederland ‘kwetsbaar gebied’ is. Daarmee scheer je alles over één kam. Dat kan effectiever, door het land in gebieden op te delen. ‘Het zou veel bedrijven kunnen helpen en de kosten van mestafvoer verlagen.’ In het akkoord staat dat dat afhankelijk zal moeten zijn van onderzoek naar die natuur. Erisman denkt echter dat de boeren dan van een koude kermis thuis zullen komen. Als er inderdaad naar metingen gekeken zal worden welke natuur meer stikstof kan verdragen, dan zal op veel plekken een streng beleid blijven gelden, volgens hem.

Waar landbouweconoom Jongeneel wel voor vreest is de ongedwongen aard van de maatregelen. ‘Er wordt een groot beroep op vrijwilligheid gedaan en verplichte uitkoop is niet langer een stok achter de deur. Dat geeft het beleid een zweem van vrijblijvendheid.’ Het lijkt duidelijk dat de veestapel minder gaat krimpen, concludeert Jongeneel. Maar met een puntsgewijs hoofdlijnenakkoord als deze, staat er nog veel op losse schroeven. Uiteindelijk zit het ‘m in de uitvoering én de reactie van Brussel.