<div class="lead">
Ongeveer honderd jaar geleden werd het schilderij Rokeby Venus doorkliefd met een mes door een boze suffragette. Eigenlijk maakt zo&#8217;n vernieling een kunstwerk nóg interessanter. Noem het cultureel ramptoerisme.
</div>
Een zestiger genaamd Keith liep dit weekend met een schroevendraaier de National Gallery in Londen binnen. Het kunstwerk dat eraan moest geloven was <a href="https://www.nationalgallery.org.uk/paintings/thomas-gainsborough-mr-and-mrs-william-hallett-the-morning-walk" target="_blank">The Morning Walk </a>van Thomas Gainsborough, een kostbaar achttiende-eeuws schilderij van een jong welvarend stelletje dat in de verte tuurt terwijl een hond naar ze opkijkt. Rats, rats! Twee krassen in de verflaag, net niet diep genoeg om het canvas te doorboren. Zonde. Maar o zo fascinerend. 
Er is kunst die gemaakt wordt om op een dag weer kapot te gaan, kunst die het vanwege een religieus motief moet ontgelden en kunst die met de beste bedoelingen wordt toegetakeld, zoals de Jezus-fresco <a href="http://www.volkskrant.nl/beeldende-kunst/-jezusbeest-krijgt-eigen-kunstcentrum~a4268690/" target="_blank">Ecce Homo</a>, tegenwoordig beter bekend als het apenhoofd van Borja. Er is kunst die per ongeluk wordt vernield, niet zelden door een overijverige schoonmaker die het niet direct op artistieke waarde weet te schatten — een installatie van Damien Hirst, bestaande uit een volle asbak, gebruikte koffiekopjes en lege bierflesjes, werd genadeloos in de vuilnisbak geflikkerd.
En dan zijn er nog mensen zoals Keith. Ze worden wakker, stoppen om wat voor reden dan ook een steen, spuitbus, flesje zuur of vleesmes in hun tas, en vertrekken naar een museum om doelbewust iets kapot te maken. Voor deze handeling zijn in de geschiedenis zoveel verschillende verklaringen gegeven dat het bijna een kunststroming op zich wordt. Delfisch destructivisme ofzo. En ja, dit maakt mij ongetwijfeld een culturele ramptoerist, maar dat is een genre naar mijn hart.
Het is deze mensen niet om geld te doen, zoals bij diefstal. Willen ze dan alleen dingen ontdoen van hun waarde? Berucht worden? Is het een indirecte aanval op een maatschappij of cultuur? Kunnen we het vergelijken met een voodooritueel waarbij poppen doorboord of verbrand worden om zo iemand te vervloeken? Is het afgunst? Territoriumdrift? Kunstkritiek? Een ode, zoals in het geval van de lippenstiftkusjes die soms worden achtergelaten? Zijn doelbewuste kunstvernielers simpelweg psychisch niet helemaal in orde? Willen ze eigenlijk liever mensen aanvallen maar kunnen ze zich net beheersen, zoals wanneer men met een vuist tegen de muur slaat tijdens een ruzie? Missen we ergens verborgen symboliek? Een groter geheel?
Meer dan honderd jaar geleden vernielde suffragette Mary Richardson, net als Keith in de National Gallery, <a href="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/1/11/Richardson-Venus.png" target="_blank">Rokeby Venus</a> van Diego Velázquez met een vleesmes. Ze wilde de beeltenis van de mooiste vrouw uit te mythologische geschiedenis kapotmaken omdat de overheid het mooiste figuur uit de recente geschiedenis kapot had gemaakt: haar mede-suffragette Emmeline Pankhurst die een dag eerder was opgepakt. Veertig jaar later voegde ze daaraan toe dat ze het maar niks vond dat mannen de hele dag stonden te staren naar die blote vrouw die bevallig op een divan ligt.
<a href="http://www.allesopeenrij.nl/kunst1/kunst/moedwillig-beschadigde-schilderijen/" target="_blank">Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue III</a> werd gesloopt door een man die wraak wilde nemen op abstracte kunst. De Mona Lisa werd onder anderen beschadigd door een vrouw die de gehandicaptenvoorzieningen in het museum niet toereikend vond, en door een Russin die boos was omdat haar de Franse nationaliteit was geweigerd. De Egyptenaar met kapmessen die eerder dit jaar bij het Louvre werd neergeschoten, was van plan om het Syrische volk te wreken door meesterwerken uit het museum aan te vallen.
<q class="pull-left">Terroristen en snobs, idealisten en bezetenen, radicale feministen en radeloze racisten, worden verenigd in hun behoefte om kunst kapot te maken</q>
Een kunstenares gooide eieren naar de installatie <a href="http://www.tate.org.uk/whats-on/tate-britain/display/martin-creed-tate-britain" target="_blank">The Lights Going On And Off </a>omdat ze het er niet mee eens was dat Martin Creed er de Turner Prize voor had gekregen. De Duitse seriekunstvernieler Hans-Joachim Bohlmann beschadigde in een tijdspanne van dertig jaar zelfs meer dan vijftig werken met een gezamenlijke waarde van rond de 140 miljoen euro, God weet waarom. Eind jaren tachtig nam een man met een stanleymes meerdere zeventiende en achttiende-eeuwse schilderijen in het Dordrechts Museum onder handen, naar eigen zeggen omdat hij zeven jaar eerder werkloos was geworden en de buitenlanders alle banen inpikten.
Volgens Mikhail Bakunin, de negentiende-eeuwse Russische filosoof en anarchist, is de drang om te vernietigen tegelijkertijd een soort scheppingsdrang. In dit geval wordt er vooral een gevangenisstraf geschapen, maar ook een gezamenlijke vijand. Terroristen en snobs, idealisten en bezetenen, radicale feministen en radeloze racisten, verenigd in hun behoefte om kunst kapot te maken. Ze zeggen dat kunst verbroedert, maar het vernielen verbroedert misschien nog wel meer.

Gerelateerd