Profiel / Martin Bosma van de PVV
Op dinsdagochtend 2 november 2004 loopt Martin Bosma over de Linnaeustraat in Amsterdam, waar hij in die tijd in de buurt woont. In de verte is de politie bezig de straat af te zetten. Hij ziet een lichaam liggen, bedekt door een wit laken. Als hij even later van een bevriende journalist hoort dat het om Theo van Gogh gaat, is zijn verbijstering groot. &#8216;Ik had een goede band met hem,&#8217; zegt Bosma tegen Vrij Nederland. &#8216;Ik werkte samen met Van Gogh bij Veronica Nieuwsradio en zijn boek Allah weet het beter had ik met veel plezier gelezen.&#8217;
De moord op Theo van Gogh, zeggen bekenden en oud-collega&#8217;s, valt in een beslissende periode in het leven van Martin Bosma. Twee maanden daarvoor heeft hij zich gemeld bij Geert Wilders. Het geblondeerde Kamerlid is zojuist uit de VVD gezet omdat hij weigert in te stemmen met een eventuele EU-toetreding van Turkije. &#8216;Geert was de eerste politicus van wie ik dacht: dat is nou iemand die precies mijn politieke ideeën uitdraagt,&#8217; vertelt Bosma. Een paar dagen na zijn aanmelding nodigt Wilders Bosma uit op een zoldertje in de Tweede Kamer waar hij kantoor houdt tussen een paar dozen met de restanten van zijn VVD-tijd. Nog een paar dagen later is Bosma in dienst. Voor vijfhonderd euro stagevergoeding in de maand wordt hij Wilders&#8217; eerste sparringpartner. Bosma: &#8216;Ik wist dat ik nooit meer terug zou kunnen naar de journalistiek. De moord op Theo van Gogh bewees voor mij dat ik de juiste keuze had gemaakt.&#8217;
Studentikoze yup
Het PVV-Kamerlid Martin Bosma manifesteert zich minder prominent dan fractiegenoten als Hero Brinkman en Dion Graus. Maar op de achtergrond is de woordvoerder onderwijs en jeugdzaken van groot belang voor het succes van de PVV. Hij is de intellectuele kracht achter Wilders, zet de ideologische lijnen uit. Hij vergezelt Wilders op zijn reizen naar het buitenland, legt contacten in Amerika en Israël. Ook treedt hij op als campagneleider: bij het referendum over de Europese Grondwet, bij de Tweede Kamerverkiezingen van november 2006 en bij de Europese verkiezingen van drie weken geleden.
Martin Bosma (Wormer, 1964) ging op zijn zeventiende schrijven voor de Noord-Hollandse streekkrant De Zaanlander. Dat bleef hij doen toen hij begin jaren tachtig politicologie ging studeren aan de Universiteit van Amsterdam. Na zijn afstuderen verhuisde hij naar New York. Daar studeerde hij aan de New School for Social Research, een universiteit die in de jaren dertig van de vorige eeuw was uitgegroeid tot een pleisterplaats voor gevluchte wetenschappers uit nazi-Duitsland.
In Amerika werkte Bosma in een paar jaar tijd voor drie verschillende televisiestations: ABC, CNN en RTL, waar hij de assistent was van Max Westerman. Terug in Nederland was hij kortstondig economieredacteur bij de Wereldomroep. Oud-collega Peter van Beem herinnert zich een &#8216;studentikoze yup in een blazer&#8217; die bij de Wereldomroep een tikje uit de toon viel. Bosma was &#8216;een beetje een einzelgänger&#8217;, politiek hield hij zich op de vlakte. &#8216;Hij liep er niet mee te koketteren dat hij VVD stemde, maar dat straalde er vanaf.&#8217;
Vanaf begin jaren negentig was Martin Bosma ook een van de presentatoren van De Hoeksteen Live, een discussieprogramma voor de lokale Amsterdamse zender SALTO. Een krappe kamer boven Café De Kroon aan het Amsterdamse Leidseplein fungeerde als studio. Elke zaterdagavond verzamelde zich daar een bont gezelschap van politici, journalisten en kunstenaars. Tot diep in de nacht gingen de blikjes bier in het rond, van een rookverbod had nog niemand gehoord. &#8216;In de hoogtijdagen van Paars was de impact van het programma groot,&#8217; zegt Ferry Houterman, destijds fractievoorzitter van de Amsterdamse VVD. &#8216;Landelijke bestuurders smeedden er mooie coalities.&#8217; Oud-staatssecretaris Rick van der Ploeg en voormalig D66-Kamerlid Jan Hoekema behoorden tot de vaste bezoekers. Houterman herinnert zich Bosma als een rustige interviewer. &#8216;Voor een journalist was hij bijna te vriendelijk.&#8217;
Bijna iedereen die Bosma kent uit zijn Hoeksteentijd, reageerde hogelijk verbaasd op zijn overstap naar de PVV. &#8216;Hij leek volledig op zijn gemak in het sociaal-liberale gezelschap,&#8217; zegt Houterman. &#8216;Ik gokte dat hij D66 zou stemmen. Of misschien VVD in Amsterdam, en dan PvdA bij de landelijke verkiezingen.&#8217; Marjet van Zuijlen, in de jaren negentig Tweede Kamerlid voor de PvdA en vaste Hoeksteenganger, had in die tijd een relatie met Bosma. &#8216;Hij was een vreselijk leuke jongen,&#8217; zegt ze. &#8216;Heel slim, heel witty.&#8217; Bosma&#8217;s betrokkenheid bij de PVV kwam ook voor haar als een totale verrassing. Wel herkent ze de ambitie en humor van de Bosma van toen. &#8216;Maar die humor heeft een irrationele, boze ondertoon gekregen. En bij iemand met een bovenmatige intelligentie vind ik dat een gevaarlijke combinatie,&#8217; zegt Van Zuijlen.
Bongomuziek
In 2001 werd Bosma directeur van de Nederlandse Radio Groep (NRG) van zakenman Erik de Vlieger. De ambities waren groot: het bedrijf moest binnen afzienbare tijd een van de grootste spelers in de mediawereld worden. Een van Bosma&#8217;s eerste aankopen mag met terugwerkende kracht opmerkelijk heten: Colorful Radio, een R&#038;B-zender voor allochtone jongeren. Propageerde Bosma de multicultigedachte? Niet echt, zeggen betrokkenen van destijds: Bosma had meer commerciële dan maatschappelijke intenties. Mede-initiatiefnemer Rico de Keijzer: &#8216;Martin heeft zich verder nooit met het format beziggehouden. Of nou ja: hij vond dat er te veel bongomuziek gedraaid werd. Daar had hij een hekel aan.&#8217;
In het kantoor van de NRG in Osdorp lag de werkkamer van Bosma direct naast de twee studio&#8217;s van Colorful. Boven zijn bureau hing een poster van de Twin Towers, met in grote letters: &#8216;God bless America&#8217;. &#8216;Die hing hij op na 11 september,&#8217; vertelt Clement Postmus, die als algemeen directeur bij De Vlieger jarenlang met Bosma samenwerkte. &#8216;Dat was een ongelooflijke schok voor hem.&#8217; Diezelfde poster hangt nu achter Bosma&#8217;s bureau in de Tweede Kamer. In tegenstelling tot anderen heeft Postmus zich nooit over zijn gang naar de PVV verbaasd. &#8216;In zijn tijd bij de NRG ontwikkelde hij zich in een steeds conservatievere richting. Vanuit Amerika had hij een voorliefde voor de Republikeinen, zij het met een sociaal gezicht.&#8217;
Het avontuur met de NRG liep uit op een mislukking. Bij de herverdeling van de FM-frequenties in mei 2003 viel het bedrijf ondanks een miljoenenbod buiten de prijzen. Bosma stapte op als directeur. Een jaar later meldt hij zich bij Geert Wilders.
Zijn harde werken ten spijt wilde Bosma&#8217;s journalistieke carrière nooit echt een vlucht nemen, zegt Clement Postmus: &#8216;Hij rammelde aan elke poort, maar vond zijn plek niet. Mensen onderschatten hem, denk ik. Ik wil niet zeggen dat je makkelijk over hem heen loopt, maar hij stelt zich inschikkelijk op. Hij cijfert zichzelf weg. Tja, dan val je niet op.&#8217;
Ook nu hij is bekeerd tot Geert, blijft Martin Bosma graag in de schaduw. Als eerste vertrouweling van Wilders heeft hij een geprivilegieerde positie binnen de fractie. Als fractiesecretaris is hij verantwoordelijk voor de interne organisatie. &#8216;Toen Geert en ik begonnen,&#8217; zegt Bosma, &#8216;zaten we nog volop in de slipstream van het LPF-debacle. Dat soort toestanden moesten we koste wat kost voorkomen&#8217;. Bosma functioneert als chief whip van de fractie, zoals hij zichzelf op een partijbijeenkomst in Ahoy&#8217; betitelde. Hetgeen overigens niet betekent dat hij de harde hand gebruikt, zegt hij: &#8216;Alles gaat bij ons fris en vrolijk.&#8217;
Loeki de Leeuw
Verder is Bosma de belangrijkste speechschrijver van Wilders, al relativeert hij dat zelf (&#8216;Ik schrijf wel eens een of twee regeltjes&#8217;). Naar verluidt komen tal van Wilders&#8217; woordvondsten uit de koker van Bosma (&#8216;Red de krant, slacht Loeki de Leeuw&#8217;). &#8216;De scherpste bijdragen van Wilders komen van zijn hand,&#8217; zegt VVD-Kamerlid Halbe Zijlstra. &#8216;Hij maakt daar intern ook geen geheim van. Toen de PVV in maart van dit jaar wegliep bij het debat over het crisisakkoord, riep Bosma: &#8220;We zetten Geert zijn speech wel op internet, zonde van al mijn werk.&#8221;&#8216;
Ook op intellectueel gebied heeft Bosma een voortrekkersfunctie binnen de PVV. Inspiratie doet hij op bij neoconservatieve denkers, met name uit Amerika. Bij hen vindt hij steun voor zijn ideeën over een islamitische samenzwering tegen het Westen: Bosma en Wilders beschouwen de islam niet als godsdienst, maar als een politieke ideologie die streeft naar wereldheerschappij. Bosma: &#8217;11 September en de moord op Van Gogh bevestigden hoe ernstig het probleem is. De oorlog van de islam is al veertienhonderd jaar aan de gang.&#8217;
Samen met Wilders reist Bosma de hele wereld over om geestverwanten te bezoeken. Een geliefde stop is Israël. Op zijn werkkamer in Den Haag ontneemt een gigantische Israëlische vlag voor het raam hem het zicht op de Hofweg. &#8216;Ik zat twintig jaar geleden al op een kibboets,&#8217; zegt Bosma. Bij een debat in De Rode Hoed in Amsterdam afgelopen februari serveerde hij de een na de andere pro-Israël oneliner. Zoals: &#8216;&#8221;Land voor vrede&#8221; is een schoolmeisjesfantasie die de ondergang van Israël zal betekenen.&#8217;
Gangmaker
In de Tweede Kamer is Martin Bosma een man met twee gezichten. Naar buiten toe is hij anti-politiek (&#8216;We zijn een negenkoppige falanx, een knokploeg in de Kamer&#8217;), maar binnenskamers stelt hij zich coöperatief op. Bijvoorbeeld in de commissie-Dijsselbloem, het parlementaire onderzoek naar de vernieuwingen in het voortgezet onderwijs, waar hij deel van uit maakte. Buiten de Kamer gebruikt Bosma het onderwijs vooral als platform voor zijn opvattingen over integratie (&#8216;Stop de islamisering van het openbaar onderwijs&#8217;) of klimaatverandering (&#8216;Onze kinderen moeten leren spellen en rekenen en niet dat er zielige ijsbeertjes op schotsen ronddrijven&#8217;). Maar binnen de commissie-Dijsselbloem waren zijn bijdragen volgens de andere leden bijzonder constructief. Halbe Zijlstra (VVD) die ook deelnam aan de commissie: &#8216;Het heeft totaal geen zin om daar je nummer over integratie af te draaien. Bosma doorziet dat haarfijn, hij weet precies waar hij zijn boodschap moet slijten.&#8217;
Op persoonlijk vlak onderhoudt Bosma goede relaties met zijn collega&#8217;s. Tofik Dibi (GroenLinks): &#8216;Bosma was de gangmaker van de commissie-Dijsselbloem. Hij maakte voortdurend grappen, soms ook heel foute. Maar we hebben enorm met Martin gelachen. Totdat je over de islam begint.&#8217; Als er vertegenwoordigers van de &#8216;linkse elite&#8217; in het spel zijn, kan Bosma ook venijnig worden. Afgelopen najaar reisde de vaste Kamercommissie voor Onderwijs naar New York voor een werkbezoek. Doekle Terpstra, voorzitter van de HBO-raad en auteur van een pamflet tegen Geert Wilders, wilde op eigen kosten mee. Daar probeerde Bosma hoogstpersoonlijk een stokje voor te steken.
&#8216;Ik vind het onbegrijpelijk hoe iemand die zo leuk en nuchter in het leven staat, op bepaalde punten zijn relativeringsvermogen totaal verliest,&#8217; zegt Tofik Dibi. &#8216;Bosma heeft wat dat betreft twee persoonlijkheden. Hij is Doctor Jekyll en Mister Hyde.&#8217;
Het is de vraag of Martin Bosma zijn plek in de luwte weet te behouden. Sinds de verkiezingen voor het Europees Parlement is de PVV definitief een belangrijke factor in de Nederlandse politiek geworden. Bovendien wil hij met zijn aparte gevoel voor humor nog wel eens voor opschudding zorgen. Vorige maand was zijn lollig bedoelde opmerking over de &#8216;rode neus&#8217; van NOVA-presentatrice Clairy Polak (die zou hij er &#8216;met heel veel plezier&#8217; afhakken) aanleiding voor een publieke rel. &#8216;Het komt allemaal door mijn liefde voor ironie,&#8217; verzucht Bosma. &#8216;Gerard Reve is niet voor niets mijn grote held.&#8217; Gniffelend: &#8216;Dat gaat me nog eens een keer lelijk opbreken.&#8217;
Met dank aan Thijs Niemantsverdriet

Jekyll & Hide