<div class="wpg-element lead-bold">
Schrijver Jaap Scholten woont in Hongarije op een landgoed en is voorlopig niet van plan terug te komen. Gesprek bij de presentatie van een bundel columns: ‘Het land zit vol verhalen en mythen. En voor zover ik weet, ben ik een van de weinigen die dat allemaal bij elkaar aan het sprokkelen is.’
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
De avond valt over boedapest. Traag en geluidloos schuiven de hekken van de Nederlandse residentie open. Op de oprijlaan wijst sfeerverlichting de weg. Binnen knipmest het personeel gedienstig. Het uitzicht over de stad is verbluffend. Op het bordes zit een dikke zigeuner te roken. Als het de bedoeling van de schrijver was om het Hollandse bezoek te imponeren, dan is dat al gelukt voordat iemand hem überhaupt de hand heeft geschud.
Boven aan de trap wacht hij ons op &#8211; goed in het pak, het haar aristocratisch achterover gekamd; Scholten Jaap, zoals hij hier heet. Zo staat het ook op het omslag van zijn bundel Heer &#038; Meester &#8211; berichten uit de voormalige dubbelmonarchie. Het klinkt allesbehalve Hongaars, maar de omkering van voor- en achternaam is wel degelijk bedoeld als gebaar in de richting van het land waar hij nu ruim vijf jaar woont. Hij is er niet eventjes op bezoek, Scholten is here to stay.
Op deze officiële presentatie zijn er familieleden en intimi, een ruime afvaardiging van de Hollandse expatgemeenschap, een aantal Hongaarse schrijvers en intellectuelen, en zelfs twee docenten van de Nederlandse faculteit van de Hongaarse universiteiten &#8211; die stukken uit de bundel in het Hongaars hebben vertaald. Je zou je kunnen afvragen: vanwaar dit feest? Heer &#038; Meester is een bundeling van columns die, hoe lezenswaardig ook, al eerder gepubliceerd werden in NRC Handelsblad. Eerder dit jaar verscheen, na een lange stilte, Scholtens roman De Wet van Spengler. Was een grootse presentatie bij die gelegenheid niet meer op zijn plaats geweest?
Dergelijke overwegingen zijn niet aan Scholten besteed. Zoals hij er ook niet mee zit dat twee boeken, zo kort op elkaar, geen zorgvuldig uitgestippelde carrière verraden. &#8216;Ik doe niet aan strategie,&#8217; zegt hij kortaf. Het is feest omdat het kón &#8211; simpel. &#8216;Zo veel wordt er niet geschreven over Hongarije. En vaak wordt het land slecht afgeschilderd. Ik heb juist een romantische, positieve kijk op dit land.&#8217; Daar waren zijn invloedrijke kennissen verguld mee, of benieuwd naar. En dus vergde het maar een paar telefoontjes om het feestje te regelen en een flinke delegatie van de vaderlandse pers overgevlogen te krijgen.
Die houding &#8211; impulsief, pragmatisch, rusteloos &#8211; typeert Scholten. Als zich een kans aandient, pak je hem. Want er moeten ook bomen geplant worden, en kinderen opgevoed, een studie antropologie gevolgd en een fabriek opgeknapt. Het is een levenshouding die nog sterker is geworden na een periode waarin de dood rondwaarde. Vorig jaar overleed zijn broer, zoals in De Wet van Spengler uitgebreid wordt beschreven, dit jaar zijn vriend Adriaan Jaeggi, aan wie Heer &#038; Meester is opgedragen. &#8216;Dat heeft me er nog meer van overtuigd dat je alles moet doen wat je kan,&#8217; zegt hij. &#8216;Meteen. Nergens mee wachten. Niet stilstaan.&#8217;
Onbevattelijke getallen Als Scholten Jaap de volgende ochtend om negen uur zijn groene Landrover schuin op de stoep parkeert, heeft hij zijn jongste zoon naar voetballen gebracht en al twee interviews achter de kiezen. De nacht eindigde na drieën, de dag begon weer om zes uur. Hij oogt kakelfris, en opeens is het niet zo moeilijk je te verplaatsen in de soundbite van zijn vriend Tommy Wieringa op het omslag van Heer &#038; Meester: &#8216;Ooit wilde ik Jaap Scholten zijn.&#8217;
Terwijl Elvis op de achtergrond zingt, vertelt hij over zijn landgoed, waar hij een deel van het jaar met zijn vrouw en drie zoons woont. Op 430 hectare van hun grond hebben ze de afgelopen jaren viereneenhalf miljoen bomen geplant. Dit soort onbevattelijke getallen laat hij met zichtbaar plezier uit zijn mond rollen. &#8216;Ik ben de groenste schrijver ter wereld. En waarschijnlijk de enige die meer papier produceert dan er opgaat aan het drukken van mijn boeken.&#8217;
Hij lacht als hij ziet hoe een zwarte Mercedes wordt aangehouden door de politie. &#8216;Altijd even checken wie erin zit. De nieuwe rijken hier zijn schaamteloos. Dikke nekken, foute kettingen, hun vrouwen behangen met bling bling, de een nog snolleriger dan de ander. Ze doen me denken aan rappers als 50 Cent.&#8217; Zo gaat hij verder, terwijl hij de Landrover in hoog tempo langs sluiproutes loodst. Dat hij in Hongarije terechtkwam, is voor een groot deel toeval. Zijn vrouw Ilonka is half Hongaars. Maar het land bleek verrassend goed bij hem te passen. Zowel in Tachtig, het boek waarmee hij in 1995 doorbrak, als in De Wet van Spengler draait het om &#8216;familieverbanden, tegen de achtergrond van een langzaam verdwijnende wereld&#8217;. &#8216;Dat is mijn onderwerp,&#8217; zegt hij stellig. Die wereld was de textielindustrie van Twente, waar Scholten vandaan komt. &#8216;Maar hier kom ik dat alles in verhevigde mate tegen. Hongarije is Twente in het onmeunige &#8211; zoals we daar zeggen. Stugge mensen op het eerste gezicht, maar warm en gastvrij als je ze leert kennen. Het draait niet om etniciteit. Je bent Hongaar als je Hongaars spreekt. Met name op het platteland zijn de families enorm op elkaar aangewezen, leven er drie generaties in hetzelfde huis. Uit nood geboren, maar ik vind dat mooi. Voor mijn eigen gezin geldt ook dat we, nu we hier wonen, veel meer beseffen hoezeer we elkaar nodig hebben.&#8217;
Gazelle-fietsen Overal ziet hij resten van een oude, vervallen wereld. &#8216;En daarvan slaat mijn fantasie op hol.&#8217; Op haast verlekkerde toon beschrijft hij het plattelandsleven, vol met tandeloze oudjes die barrevoets voortploeteren met wrakke ossenkarren. En ja, laat hij de kritiek maar voor zijn, hij romantiseert dat leven naar hartelust. &#8216;Natuurlijk denkt zo&#8217;n oud vrouwtje, had ik maar een John Deere-tractor. Ik kan me de romantische kijk van de westerling veroorloven, want zelf heb ik het prima voor mekaar. Maar goed, ik kan nou eenmaal genieten van die eenvoud. Mensen hebben een band met elkaar, ze hebben tijd. Hoewel de wereld ook hier snel moderniseert, is het een minder materiële, en meer spirituele samenleving. En dat is iets wat ik zoek.&#8217;
Gevraagd naar zijn redenen om Nederland te verlaten, valt hij geruime tijd stil. Om vervolgens te antwoorden met een beeld: &#8216;Van die energieke bejaarden op Gazelle-fietsen met twaalf versnellingen die naast elkaar een beetje verveeld over het fietspad zoeven. Ken je dat? De welvaart en rijkdom straalt er vanaf, maar ook een saaiheid die op mij een vernietigend effect heeft.&#8217;
Nooit op zo&#8217;n Gazelle terechtkomen &#8211; dat is een doel op zich. In Tachtig schreef hij al dat hij óf wilde wonen in een paleis, óf slapen bij de glasbak. En alsjeblieft niet de grauwe middelmaat die daar tussen ligt. &#8216;En dat geldt nog steeds,&#8217; zegt hij stellig. &#8216;Voorlopig lijkt het eerder uit te draaien op het paleis. Maar ik meen oprecht dat ik er geen problemen mee zou hebben om ooit in het bos een hutje te bouwen. Buiten kakken heeft ook wel iets. Ga ik takken rapen, net als die oudjes hier. Ze moeten wel, want ze zijn arm. Maar tegelijkertijd denk ik dat ze gelukkiger zijn, omdat ze een functie hebben.&#8217; Zeg hem dat hij makkelijk praten heeft, met zijn landgoed en zijn huis in de stad, en hij schatert het uit. &#8216;Natúúrlijk heb ik makkelijk praten. Maar ik heb er helemaal geen moeite mee om makkelijk te praten.&#8217;
De Landrover stopt voor een prachtig (én licht vervallen) art nouveau-gebouw aan de oevers van de Donau. Het Gellért-hotel, met een roemruchte spa. Vroeger, zegt Scholten, &#8216;in de jaren van het grote zuipen,&#8217; ging hij hier regelmatig rechtstreeks vanuit het nachtleven naartoe. &#8216;Het perfecte middel om je kater uit te zweten.&#8217; De schaamlapjes die bij de ingang worden uitgedeeld, zijn lachwekkend klein en laten de billen vrij. Scholten bindt het stukje textiel manmoedig rond zijn heupen. Eenmaal in de thermische baden drijven dikke, besnorde Hongaren als tevreden cherubijntjes voorbij. &#8216;Als schrijver ben ik hier Sjakie in de chocoladefabriek,&#8217; zegt hij. &#8216;Het land zit vol verhalen en mythen. En voor zover ik weet, ben ik een van de weinigen die dat bij elkaar aan het sprokkelen is.&#8217;
Neanderthaler Tot nu toe bleef Scholten in zijn boeken dicht bij de werkelijkheid. Zijn jeugd, zijn familie, kortom; zijn directe leven, dat vormt zijn materiaal. Voor de vraag waarom, heeft hij weinig geduld. &#8216;Er wordt zoveel onzin verkocht over literatuur. Terwijl het simpel is: sommige schrijvers zijn goed, andere zijn slecht. Voor mij is schrijven dé manier om betekenis te geven aan mijn eigen bestaan. In wezen verschilt het niet zoveel van die Neanderthaler die een tekening maakt op een rotswand.&#8217; Dan moet je in je leven wel wat meemaken om óver te schrijven, maar dat is voor deze &#8216;hopeloze romanticus&#8217; geen probleem. &#8216;In Tachtig staat een zigeunerwijsheid waar ik erg in geloof: &#8220;Een hond die loopt, vindt botten.&#8221; Je moet gewoon veel dingen doen, dan komt het materiaal vanzelf naar je toe.&#8217; Dus zwerft hij graag rond in de regio &#8211; Albanië, Transsylvanië. Zoals laatst, in Tirana, toen hij om vier uur &#8216;s nachts op een bruiloft met de bruid stond te dansen. &#8216;Maar dat was nog voor ik wist van de Albanese traditie dat de ouders van de bruid hun schoonzoon op de trouwerij een kogel cadeau doen &#8211; voor als zijn vrouw ooit ontrouw is.&#8217;
Enfin; zo&#8217;n nacht, daar kan hij wel wat mee. &#8216;Ik breng veel tijd door achter mijn bureau. Want hoe simpel en direct mijn taalgebruik ook lijkt, het schrijven gaat mij niet gemakkelijk af. Maar uiteindelijk denk ik dat goed leven belangrijker is dan goed schrijven.&#8217; En dan vindt hij het wel genoeg gepsychologiseer voor vandaag. &#8216;Zullen we nog even in het stoombad? Kan ik eindelijk echt wakker worden.&#8217;
Jaap Scholten, ‘Heer &#038; Meester – berichten uit de voormalige dubbelmonarchie’, Contact, 224 pagina’s, €19,95
</div>

Gerelateerd