Filmproducent
Ik ben de kleindochter van Jean Desmet, de man die begin vorige eeuw met zijn reisbioscoop kermissen af ging. Later bouwde en exploiteerde hij bioscopen in Rotterdam en Amsterdam. Als klein kind ging ik vaak naar de Parisien op de Nieuwendijk, zat ik in de cabine door een klein luikje naar films te kijken. Some Like It Hot, ik weet het nog precies. Dat gevoel heeft me nooit losgelaten. Later – mijn familie was nog eigenaar maar er kwam een andere exploitant – werden in Parisien alleen seksfilms gedraaid. En weer later werd het gebouw verkocht en zou het worden afgebroken. Dat vond ik vreselijk, ik was er meer aan verknocht dan aan mijn ouderlijk huis. Ik heb de hele zaal ontmanteld en alles in dozen en kisten opgeslagen. Toen er een zaal in het Filmmuseum bij kwam, heb ik alle spullen daar naartoe gebracht en zo blijft de oude Parisien-bioscoop altijd een beetje in leven.
Mijn laatste twee films, ‘Hamaca Paraguaya’ en ‘Fantasma’, draaien deze week op het internationaal filmfestival in Cannes. Als Neder-landse producent loop ik straks samen met de regisseurs in avondkleding over de blauwe loper. Natuurlijk is dat heel bijzonder, want de concurrentie om je film in Cannes te kunnen laten zien, is moordend. Ook in het programma van de arthouse-films, waar Hamaca paraguaya en Fantasma draaien. Alle producenten en regisseurs willen hun films in Cannes uitbrengen en het is een grote eer om voor dat beroemde festival te worden geselecteerd.
In Paraguay bestaat geen filmindustrie, dit is de eerste film in dertig jaar. De regisseur van Hamaca paraguaya is Paz Encina, een jonge Paraguayaanse die ik in 2003 tijdens het geven van een workshop in Argentinië leerde kennen. Ze heeft gestudeerd aan een van de filmacademies van Buenos Aires en ze wilde een film over haar land en de geschiedenis daarvan maken. Paz weet heel duidelijk wat ze wil, ze is oorspronkelijk en wars van conventies. Ik voelde meteen verwantschap, ik vind net als Paz dat films niet alleen moeten worden gemaakt om te vermaken; ik ben niet geïnteresseerd in stijlmiddelen waardoor een film makkelijk, glad of gelikt wordt. Hamaca paraguaya is een pure film die over wachten gaat. Op de regen die nooit komt. Op de hond die niet ophoudt met blaffen en het wachten op de terugkeer van de zoon die de oorlog is ingestuurd. Eigenlijk gaat de film over dood en hoop, zaken die alle mensen bezighouden. Toevallig is de president van Paraguay deze week op staatsbezoek bij Chirac en hij wil ook over de blauwe loper lopen om bij de vertoning van Hamaca paraguaya te zijn. Paz was daar helemaal niet blij mee: volgens haar heeft deze president de grondwet laten veranderen om herkozen te worden. Om een diplomatieke rel te voorkomen, hebben we haar aangeraden hem wel te ontvangen.
‘Wie wil er volgende week naar Patagonië?’ Toen die vraag in 2000 na afloop van een vergadering van het Hubert Bals Fonds – dat films uit ontwikkelingslanden ondersteunt – werd gesteld, stak ik onmiddellijk mijn hand op. Waarom ik dat deed, weet ik niet. Het was een impuls, ik ben nooit haantje de voorste. In die dagen had ik een salesbureau voor documentaires hier in Amsterdam, ik verkocht films van onder anderen Heddy Honigmann, Johan van der Keuken en Jos de Putter aan buitenlandse geïnteresseerden. Maar ondanks mijn drukke baan hier was ik vastberaden: ik moest en zou naar Argentinië. Het Hubert Bals Fonds had veel films uit Latijns-Amerika ondersteund en daarom wilde de artistiek directeur van Fundación Antorchas in Buenos Aires, die een workshop voor jonge filmmakers uit Latijns-Amerika organiseerde, ook iemand van het Fonds uitnodigen. Ik sprak geen woord Spaans, alleen een beetje Italiaans, maar daar zat ik niet mee. Toen wist ik nog niet hoe die beslissing mijn leven zou veranderen.
Naast het overdragen van kennis en ervaring leek het me geweldig om de pampa’s in het echt te zien. Die uitgestrekte, verstilde landschappen met hier en daar een boom, gaucho’s die hun koeien opjagen. Bij het horen van het woord Patagonië dacht ik meteen aan het gelijknamige boek van Bruce Chatwin en aan de filmklassieker Butch Cassidy and the Sundance Kid, waarin treinrovers Paul Newman en Robert Redford Patagonië als uitvalsbasis hebben. Maar toen ik Bariloche zag, de plek waar de workshop werd ge­geven, was ik enorm teleurgesteld. Dit deel van Patagonië lijkt sprekend op Zwitserland met z’n hoge bergtoppen, bedekt met eeuwige sneeuw, en alpenweiden met Zwitserse chalets. Aan een van de kristalheldere meren stond zelfs een chocoladefabriek.
De workshop zelf was onvergetelijk. We zaten op een soort camping met blokhutjes, de docenten en cursisten trokken dag en nacht met elkaar op. Twaalf jonge filmmakers uit Brazilië, Mexico, Chili, Colombia en Argentinië moesten hun project in een presentatie van maximaal tien minuten zo beknopt en helder mogelijk aan de man brengen. De meesten verloren zich in duizend details, zo van: ‘Toen kwam hij de hoek om en&#8230;’, of ‘Zij keek naar hem en&#8230;’. Na een week keihard werken deden ze hun presentatie nog een keer. De tranen sprongen me in de ogen toen ik zag hoeveel ze in die week hadden geleerd en hoe ze met de beperkt beschikbare middelen – stukjes hout, tekeningen – hun ideeën probeerden te visualiseren. Ik had er een week Buenos Aires aan vastgeplakt en ik werd op slag verliefd op die stad. Tot mijn verbazing was het er heel Europees, een mengeling tussen Madrid, Parijs en Rome. Het voelde als thuiskomen. De sfeer was een beetje die van de jaren vijftig, ouderwets eigenlijk, met overal vriendelijke en voorkomende mensen.
Een jaar later mocht ik de cursus weer geven en ontmoette Lisandro Alonso, een ver­legen jongeman. Hij intrigeerde me, juist omdat hij zo stil was en ik toch het idee had dat hij precies wist wat hij wilde. Hij kreeg, net als de anderen, tien minuten de tijd om zijn filmplannen te ontvouwen, maar Lisandro was na twee minuten klaar. Zijn volgende film, Los muertos, vertelde hij, ging over een man die na dertig jaar in de gevangenis te hebben gezeten wordt ontslagen en vervolgens op zoek gaat naar zijn dochter die in het oerwoud van Argentinië woont. De man draagt een verschrikkelijk geheim met zich mee. Ik werd geraakt door dat gegeven. Ondanks het feit dat Lisandro geen woord Engels sprak en ik het Spaans toen nog nauwelijks beheerste, klikte het tussen ons. We hielden contact na die week in Bariloche en een jaar later nodigde hij me uit om naar de pampa te komen, waar de boerderij van zijn ouders stond die op dat moment in Buenos Aires waren. Het werd een bijzondere week. De pampa was precies wat ik me ervan had voorgesteld: eindeloze droge vlakten met hier en daar een boom, het rauwe leven van de gaucho’s tussen duizenden koeien die geteld, gebrandmerkt en soms gecastreerd moesten worden. De boerderij lag van alles en iedereen verlaten, er stonden alleen wat huisjes van gaucho’s omheen. Sommigen hadden een vrouw en kinderen, anderen woonden er alleen. De gaucho’s waren heel verlegen, ze negeerden mij totaal. Wat moesten ze met me? Zo’n blonde vrouw met van die blauwe ogen. Die stilte daar, het totaal op jezelf teruggeworpen zijn, dat vond ik fascinerend. Overdag hielp Lisandro de gaucho’s en ’s avonds leerde hij mij Spaans en ik hem Engels. We lazen Las brujas, het kinderboek De heksen van Roald Dahl in het Spaans. Overdag onderstreepte ik de woorden die ik niet begreep en die legde hij mij dan ’s avonds uit.
Lisandro schrijft zoals hij filmt: hij beent alles uit, alleen de essentie blijft over. En dus was zijn scenario niet meer dan twintig pagina’s dik, maar potentiële financiers willen meer zien. Ik hou juist van stiltes in films; op die manier wordt er wat aan je eigen verbeelding overgelaten. Ik wil niet door de makers aan de hand worden genomen zoals tegenwoordig zo vaak gebeurt. Ik raadde Lisandro aan om, in plaats van meer op papier te zetten, een scène te draaien en daarmee ‘de boer op te gaan’ – en zo begon onze samenwerking. We kregen belangrijke steun van het televisiestation Arte en toen Los muertos in 2004 af was, werd die tot onze grote vreugde geselecteerd voor het festival van Cannes.
Inmiddels woon ik de helft van het jaar in Buenos Aires. Ik leef tussen twee werelden, ik weet niet meer goed wat thuis is. Soms voel ik me in Argentinië meer op mijn gemak dan hier. Als ik terug in Nederland ben, moet ik wennen aan al dat geklaag. Het leven daar is uiteraard niet allemaal rozengeur en maneschijn. Maar hier is alles van a tot z geregeld, en dat kan dodelijk zijn voor je creativiteit. In Nederland heb ik nooit films geproduceerd. Kennelijk raak ik onvoldoende geïnspireerd. Filmmaken gaat hier zo moeizaam, de crews bestaan vaak uit zoveel mensen. Fantasma en Hamaca paraguaya zijn met weinig middelen en mensen gemaakt. Bij Fantasma deed ik de catering en Lisandro maakte zich dienstbaar als chauffeur.
Als ik terugkijk, blijkt dat ik ongeveer iedere zeven jaar weer aan iets anders begin. Ik ben een pionier, ik vind het leuk om aan het begin van iets te staan. Ik heb vertaald en films ondertiteld, ik heb documentaires aan het buitenland verkocht en nu ben ik producent. In alles wat ik doe, ben ik extreem. Als ik me aan iets verbind, doe ik dat met volle overgave.
Ilse Hughan
1953 Geboren in Amsterdam
1984 Studie vertaalkunde afgerond
1988 Werkzaam bij Filmmuseum Amsterdam
1992 Oprichting Fortuna Films
2004 ‘Los muertos’ geselecteerd voor Cannes
2006 ‘Hamaca paraguaya’ en ‘Fantasma’ geselecteerd voor Cannes.