<div class="wpg-element paragraph">
04-02-2006 Lucette ter Borg en Hella Rottenberg
Op het laatste ogenblik is vorige week het besluit van de staatssecretaris van Cultuur over de Goudstikker-claim uitgesteld. Eerst wil Van der Laan overleg met de ministers van Financiën en Justitie. Is er een afkoop-regeling in de maak? De vlucht naar Amsterdam was al geboekt. Marei von Saher, erfgename van de in 1940 verongelukte joodse kunsthandelaar Jacques Goudstikker, zou vorige week donderdag van New York naar Nederland vliegen. Vrijdag 27 januari – zo verwachtte iedereen – zou Medy van der Laan, staatssecretaris van Cultuur, haar besluit over de Goudstikker-claim bekendmaken in Den Haag. Maar op de dag dat Von Saher zou vertrekken, kreeg ze via haar advocaat te horen dat er die week toch geen beslissing zou vallen. Van der Laan stelde haar besluit op het laatste nippertje uit.
Eerst wilde zij nog overleg met de ministers Zalm van Financiën en Donner van Justitie. Daarna, aanstaande vrijdag 3 februari, passeert de kwestie ook nog de ministerraad. Een hoogst ongebruikelijke gang van zaken. Sinds in januari 2002 de Restitutie Commissie is ingesteld, zijn alle negentien eerdere adviezen van de commissie over verzoeken tot teruggave van oorlogskunst door Van der Laan opgevolgd, zonder dat zij haar collega’s heeft geraadpleegd.
Maar deze claim is uitzonderlijk. Met 267 schilderijen is de Goudstikker-claim de belangrijkste claim van oorlogskunst uit de naoorlogse geschiedenis. Marei von Saher vraagt topwerken terug van Hollandse meesters als Jan Steen, Jacob van Ruysdael, Jan van der Heyden en Jan van Goyen, en van vroeg-Italiaanse, Vlaamse en Duitse meesters. Vele daarvan behoren tot de kern van de collecties van het Rijksmuseum en het Mauritshuis, en van gemeentelijke musea als Boijmans van Beuningen in Rotterdam en het Bonnefantenmuseum in Maastricht.
Het advies van de Restitutie Commissie is geheim, nog altijd. Maar het feit dat de minister van Financiën deelneemt aan het ministerieel vooroverleg, is de zoveelste aanwijzing dat het advies positief is voor de erven Goudstikker. Vorige week schreef Vrij Nederland hoe Nederlandse musea zich in opdracht van de overheid al voorbereiden op teruggave. Ook een nieuw onderzoeksrapport over de Goudstikker-claim maakt afwijzing onwaarschijnlijk.
En nu Zalm. Waarom zou een minister van Financiën aanwezig moeten zijn bij een overleg? Vanwege geld dus.
Wil de Nederlandse staat de volledige claim afkopen? Dan is daarmee, afgaand op internationale veilinghuisprijzen, een bedrag van tweehonderd tot vierhonderd miljoen euro gemoeid. Wil Nederland enkele topstukken uit de collectie voor Nederland behouden: de Jan Steens, de Jan van der Heyden of de Gerard ter Borch? Een indicatie van de waarde: het Rijksmuseum kocht in 2004 een Jan Steen voor bijna twaalf miljoen euro.
Marei von Saher zoekt met een team van onderzoekers over de hele wereld naar nog negenhonderd vermiste Goudstikker-schilderijen. Vijfhonderd daarvan zijn volgens de Duitser Clemens Toussaint, hoofd van het onderzoeksteam, inmiddels getraceerd. Sinds Von Sahers zoektocht begon in 1997, heeft zij meer dan dertig stukken teruggekregen. De meeste daarvan zijn meteen geveild. Vorige week donderdag nog werd bij Sotheby’s in New York een Madonna-reliëf, toegeschreven aan Donatello, afgehamerd voor 4,45 miljoen dollar.
Tot nu toe hebben de erven Goudstikker geen enkel signaal van de Nederlandse regering gekregen. Niet over de inhoud van het advies. Niet over de datum van het besluit. En niet over een eventuele afkoopsom. Medy van der Laan was vorige week op werkbezoek in New York, maar heeft geen contact gezocht met Marei von Saher of haar advocaten. ‘Van der Laan moet de schilderijen gewoon netjes teruggeven,’ zegt een van de advocaten beslist. ‘Over een afkoopregeling valt in dit stadium niet meer te praten.’
Toch bestaat er nog een mogelijkheid om Goudstikker-schilderijen voor Nederland te behouden. Dat is de Wet Behoud Cultuurbezit. Deze wet verbiedt de export van kunstvoorwerpen die ‘onmisbaar en onvervangbaar’ zijn voor Nederland. De laatste keer dat de wet werd gebruikt, was in 2001, toen een bruikleengever van Museum Boijmans van Beuningen een bloemstilleven van Jan Brueghel de Oude wilde verkopen. Terwijl de eigenaar procedeerde om zijn Brueghel terug te krijgen, werd het schilderij op de lijst van beschermd kunstbezit geplaatst. De staat kreeg daardoor de kans om het schilderij te kopen.
Marei von Saher heeft deze week opnieuw tickets naar Amsterdam geboekt, voor haarzelf, haar dochter Charlene en Andy Bursky, een miljoeneninvesteerder die haar al tien jaar van advies dient. Na de bekendmaking aanstaande vrijdag van het besluit na de ministerraad, zal Von Saher ook zelf een persconferentie geven. Ze reist vanuit Nederland door naar het Kunst Palast in Düsseldorf en het Albertinum in Dresden, waar ze in elk geval twee oude meesters uit de collectie van haar schoonvader krijgt overhandigd.
</div>

Hoeveel heeft Zalm over voor de Goudstikkers?