<div class="lead">
<p>Veel psychische klachten worden veroorzaakt doordat ons stresssysteem voortdurend aanslaat. Dat schrijft psychiater Witte Hoogendijk in het boek <em>Van big bang tot burn-out</em>, dat vandaag verschijnt. ‘Ons stresssysteem is niet aangepast aan de hoeveelheid impulsen die tegenwoordig op ons worden afgevuurd.’</p>
</div>
<p>‘Dit boek biedt troost aan ons allemaal, als imperfecte mutanten,’ zegt psychiater Witte Hoogendijk. ‘We zitten allemaal in hetzelfde gammele schuitje.’ De mensen die met een zware depressie worden opgenomen zullen er misschien weinig aan hebben. Maar de ruim een miljoen Nederlanders die antidepressiva gebruiken, kunnen er behoorlijk van opknappen als ze <em>Van big bang tot burn-out lezen</em>, dat vandaag verschijnt. Het uitgangspunt van het boek, dat hedendaagse psychische ziektes verklaart vanuit de evolutie: ‘Wie eenmaal beseft hoe wij zijn geworden wie we zijn, heeft de sleutel tot zichzelf in handen.’</p>
<p>Hoogendijk, afdelingshoofd Psychiatrie van het Erasmus MC te Rotterdam en hoogleraar psychiatrie, schreef het boek samen met journaliste Wilma de Rek, het werd geïllustreerd door Malou Nahuys. ‘Inzicht in je situatie kan heel erg helpen, maar ik zeg er als disclaimer wel altijd even bij dat als je wilt stoppen met medicijnen, je die niet meteen moet weggooien. Dat moet je geleidelijk doen en in overleg met je dokter,’ zegt Hoogendijk. ‘Anders loop je kans op onttrekkingsverschijnselen, die lijken op een terugval in depressie.’</p>
<h4>Verouderd stresssysteem</h4>
<p><em>Van big bang tot burn-out</em> laat zien dat veel psychische klachten worden veroorzaakt doordat ons stresssysteem zwaar verouderd is en in deze tijd vol prikkels en informatie voortdurend aanslaat op een manier waar we niet veel aan hebben en die juist tegen ons werkt.</p>
<p>Ooit, in eerdere stadia van de menselijke geschiedenis, was stress supernuttig om ons te waarschuwen tegen mogelijke gevaren die ons omringden: vijandelijke stammen, wilde dieren. ‘Maar ons brein evolueert veel langzamer dan de wereld om ons heen,’ zegt Hoogendijk. ‘Onze stressregulerende systemen verschillen nauwelijks van die van andere dieren, maar in het laatste gedeelte van onze evolutie is onze leefwereld enorm veranderd. Ons stresssysteem is niet aangepast aan de hoeveelheid impulsen die op ons worden afgevuurd.’</p>
<p>Er is een gevaarlijk mengsel ontstaan dat zorgt voor een stressrespons die niet langer helpt om te overleven, maar juist ziek maakt: overspannen, overwerkt, burn-out, depressief, paniekerig, angstig. De al dan niet ingebeelde bedreigingen komen van alle kanten. De stroom van berichten over oorlogen en klimaatverandering waar we wel kennis van maar geen invloed op hebben. ‘Het dreigende einde van alles kun je gerust de stressor aller stressoren noemen.’</p>
<p>En dan: één op de acht werknemers heeft burn-outklachten door hoge productienormen en flexwerk. Plus: ideaalbeelden in reclames en talkshows waar we niet aan kunnen tippen. ‘Juist van chronische en onbeïnvloedbare stressoren weten we dat het risicofactoren zijn voor het ontwikkelen van burn-out. Zeker als je naast die stress ook nog eens weinig autonomie hebt in het dagelijks leven en er ook weinig waardering is voor het werk dat je doet.’</p>
<h4>Geluksterreur</h4>
<p>Daarbij komt nog dat iedereen dankzij sociale media meer dan ooit de schijn kan ophouden van een gelukkig en succesvol leven. ‘De maatschappij wordt gedomineerd door een soort geluksterreur. Geluk moet, wie niet gelukkig is, is mislukt en moet behandeld worden. Het taboe op minder goed functioneren wordt alleen maar groter,’ zegt Hoogendijk. ‘Daardoor lijkt het voor iemand die depressief of overspannen is alsof hij er alleen voorstaat, alsof het gaat om een individueel probleem, terwijl het óók gaat over een gemeenschappelijk gebrek dat wij delen, een hedendaags menselijk tekort.’</p>
<p><q class="pull-left">De maatschappij wordt gedomineerd door een soort geluksterreur. Geluk moet, wie niet gelukkig is, is mislukt en moet behandeld worden.</q>Hoewel relatief veel zwaar depressieve patiënten laag opgeleid zijn, werden we ook opgeschrikt door suïcides van op het eerste gezicht succesvolle vijftigers als Joost Zwagerman, Anil Ramdas en Wim Brands. ‘Die leeftijd is wel een van de meest riskante. Maar ik ken deze gevallen niet van nabij en kan er dus niets over zeggen. Er kunnen lichamelijke zaken hebben gespeeld, of medicijngebruik. Niet alles is evolutionair uit te leggen en suïcide is misschien wel zoiets onverklaarbaars. Het is een eigenstandig fenomeen waarbij je in een tunnelvisie raakt waardoor je geen uitweg meer ziet. Dieren plegen geen zelfmoord en bij primitieve jager-verzamelaars uit de Amazone is het concept suïcide niet bekend, blijkt uit onderzoek. Maar we zijn wel een eusociale soort, dat wil zeggen dat de groep voor ons bijna net zo belangrijk is als het individu. En opofferingsgezindheid is wel iets wat bij kuddedieren bekend is. Als je je lichamelijk of geestelijk zo slecht voelt dat je je een obstakel waant voor de rest van de groep, dan kan dat het gevoel geven dat je ten dode bent opgeschreven. Dat anderen beter af zijn zonder jou.’</p>
<h3>Herbezinning</h3>
<p>Het grote ‘succes’ van antidepressiva – 9,6 miljoen recepten en 275 miljoen dagdoseringen, 3% groei per jaar – laat zien dat ontzettend veel mensen veel last hebben van problemen waar zelden over wordt gepraat. Hoogendijk en De Rek beschrijven hoe we met zijn allen aan de antidepressiva zijn geholpen door de farmaceutische industrie, terwijl steeds duidelijker wordt dat maar een deel van de patiënten met die middelen ook daadwerkelijk is geholpen.</p>
<figure id="post-349824 media-349824" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/stress-hoogendijk.png" srcset="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/stress-hoogendijk-320x239.png 320w, https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2017/02/stress-hoogendijk-640x478.png 640w" alt="" /><figcaption>Illustratie uit boek: Malou Nahuys</figcaption></figure>
<p>‘Een deel van de toename is te verklaren uit het feit dat de toepassing wordt uitgebreid, ook voor angststoornissen krijg je tegenwoordig antidepressiva,’ zegt Hoogendijk. ‘Maar het is zeker een verontrustend fenomeen.’</p>
<p><q class="pull-left">Hoe is het mogelijk dat we de markt hebben laten overspoelen door antidepressiva?</q>Nu de patenten op antidepressiva zijn verlopen en er geen nieuwe middelen in de pijplijn zitten, is er bij de farmaceutische industrie nauwelijks nog belangstelling voor psychische ziektes. ‘Deze periode zouden we moeten gebruiken voor herbezinning. Hoe is het mogelijk dat we de markt hebben laten overspoelen door antidepressiva en hoe voorkom je een herhaling van dat effect als er in de toekomst nieuwe middelen en methodes worden ontwikkeld?’</p>
<p>Maar het fenomeen is breder dan de geestelijke gezondheidszorg, vindt Hoogendijk. ‘Er zou een onderzoek moeten komen naar de manier waarop de geneeskunde en de maatschappij zijn gegijzeld door de farmaceutische industrie. Niet om schuldigen aan te wijzen, maar om ervan te leren.’</p>
<p>Dan moet Hoogendijk het gesprek onderbreken, hij wordt gebeld door <em>Nieuwsuur</em>. Misschien wil het actualiteitenprogramma een item aan het boek besteden. Maar misschien gaat het ook niet door. ‘Behoorlijk onzeker allemaal. Je raakt er opgefokt en zenuwachtig van, je hoopt een beetje dat het niet doorgaat maar tegelijkertijd ook van wel. Typisch een voorbeeld van nutteloze stress.’</p>
<div class="info-box">
<p>Witte Hoogendijk en Wilma de Rek, <a href="https://www.vn.nl/product/big-bang-tot-burn-out-witte-hoogendijk-wilma-rek/" target="_blank"><em>Van big bang tot burn-out. het grote verhaal over stress</em></a>. Illustraties Malou Nahuys, Balans, €19,99</p>
</div>


Gerelateerd