Toen IS-strijders haar dochters als seksslaven wilden verhandelen, begon de yezidische Nazi Mastou een zoektocht met gevaar voor eigen leven om ze vrij te kopen.

De stem van de jonge vrouw klinkt door de volle, warme kamer. ‘Oh mama, mama, help me,’ smeekt ze vanuit een ander leven, in het kalifaat van de islamitische terreurgroep IS. Haar paniek is bijna voelbaar. ‘Ze zijn hier, ze komen me halen.’

Vrouwen barsten in snikken uit nog voor het filmpje op de mobiele telefoon is afgelopen. Sjaals die losjes over haren lagen worden gebruikt om ogen droog te vegen. Moeder Nazi Mastou, aan wie de smeekbede gericht was, laat haar tranen lopen. Een neef en de mannelijke tolk staren vanaf hun matjes strak naar de grond.

De eigenares van de stem, de achttienjarige Manar, zit als een zielig hoopje tussen haar familieleden. Ze was de laatste van drie zussen die uit het kalifaat wist te ontsnappen, een jaar en zeventien dagen na haar ontvoering door IS-strijders uit de Iraakse yezidi-regio Sinjar.

Met schroom heeft ze haar verhaal gedaan, net als haar zussen Majida (25) en Dalal (20). Beschaamd over het onuitsprekelijke dat hen is aangedaan: ontvoerd, als vee gekeurd en verkocht, en als seksslavin gebruikt en vernederd.

Yezidi’s in de Iraakse yezidi-regio Sinjar. Foto: Eddy van Wessel

De drie zussen komen uit het middenklasse-gezin van onderwijzer Abdullah en zijn vrouw Nazi, die kleding maakte. Een doorsnee yezidi-gezin uit de provinciehoofdstad Sinjar, maar tegelijkertijd uitzonderlijk omdat hun verhaal zoveel van de verschillende elementen heeft van de yezidi-geschiedenis die het afgelopen jaar is geschreven. Die geschiedenis begon op 3 augustus 2014, toen IS Sinjar binnenviel, niet alleen om de strategische regio te bezetten, maar ook om er vrouwen te roven voor zijn strijders. Bijna zesduizend mensen (van wie 3.200 vrouwen) werden ontvoerd, en een onbekend aantal mannen is vermoord. Zo’n 500.000 yezidi’s ontvluchtten de regio en zijn nog steeds ontheemd.

Gewaarschuwd door berichten uit dorpen waar de strijders al huis hadden gehouden, probeerden Nazi en Abdullah die hete augustusdag met hun vijf kinderen te vluchten. Maar ze kregen autopech en werden alsnog gepakt. IS sloot Nazi met haar jongste zoon Najem (13) op in een overheidsgebouw in Sinjar en bracht de drie zussen naar de tweede Iraakse stad Mosoel. Wat er met Abdullah en zijn oudste zoon Jalal (23) gebeurde, is niet helemaal duidelijk.

Massale mensenroof

Nazi (45) is de kern van dit gezin, een kleine vrouw, aan wie haar kracht niet is af te zien. Ze spreekt zacht, met korte zinnen die haar neef Hakim bij het vertalen vaak tot doorvragen nopen. Deze mater familias heeft alles op alles gezet om haar gezin te herenigen. Daardoor heeft ze veertien maanden na de massale mensenroof door IS die haar leven ontwrichtte, haar dochters terug, maar nog niet haar man en oudste zoon.

Tijdens mijn vele gesprekken met yezidi-vrouwen die ontkwamen aan IS ontmoette ik niet eerder een vrouw die haar noodlot zo actief heeft bevochten. Meestal tref ik mensen die nauwelijks begrijpen wat hun is overkomen en treurend om hun familie in een tent of een huis met plastic als ramen in Iraaks-Koerdistan zitten te wachten op wie nog terugkomt.

Nazi heeft een talent om het onmogelijke te bereiken. Ze moet een van de eerste yezidi-vrouwen zijn geweest die aan IS wist te ontsnappen – en dat zelfs tot twee keer toe. Inmiddels zijn ook zo’n tweeduizend anderen ontkomen, van wie ruim achthonderd vrouwen.

Nazi toont een foto van haar gekidnapte dochter. Foto: Eddy van Wessel

Eerst ontsnapte ze de tweede nacht na hun gevangenname, met zoon Najem, in het donker over de muur van hun tijdelijke gevangenis in Sinjar. Buiten kwam de werkelijkheid van de wreedheid van IS op haar af, vertelt ze zacht: ‘Onderweg zag ik veel lichamen in de straten, veel dode mensen.’

Toch deed ze toen iets gevaarlijks: ze klopte aan bij een oude Arabische buurman tegenover haar huis in Sinjar. Veel soennitische Arabieren in de regio hadden zich bij IS aangesloten; een van de redenen voor de snelle opmars van IS, dat lokaal bekend staat als ‘Daesh’. ‘Ik wist dat het riskant was, maar waar moest ik naartoe? Abu Jasem is een goede man. Hij zei: “We zijn al veel jaren buren, en jullie zijn goede mensen. We zullen jullie beschermen tegen Daesh.”’

De volgende dag bracht hij haar naar haar zwager, die met negen anderen thuis was gebleven omdat hij geen auto had. Zij waren niet de enigen die zich schuilhielden, maar hoeveel dat er waren weet Nazi niet, want ook zij kwam niet meer buiten.

Strenge regels

Na twee weken maakte IS (Daesh) echter schoon schip in de stad, en werden ze ontdekt. Gevangen in hun eigen huis zetten de extremisten hen onder druk: bekeren tot de islam, of gedood worden. Dat ging acht dagen zo door, zegt Nazi. ‘Ze doodden mensen voor mijn ogen. Ik zei uiteindelijk: “Oké, ik zal me bekeren, maar alleen als jullie me helpen mijn dochters terug te vinden.”’

Er kwam een imam aan te pas die Nazi en haar zwagers familie de geloofsverklaring afnam. ‘Zitten huilen of zelfmoord plegen was geen goed plan,’ zegt Nazi over die stap. ‘Ik moest hoe dan ook proberen mijn dochters terug te krijgen.’ Ze wist de Daesh-functionarissen aan de afspraak te houden. ‘Ik ging naar een kantoor van Daesh. Daar kreeg ik een officieel papier dat zegt dat ik moslim ben en dat niemand me iets mag aandoen.’

Met dat document kon ze binnen het kalifaat reizen. Daesh staat bekend om z’n bureaucratie, en de documenten met stempels en de bekende zwarte vlag die burgers bij zich moeten dragen. Maar een yezidi-vrouw die onmiddellijk na haar bekering een document krijgt dat haar rechten vastlegt? Nazi: ‘Ja, ik weet hoe uitzonderlijk het is.’

Vermoedelijk waren de Daesh-vertegenwoordigers in Sinjar nog niet zo goed op de hoogte van de strenge regels van het kalifaat, noch van het beleid ten aanzien van yezidi-vrouwen – die als slaven dienden en geen enkel recht hadden. Bekering leverde yezidi’s meestal niet veel meer op dan hun leven, al is bekend dat enkele vrouwen erna trouwden met de man die hen had gekocht.

Hoewel ze zegt het document nog te hebben, wil Nazi het niet laten zien. Het moet een bron van schaamte zijn: yezidi’s die van geloof veranderen, worden uit de gemeenschap gestoten. Het is alleen dankzij een verklaring van hun geestelijke leider, de Baba Sheik, dat daar een uitzondering op is gemaakt voor allen die uit het kalifaat terugkeren.

Haar tweede ontsnapping

Nazi gebruikte het document om met haar zwager naar Mosoel te gaan, het Iraakse bolwerk van Daesh waar de meeste geroofde vrouwen naartoe waren gebracht. De jongere werden vastgehouden in de Galaxy bruidshal, en Nazi wist dat haar oudste dochter Majida daar zat omdat die een neef in Koerdistan had weten te bellen. Dagenlang stond Nazi, gehuld in de verplichte zwarte lange jas, met handschoenen en gezichtsbedekking, voor de hal en smeekte de bewakers haar toe te laten. Die zeiden dat de vrouwen binnen zich weigerden te bekeren. ‘Laat me binnen, dan haal ik mijn dochter wel over,’ bepleitte Nazi tevergeefs.

Omdat het niets opleverde en ze geen idee had waar haar andere gezinsleden waren, huurde ze voor duizend dollar – twee maandsalarissen in Mosoel – een taxichauffeur die haar het kalifaat uit hielp: haar tweede ontsnapping.

Toen ze eind augustus in de Koerdische regio van Irak aankwam, vond ze onderdak bij een zus, maar geen rust. ‘Ik had een beter plan nodig om mijn dochters terug te vinden.’ En zo vertrok ze naar Syrië, ‘want ik had gehoord dat alle vrouwen daar naartoe waren gebracht’.

in Syrië

In Syrië zijn behalve Daesh verschillende rebellengroepen actief. Daarnaast beheersen Koerdische strijders van de aan de Turks-Koerdische PKK gelieerde PYD een eigen regio, maar die was in september 2014 veel minder stabiel dan nu.

Daar naartoe vertrok Nazi met een familielid, die de codenaam Abu Zujah gebruikt. Haar dochters vond ze niet, maar Abu Zujah legde de contacten die hij sindsdien vele keren heeft gebruikt om yezidi-meisjes uit het kalifaat te bevrijden. Ze was getuige van zijn eerste actie, die leidde tot de ontsnapping van zeven van hen. Inmiddels opereert een aantal yezidi-bevrijders die honderden vrouwen en meisjes hebben weten vrij te krijgen.

‘Ik hoorde niets meer van mijn dochters. Ik wist alleen dat ze in Syrië waren. Het was een onmogelijke zoektocht,’ geeft Nazi toe.

De ouders van deze yezidi-kinderen zijn meegenomen door IS-strijders. Foto: Eddy van Wessel

Hoe gevaarlijk Syrië was, merkte ze toen ze er een paar maanden later, in januari 2015, opnieuw was, deze keer met haar zoontje Najem en een neef. Het Syrische leger, dat in delen van het land nog actief is, pakte hen op in het Koerdische Qamishli, als spionnen van Daesh. ‘Ze blinddoekten en ondervroegen me. Ze dachten dat mijn man bij Daesh was en dat mijn neef met ze werkte.’ Misschien dat het document van haar bekering daaraan bijdroeg.

Hoewel ze klaagt over de kou en de smerigheid van de gevangenis, had ze geluk: al na 24 uur werd ze vrijgelaten, zelfs met teruggave van haar documenten.

In de voorgaande maanden had ze iedereen die wist te ontsnappen naar haar dochters gevraagd, maar na de Galaxy-hal liep het spoor dood. Ontsnapte vrouwen die ze in het Syrisch-Koerdische Hasake trof, vertelden haar dat ze in de Daesh-steden Raqqa en Mandbij zaten. ‘Ik wilde naar Daesh-gebied. Ik wist dat ze hen niet zouden teruggeven en dat ik ze moest helpen ontsnappen. Maar mensen zeiden dat ik zou worden onthoofd, dat zelfs dat papiertje niet zou helpen. Daesh was niet te vertrouwen.’

Verslagen keerde ze terug naar Koerdistan, waar ze een gouden ingeving had. Daesh had haar familieleden hun mobiele telefoons afgenomen. De weinige nummers die ze uit hun hoofd kenden, zouden die van henzelf zijn. Ze ging naar het telefoonbedrijf en bemachtigde kopieën van al hun simkaarten. ‘Ik had drie telefoons met vijf simkaarten, voor het geval ze zouden bellen. En dat gebeurde.’

Ze haatte me

In april 2015 was de oudste dochter de eerste die haar bereikte. Daesh had Majida vanuit Mosoel overgebracht naar het Syrische Daesh-bolwerk Raqqa, waar ze was uitgekozen door een Saoediër, de 29-jarige Abdullah, die zijn 21-jarige eveneens Saoedische vrouw had meegenomen naar het kalifaat. ‘Die liet me geen rust, ik moest steeds maar werken,’ zegt Majida over haar.

Net als haar moeder vertelt ze haar verhaal aarzelend, maar van de drie zussen lijkt ze de sterkste. Als het even niet over haarzelf gaat, straalt ze de autoriteit uit die bij haar vroegere baan als lerares Koerdisch aan een middelbare school in Sinjar past.

In het kalifaat werd zij net als veel andere yezidi-vrouwen geconfronteerd met de medeplichtigheid van de echtgenotes. Van vrouwensolidariteit was geen sprake. In tegendeel: vaak waren de vrouwen zich bewust van het feit dat hun man de yezidi-slavin verkrachtte en misbruikte voor seksspelletjes. Maar ze grepen niet in, wellicht omdat ze daardoor zelf buiten schot bleven, of omdat ze bang waren voor hun man, zoals bij Majida het geval was.
Daesh-vrouwen sluiten de yezidi-vrouwen op, slaan ze, dwingen ze het huishouden te doen en geven ze te weinig te eten.

Maar vaak was er ook jaloezie. Zusje Manar kreeg daarmee te maken, toen ze na het overlijden van de Tsjetsjeen die haar had gekocht nog een maand bij diens weduwe moest blijven. ‘Ze haatte me,’ zegt ze. Na zijn dood maakte de weduwe haar leven pas echt tot een hel; ze nam wraak door Manars lange haren af te knippen tot een schandelijk kort jongenskapsel.

De meeste Daesh-echtgenotes herhalen klakkeloos de officiële Daesh-visie dat yezidi-vrouwen ongelovig zijn en daarom als slaven gehouden mogen worden. Uit verhalen van yezidi-vrouwen hoor ik nooit over compassie met hun lot. Daesh-vrouwen sluiten de yezidi-vrouwen op, slaan ze, dwingen ze het huishouden te doen en geven ze te weinig te eten. Vaak, zoals bij Majida, worden ze ook gedwongen te bidden – want het beleden doel is dat de yezidi’s zich bekeren.

Transport uit het kalifaat

Na acht maanden werd Majida door Abdullah verkocht aan Abu Anas, een 25-jarige Libische strijder. Die nam foto’s van haar en zette die op het speciale intranet van Daesh om haar te koop aan te bieden. Nazi kreeg die foto’s via een van de bevrijders in handen, waarna die het proces in gang zette om haar dochter vrij te kopen. Majida was daarvan op de hoogte, maar de Libiër niet. Die dacht haar gewoon binnen Daesh door te verkopen. Er was twintigduizend dollar nodig. Neef Hakim vertelt dat het geld van familie en vrienden is geleend en daarna naar Syrië ging via een Koerd die het daar persoonlijk aan een contactpersoon overhandigde. Daesh wist van niets, zegt hij: ‘Als Daesh uitvindt dat dit gebeurt, is dat gevaarlijk.’

Het bedrag van twintigduizend dollar is ongekend hoog. Yezidi-vrouwen kosten bij de eerste aankoop niet meer dan een paar honderd dollar, een bedrag dat stijgt bij doorverkopen. Bij een bevrijding gaat het grootste deel van het geld echter naar de vele tussenpersonen die moeten zorgen dat er een deal komt, niemand erover praat, het geld wordt overgebracht en het transport uit het kalifaat wordt geregeld.

Dalal was nog duurder: voor haar werd een maand later zelfs dertigduizend dollar neergeteld. Nazi weet wel waarom. ‘Ze is mooi, en de mooiste zijn duurder. Ze kan lezen en schrijven in het Arabisch en Koerdisch en kent een beetje Engels. Mijn dochters waren zo duur omdat ze opgeleid zijn.’

Ze kregen een dag om het geld te verzamelen, zegt Hakim. ‘Dalal is de eerste die voor zo’n hoge prijs is vrijgekocht.’

Een vrijgekocht meisje komt aan in Sinjar. Het grootste deel van het geld gaat naar de vele tussenpersonen. Foto: Eddy van Wessel

Ook van Dalal had de familie een foto toegespeeld gekregen. Nazi zoekt die op in haar telefoon. Wat opvalt is niet de lange zwarte kleding, maar de diep treurige blik. Toen de foto werd gemaakt, was Dalal al zeven keer doorverkocht en er slecht aan toe.

Vrijwel alle meisjes die de laatste maanden zijn vrijgekomen, hadden meerdere eigenaren, sommigen nog meer dan Dalal.

Dalal was na een Tsjetsjeen bij een Saoedische strijder beland, waarna ze onder zijn landgenoten werd doorverkocht. Soms bleef ze een paar dagen, soms weken en in één geval zes maanden. Soms was er een echtgenote en de gebruikelijke slechte behandeling, bij de laatste man was ze samen met een andere yezidi-meisje. Die man bond hen vast, vertelt ze. Ze laat haar polsen zien. ‘Ik heb de littekens nog. En niet alleen als hij van huis was!’ – waarmee ze suggereert dat hij hen beiden vastbond voor de seks, een onbespreekbaar onderwerp in de volle kamer.
De nieuwe eigenaar mag seks hebben met de slavin ‘onmiddellijk na bezit van haar te hebben genomen’.

Een eigenaarscontract geeft Daesh-strijders het recht alles te doen wat ze willen met hun yezidi-vrouwen, zoals hun eind vorig jaar in een speciaal pamflet nog eens is uitgelegd. De nieuwe eigenaar mag seks hebben met de slavin ‘onmiddellijk na bezit van haar te hebben genomen’.

Trouwen was dus niet nodig, en voor zover ik kan nagaan werd er alleen met yezidi-vrouwen getrouwd nadat die zich hadden bekeerd en als moslim waren erkend. Dalal is er niettemin van overtuigd dat de strijders met haar trouwden: ‘Er werd iets getekend en er werden handen geschud. Nee, ik hoefde niet te tekenen. Maar het was een trouwcontract, honderd procent zeker.’ Dat haar handtekening niet nodig was, bewijst echter van niet.

Dalal slaagde er twee keer in haar moeder te bellen. Haar Saoedische eigenaar hield de telefoon vast, en ze spraken in het Arabisch. Toch wist ze Nazi te vertellen waar ze was, en via die informatie werd haar foto gevonden en kon ze worden vrijgekocht.

IS-bordeel

Een paar dagen na Dalal kwam eind augustus de jongste zus, Manar, als laatste vrij. Haar lijden, dat van een andere orde was dan dat van haar zussen, is haar aan te zien; ze lijkt jaren ouder dan achttien.

Ze bracht een deel van haar tijd in het kalifaat door in de gevangenis, als straf nadat ze van haar tweede Tsjetsjeense eigenaar was weggelopen. Aanvankelijk zat ze vast met Syrische prostituees, en daarna nog drie maanden met alleen yezidi-vrouwen. Uit wat ze daarover in bedekte termen vertelt, maak ik op dat dit een Daesh-bordeel was, zoals er in het kalifaat meerdere zijn. ‘We waren niet veilig. Daesh kwam er. De slechtste behandeling kreeg ik daar.’

Ze kwam eruit dankzij een Koerd uit Turkije die haar nodig had om voor zijn dochters te zorgen. Toen hij zich aansloot bij Daesh, was zijn vrouw van hem gescheiden en had hij zijn twee dochters van vier en acht jaar meegenomen naar Syrië. Als hij naar het front ging, kon hij Manar niet opsluiten, want ze moest boodschappen kunnen doen. Dat gaf haar de mogelijkheid opnieuw te ontsnappen. Ze werd echter gepakt en weer in de gevangenis gegooid, maar na drie dagen toch teruggestuurd naar de twee dochters voor wie niemand anders kon zorgen.

Dit yezidisch meisje was gekidnapt door IS en slaagde erin te ontsnappen. Foto: Eddy van Wessel

Daar belde ze haar moeder, in paniek voor wat er zou gebeuren als de Koerd terugkwam van het front. ‘Als die man wist dat ze ontsnapt was, zou hij haar doden,’ verwoordt Hakim de angst die doorklinkt in de opname die Majida op haar telefoon heeft bewaard. Nazi belde Abu Zujah, die onmiddellijk haar bevrijding in gang zette. Hij liet haar ophalen bij een internetcafé in de stad en wist haar via de Koerdische regio van Syrië in veiligheid te brengen. ‘Ik kan nog steeds niet geloven dat ik terug ben,’ verzucht ze.

Alle drie de vrouwen dromen iedere nacht opnieuw over Daesh. Vanwege die traumaklachten zijn ze uitgekozen voor een speciaal behandelingsprogramma in Duitsland voor duizend yezidi-slachtoffers van Daesh. Nazi gaat met haar dochters mee, hoewel ze nauwelijks de rust heeft zolang haar man en zoon niet terecht zijn. Wat ze weet, is dat die in april nog leefden. Majida had kans gezien haar toenmalige eigenaar over te halen mee te gaan naar het dorp nabij Mosoel waar haar vader en broer met honderden andere yezidi’s gevangen zaten. Maar kort daarna besloot Daesh het dorp te sluiten, en sindsdien zijn ze spoorloos. Nazi wacht constant op nieuws: ‘Ik heb nu nog twee telefoons, met hun nummers.’

Dat is nu haar belangrijkste zorg, samen met het terugbetalen van de enorme schuld die ze heeft opgebouwd om haar dochters vrij te kopen. ‘Mensen beginnen me om geld te vragen. Waar vind ik dat?’ verzucht ze.

Nog onlangs was ze opnieuw in Syrië. Officieel voor de begrafenis van een familielid, maar vooral om naar man en zoon te informeren. ‘We waren altijd samen, en ik heb hem al meer dan een jaar niet gezien,’ zegt ze over haar man, terwijl de tranen weer komen. ‘Dit jaar heb ik alleen maar ellende meegemaakt. Dat is pas voorbij als ik hen vind. Tot dan zal ik mij niet echt vrij voelen.’

Van Judit Neurink verschijnt op 30 oktober ‘De vrouwen van het kalifaat. Slavinnen, moeders en jihadbruiden’ bij Uitgeverij Jurgen Maas, € 18,95.

Islamitische Staat, ISIS, ISIL of Daesh?
In 2006 noemden ze zichzelf nog de ‘Islamitische Staat in Irak’. Na het uitbreken van de opstand tegen het Syrische bewind, breidden de strijders hun ambities uit tot de ‘Islamitische Staat in Irak en al-Sham’. Het laatste werd vertaald in ‘Syrië’. 0Maar volgens onder andere de VS is ISIS geen goede weergave. Al-Sham is de historische naam voor een groter deel van de regio: de ‘Levant’, de aan Frankrijk ontleende naam voor landen ten oosten van de Middellandse Zee, daar waar de zon opgaat. Barack Obama spreekt daarom over ISIL. Dat maakt volgens hem duidelijk dat de terreurbeweging een bedreiging vormt voor de hele regio. De terreurorganisatie zelf heeft haar naam vorig jaar vereenvoudigd tot het grenzeloze ‘Islamitische Staat’. Gebruik van die naam wordt door haar tegenstanders gezien als een vorm van erkenning, maar de meeste media geven nu toch de voorkeur aan IS. De Franse regering heeft intussen aanbevolen het acroniem dat Arabieren gebruiken, over te nemen: Daesh (dat overigens weer op verschillende manieren wordt gespeld). Belangrijkste voordeel is dat moslims zelf die term bij voorkeur gebruiken om hun weerzin tegen de groepering uit te drukken.

Gerelateerd