Uit het leven
Fred van Praag, op 20 maart op 93-jarige leeftijd overleden, was een weerbarstig man, een bezield sociaal-democraat die vanaf het eind van de oorlog betrokken was bij de oprichting van de Partij van de Arbeid. Vaak werd hij aangezien voor de zanger Max van Praag, &#8216;Ja, dat ben ik,&#8217; zei hij soms, maar zingen wilde hij niet. Midden in de oorlog, de zomer van 1943, moest hij, jood en humanist, een beslissing nemen die zijn verdere leven zou tekenen: hij moest kiezen tussen zijn broer Jo en zijn grootmoeder. Hij koos voor zijn broer, omdat opoes dood minder erg was. Iemand had Jo&#8217;s verblijfplaats, waar opoe toevallig ook was, verraden. Jo probeerde te vluchten, werd neergeschoten en naar het ziekenhuis gebracht. Toen de SD terugkwam om opoe te halen, was zij weg, de agenten dreigden Jo direct op transport te zetten als opoe niet tevoorschijn kwam. Niemand van de familie, voor zover te bereiken, durfde een beslissing te nemen. Toen heeft Fred het gedaan. Opoe werd uitgeleverd aan de SD, zij is nooit teruggekomen. Jo heeft de oorlog overleefd.
Fred van Praag werd op 1 november 1915 geboren, hij was een nakomertje en had een broer en een zus. Het gezin woonde in een kamer boven het winkeltje van de grootouders op Kattenburg in Amsterdam. Toen Fred vijf jaar was, kregen ze een eigen woning. Freds vader, een diamantwerker, was actief in de volkshuisvestingsbeweging, de sjoel had hij voor het socialisme verruild. In 1930 werd hij werkloos. Voor Fred was geen geld meer om door te leren. Hij werd elektricien. In zijn vrije tijd ging hij naar de AJC en raakte geïnteresseerd in literatuur, kunst en de geschiedenis van de arbeidersbeweging. De wat eenzelvige jongen vond er zijn vrienden en kreeg verkering met Annie Rellage, coupeuse bij Maison de Bonneterie, met wie hij in 1939 trouwde.
Omdat hij, net als Jo, gemengd was getrouwd, moest hij wél een ster dragen, maar hoefde niet onder te duiken. Bovendien werd hij in de eerste oorlogsjaren &#8216;onmisbaar&#8217; als leraar elektrotechniek op een technische school voor joden die onder auspiciën van de Joodsche Raad werd opgericht. Het betekende voor de cursisten uitstel van deportatie. Fred maakte er honderden theelichtjes.
Bij Fred en Annie waren altijd onderduikers op doortocht, de buurvrouw was lid van de NSB. Eens op een vrijdagavond kwam een onderduiker die een willekeurige voorbijganger vroeg aan te bellen, dat mocht hij als orthodoxe jood niet doen. Het is goed afgelopen.
Tegen het eind van de oorlog sloot Fred zich aan bij de Binnenlandse Strijdkrachten die na de bevrijding de orde moesten handhaven, maar al in juni 1945 nam hij ontslag omdat de BS vooral de volkswoede aanwakkerde tegen kleine meelopers, zoals moffenhoeren.
Met AJC-vrienden maakte hij vanaf 1944 plannen voor een nieuwe partij. Bij de oprichting van de PvdAr in februari 1946 wilde de partij hem hebben, eerst als hoofd expeditie op het partijkantoor, daarna jarenlang als financieel controleur, waarvoor hij het land doorreisde om contributies te innen. Zelf zei hij wantrouwend: &#8216;Ik was de excuusjood.&#8217; Even, uit protest tegen de tweede politionele actie, zegde hij in 1948 zijn partijlidmaatschap op. Fred was altijd aan het werk voor een betere wereld, schreef brieven tot diep in de nacht. Thuis aan tafel met de twee zonen werd altijd over politiek gesproken, ethisch, rationeel. &#8216;Vader was ons geweten,&#8217; zegt zoon Onno. &#8216;Op verjaardagen bij familie werd vaak gezegd dat iemand niet terug was gekomen, dan bleef het stil, wij respecteerden de beklemming van die stilte en het geheim dat het voor ons bleef.&#8217; Op vakanties in Friesland leerde hij de zonen vissen, zeilen, afwassen in de plomp en poepen in een kuil. &#8216;Fantastisch,&#8217; zegt Onno, &#8216;maar naar zijn diepe emoties hebben we bijna altijd moeten raden.&#8217;
In 1967 nam hij ontslag als directeur van het partijbureau. Met Nieuw Links kon hij zich niet verzoenen. Hij zocht een nieuwe baan en werd ontwikkelaar van humanistische bejaardentehuizen. Na zijn pensioen in 1980 wierp hij zich op vrijwilligerswerk, zat in de ouderenraad, organiseerde tentoonstellingen en bezocht zieken en ouden van dagen. Met de kleinste caravan die hij kon vinden, trok hij er met Annie opuit, ook naar Duitsland, want er waren ook goede Duitsers. Toen Onno ging samenwonen met Ineke, de dochter van foute ouders, kwam dat als een schok, maar snel heeft hij zijn schoondochter volledig aanvaard.
Voor de kleinkinderen werd hij de opa van leuke verrassingen en cadeautjes. Hij begon meer te vertellen en ging schrijven over de oorlog. Pas na zijn sterven lazen de kinderen de ware toedracht van opoes deportatie.
‘Uit het leven’ is een rubriek over opmerkelijke Nederlanders die onlangs zijn overleden. Suggesties: uithetleven@vn.nl

peter brusse

Gerelateerd