Late moeders / De late kinderwens
Ik was zevenentwintig toen Madonna op haar achtendertigste een kind kreeg. Ik woonde samen, had een beginnende carrière in de journalistiek en dacht nog lang niet aan kinderen. In mijn omgeving was niemand van mijn leeftijd daarmee bezig, ook al hadden ik en mijn vriendinnen precies de gemiddelde leeftijd waarop in dat jaar (1996) Nederlandse vrouwen kinderen kregen.
Achtendertig, dat leek ons ook wel een mooie leeftijd om ermee te beginnen, Madonna had groot gelijk.
We werden ouder, relaties gingen uit, we werden steeds succesvoller in ons werk. Een of twee raakten begin dertig zwanger, maar zij waren in onze vriendinnenkring een uitzondering. Natuurlijk, we waren geen gemiddelde Nederlandse vrouwen. We woonden allemaal in Amsterdam, werkten in de creatieve sector, verdienden veel geld. We misten geen enkele bioscoopfilm, maakten verre reizen, gingen elke dag uit eten. We vierden onze vrijheid. Maar langzaam begon die vrijheid zijn glans te verliezen.
Ikzelf bijvoorbeeld was op mijn dertigste weer alleen, na een relatie van acht jaar. Over kinderen hadden ik en mijn vriend nauwelijks gesproken. Ik voelde zelfs nog de luxe om te zeggen: &#8216;Het moet wel vanzelf gaan, anders hoef ik ze niet.&#8217; De tikkende biologische klok, dat was iets voor oude vrouwen. Ik voelde me sterk, net als Madonna. Ik slikte de pil, en als ik op een dag een kind wilde, dan stopte ik met slikken en dan zou ik zwanger raken. Ik was al meer dan een decennium bezig met níét zwanger raken; de mogelijkheid dat je op een dag bezig zou zijn met wél zwanger raken, kwam niet in me op.
Tot ik plotseling alleen was.
De eerste avond in mijn geleende flatje ging ik er eens goed voor zitten. Het eerste seizoen van Sex and the City liep al op zijn einde, maar ik had het nog nooit gezien. Ik zag die vier dertigplussers ploeteren in de grote stad, met hun leuke homovrienden en mannen die niet zaten te wachten op een vaste relatie. Ik keek naar mijn vriendenkring en zag dat verder iedereen zich had teruggetrokken in de burcht van het samenwonen, de brug omhoog. Die periode voelde ik heel sterk: als ik deze jaren niet de juiste man vind, valt het doek.
Opeens wist ik heel zeker dat ik wel kinderen wilde.
Mijn grote liefde kwam ik tegen toen ik vierendertig was. We kochten een huis, ik stopte met de pil en ik raakte zwanger. Zesendertig was ik toen ik mijn eerste kind kreeg. Ik was er best vroeg bij, vond ik &#8211; jonger dan Madonna, die inmiddels op haar tweeënveertigste een tweede kind had gekregen.
Nu pas weet ik hoezeer ik met vuur heb gespeeld.
Boos op de dokter
Vlak voor mijn zwangerschapsverlof drie jaar geleden maakte ik voor Vrij Nederland een reportage en later een boek, Vruchtbare dagen, over de ivf-afdeling van het Sint Elisabeth Ziekenhuis in Tilburg. Met dikke buik zat ik dagen achtereen in de spreekkamer van gynaecoloog en hoofd fertiliteit Rob Bots.
Elke tien minuten kwam er een ander stel de spreekkamer binnen. Gesprekje, kort onderzoek, tweede gesprekje. Die tweede gesprekken gingen er heftig aan toe, er was geen stel dat zonder rood aangelopen hoofd de spreekkamer weer verliet. Bots leek niets anders te doen dan verwachtingen temperen en vervolgens kansen schetsen. Kansen die altijd lager waren dan de verwachtingen.
Lang niet alle patiënten hadden een oorzaak voor hun kinderloosheid die gerelateerd was aan hun leeftijd, maar als dat wel zo was, schrokken ze zonder uitzondering van de kansen die ze hadden. Vrouwen tussen vijfendertig en achtendertig hebben vijftig procent kans om binnen een jaar een zwangerschap te realiseren die leidt tot de geboorte van een gezond kind. Vijftig!
Het meest aangeslagen waren de stellen van rond de veertig. Ik herinner me een stel dat binnen kwam lopen alsof het in ondertrouw zou gaan, zo vrolijk en opgewonden waren ze over hun beslissing kinderen te nemen. Hij tegen de vijftig, zij drieënveertig. Ze kwamen voor een second opinion. Die vorige arts had zijn werk niet goed gedaan, vonden ze, en zei dat hij niks kon doen. Maar op internet hadden ze gezien dat er in Tilburg wel ivf-behandelingen worden gegeven aan vrouwen tot drieënveertig. Ze was al onderzocht &#8211; bloed, eisprong, doorgankelijkheid eileiders &#8211; en met die lichaamsfuncties was niets mis. Maar eigenlijk waren die onderzoeken niet nodig geweest: de vrouw rookte vijftien sigaretten per dag, al sinds haar puberteit, was nu om precies te zijn 43,7 jaar oud en had een baarmoeder vol vleesbomen.
Stomverbaasd waren ze, toen Bots ze vertelde dat hij eigenlijk niets voor ze kon betekenen. Boos ook. &#8216;Dat hoor ik nu pas,&#8217; zei de vrouw.
Sindsdien heb ik voor mijn boek en voor vervolgstukken vele gynaecologen gesproken. Allemaal zeggen ze hetzelfde: vrouwen beseffen nog steeds niet dat na hun vijfendertigste hun vruchtbaarheid heel snel afneemt.
Ik besefte dat ook niet.
Ik heb er altijd een groot vertrouwen in gehad dat je met hard werken je eigen levensloop bepaalt &#8211; zie Madonna. Wil je een carrière? Dan moet je hard werken. Wil je fit zijn? Dan moet je gezond leven. Wil je er jong uitzien? Dan moet je nog gezonder leven (of je ogen laten liften). Wil je een vriend? Dan moet je zorgen dat je veel mensen ontmoet, er voor openstaat. Wil je op je zevenendertigste nog een kind? Dan moet je veel op het juiste moment van de maand vrijen. En als het niet lukt, dan bel je de dokter.
Verwende nesten
Mijn vorige stuk voor Vrij Nederland verscheen een paar weken geleden. Het ging over het invriezen van eicellen van vrouwen die op hun vijfendertigste nog geen partner hebben. Het AMC maakte in mijn verhaal wereldkundig dat vanaf volgend jaar aan gezonde vrouwen te gaan aanbieden, om ze te bewaren voor later.
Ik weet niet of dat goed is, ik hoef daar gelukkig niet over te beslissen. Wel ben ik erg geschrokken van de domme en ongenuanceerde reacties op dat aanbod. &#8216;Luxe geneeskunde&#8217; wordt het genoemd, zelfs de term &#8216;design baby&#8217; viel in het commentaar van een slecht geïnformeerde columnist. Iedereen begint meteen over de leeftijd, over die idiote Italiaanse vrouw van drieënzestig jaar die met eiceldonatie een kind kreeg &#8211; &#8216;waar ligt de grens?&#8217;. En over carrièrevrouwen die &#8216;vergeten&#8217; dat ze ook nog een kind moeten maken, of verwende nesten die eerst &#8216;nog effe op vakantie willen&#8217;.
Ik ken die vrouwen niet, en ik denk ook niet dat echt veel van dat soort vrouwen van vijfendertig zich zullen melden. Wat ik wel weet, is dat er zich in stilte een drama aan het voltrekken is onder vrouwen.
Hoogopgeleid, vijfendertig-plus en een kinderwens &#8211; het lijkt zo alledaags, zo haalbaar. Op tv zien we Rachida Dati, de Franse minister van Justitie, die vorig jaar op haar tweeënveertigste haar eerste kind kreeg en vijf dagen later weer aan het werk was, topfit en superslank. In Vanity Fair zien we Nicole Kidman (41) met haar pasgeboren baby. We zagen Sarah Palin op vierenveertigjarige leeftijd met haar Down-baby, ook direct weer aan het werk. En vorig jaar konden we samen met miljoenen Amerikanen smullen van het levensverhaal van Elisabeth Edwards, de vrouw van presidentskandidaat John Edwards, die op haar zevenenveertigste én negenenveertigste nog een kind kreeg, ter compensatie van het overlijden van haar zestienjarige zoon &#8211; maakbaarheid.
Een kind krijgen, ach, dat kan altijd nog.
Minder en later
Van alle rapporten die de afgelopen jaren verschenen zijn over die steeds maar ouder wordende Nederlandse moeders, vond ik dat van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg uit 2007 de meeste antwoorden bieden. Titel: Uitstel van ouderschap: medisch of maatschappelijk probleem?
In het rapport worden twee generaties met elkaar vergeleken: de babyboomer en de generatie die in 1975 geboren is. Slechts zeven procent van de vrouwelijke babyboomers kreeg haar eerste kind na haar dertigste. Nu is dat dertig procent. En we krijgen minder kinderen. De generatie babyboomers kreeg 2,2 kinderen. Nu krijgen we er 1,7.
De snelst groeiende groep vrouwen die haar eerste kind krijgt, is de groep tussen vijfendertig en veertig jaar (in 2006 was dat zeven procent).
Hoe komt dat?
In het rapport wordt duidelijk dat carrière, economische omstandigheden en goede kinderopvang genoemd worden als redenen om nog even geen kinderen te krijgen. Maar verreweg de belangrijkste voorwaarde voor kinderen krijgen, schrijft het rapport, is het hebben van een partner. En juist dat is de laatste jaren een rommeliger fenomeen geworden. We wisselen vaker van partner, en daarom zijn er tegenwoordig meer vrouwen van begin dertig die nog geen vader voor hun kind hebben gevonden. &#8216;Relatieontbinding en echtscheiding zijn belangrijke factoren die ervoor zorgen dat mensen minder kinderen realiseren of hun kinderen later krijgen dan zij eigenlijk zouden willen.&#8217;
Minder en later.
Een zes gooien
Ik wil nog een kind. Ik ben nu negenendertig en al drie jaar bezig, maar er gebeurt niks. Sinds een paar maanden kijkt een gynaecoloog over onze schouders mee. Tien dagen per maand prik ik dagelijks wat hormonen, met een echo bepaalt hij het juiste tijdstip, met een iets grotere naald dan de dagelijkse prikjes zet ik mijn eisprong in gang en op precies het juiste moment van mijn cyclus insemineert de arts zaad van mijn man in mij.
Lui heet het, intra uteriene inseminatie.
Ik mag niet klagen. Eén kind is natuurlijk prachtig, dat realiseer ik me heel goed, maar ik had er graag twee, zelfs drie gewild. En wie weet lukt het nog. Ik ken vrouwen die rond de veertig een heel gezin stichtten, met twee, drie kinderen. Ze hebben vaak ook wel een of meer miskramen gehad, of een hormonaal duwtje, net als ik, dus daar houd ik me dan maar aan vast.
Ik geloof dat ik met iui elke maand zo&#8217;n tien procent kans heb op een zwangerschap. Mijn arts zegt het zo: &#8216;Vrouwen van jouw leeftijd hebben eenderde kans om binnen zes pogingen met iui zwanger te raken, voor ze aan ivf beginnen.&#8217; En straks, als het iui-doek valt en ik aan de ingrijpendere ivf-behandeling moet beginnen, heb ik vijftien à twintig procent kans per keer, ook al zeggen die cijfers me weinig. Ik heb er meer aan te accepteren dat het is als een dobbelsteen die elke maand opnieuw gegooid wordt, in de woorden van Rob Bots, hoofdpersoon uit mijn boek. &#8216;Sommige mensen gooien meteen een zes, andere mensen nooit.&#8217;
En die optie &#8216;nooit&#8217;, ik zal het maar eerlijk toegeven, vind ik een heel treurig vooruitzicht.
Geen man
Minder en later. Het drama dat daar achter zit, laat zich niet vangen in cijfers. Ik ken ze uit mijn hoofd: een op de zes Nederlandse paren krijgt te maken met een vruchtbaarheidsprobleem; de helft van de stellen die een fertiliteitsarts inschakelen, krijgen nooit een kind, zonder er ooit achter te komen waarom niet; negentien procent van de vrouwen geboren in 1975 zal kinderloos blijven &#8211; ook die cijfers zeggen me niets.
&#8216;We zitten midden in een wereldwijde onvruchtbaarheidsepidemie,&#8217; zei een vooraanstaande Amerikaanse gynaecoloog onlangs tegen een bomvolle zaal in Amsterdam waar alle fertiliteitsartsen van de wereld bijeen waren gekomen. Die uitspraak komt dichter bij hoe ik het in mijn omgeving ervaar. Ik houd mijn hart vast voor de trend die de RVZ in haar rapport belicht: steeds meer vrouwen beginnen na hun vijfendertigste pas aan kinderen. Er kan dan zoveel misgaan, het kleinste obstakel houdt je zo een paar jaar bezig, want kinderen krijgen is een tijdrovend proces. Voor je het weet, ben je een paar jaar ouder en zit je met een verouderde eicelvoorraad. Vier procent van de vrouwen is ongewild kinderloos; dat percentage verdubbelt als het gaat om vrouwen die na hun dertigste beginnen aan kinderen.
Weer een andere arts zei onlangs tegen me: &#8216;Gynaecologen zijn opgeleid om pathologische aandoeningen als verkleefde eileiders en mannelijke onvruchtbaarheid te behandelen, maar de patiëntenpopulatie is de laatste jaren dramatisch veranderd. Het draait nu om leeftijd, leeftijd en leeftijd.&#8217;
Als ik in de wachtkamer zit van mijn ziekenhuis waar half hoogopgeleid Amsterdam geholpen wordt, gluur ik naar de gezichten die zich verbergen achter de gratis kranten. Ik probeer altijd de leeftijd te schatten; de overgrote meerderheid is boven de vijfendertig. Een oproep op de site van de patiëntenvereniging voor mensen met vruchtbaarheidsproblemen leverde me tientallen mails op met dramatische verhalen. Allemaal vrouwen die hun man na hun vijfendertigste leerden kennen, of geen man hebben, en die nu al jaren bezig zijn met die ene wens. (Geen man die naar ze omkijkt zolang ze met het woord kinderwens rondlopen.)
Internetdaten en kruidenthee
Toen ik aan dit stuk begon, heb ik een lijst gemaakt van vriendinnen, vrouwen die ik doorgaans vaker dan een keer per maand op zuiver vriendschappelijke basis spreek en die rond hun vijfendertigste aan kinderen begonnen.
Tien zijn het er.
Drie ervan hebben geen moeite gehad met zwanger raken. Met zeven is &#8216;iets&#8217;.
Van die zeven heeft er één een kind van een one night stand, één helemaal geen kind want geen partner, en één twijfelt nog of ze met haar drukke baan op haar veertigste een tweede kind aan kan. De overige vier van die zeven hebben een medische vruchtbaarheidsgeschiedenis, waarvan twee dramatisch. Jaren van spanning, internetdaten, inwendige onderzoeken, second opinions of Chinese kruidenthee hebben ze erop zitten: gaat het nog lukken? En een hele stoet aan miskramen.
Dat is het slagveld van ons vruchtbaarheidsprobleem, dat zich verborgen houdt voor de cijfers. De vrouw die na haar vijfendertigste aan kinderen begint, eindigt meestal niet &#8216;ongewild kinderloos&#8217;. Als Rachida Dati zonder kinderen was gebleven, had niemand erover nagedacht. Natúúrlijk heeft die geen kinderen. Ze heeft een drukke baan en geen partner &#8211; een rasechte carrièrevrouw. Als Madonna niet meer kinderen dan Lourdes, haar oudste dochter, had gekregen? Niets aan de hand, ze heeft ook nog haar adoptiekindjes. Nicole Kidman? Die had al twee adoptiekinderen, die was klaar. En die arme Elisabeth Edwards had dan een zoon verloren, maar ze was niet een vrouw met een onvervulde kinderwens. Juist het feit dat deze vrouwen die kinderen wél krijgen, springt ons in het oog; daarachter is een hele groep vrouwen die met dezelfde dobbelsteen meespelen &#8211; de een met wat meer kunstmatige hormonen dan de ander &#8211; en die nooit een zes gooien, of minder vaak dan ze zouden willen. In veel gevallen blijft dat kind dat zo gemist wordt onzichtbaar. Misschien had Madonna heel graag nog een derde, eigen kind gewild en ging ze daarom zo wanhopig aan dat jochie uit Malawi trekken. Misschien is zelfs Madonna getroffen door het lot.
Epidemie
Soms ben ik kwaad dat ik in deze tijd, in de grote stad, onder hoogopgeleiden leef, want niet iedereen krijgt te maken met deze ellende, gelukkig. Het overgrote deel van onze bevolking sticht gewoon op tijd een gezin, of heeft mazzel dat het na haar vijfendertigste gewoon lukt. Maar de Europese vrouw &#8211; hoog- en laagopgeleid &#8211; is hard op weg het eerste kind massaal uit te stellen tot na die leeftijd. Dat is de standaard aan het worden. De omvang van dat probleem kan gerust een epidemie worden genoemd.
Ik was graag eerder aan kinderen begonnen. Mijn relationele omstandigheden waren nu eenmaal zo dat dit niet kon. Zodra ik mijn man leerde kennen, zijn we een kind gaan maken. We hoefden niet eerst nog een stapje hoger in onze carrière, de verbouwing af te hebben, of nog een maand naar Nepal. Daarom heb ik een hekel aan dat woord, &#8216;uitstelouderschap&#8217;, ook al klopt het natuurlijk wel. Toen ik zevenentwintig was, was ik al aan het uitstellen, maar dat realiseerde ik me niet. Daarna kon ik niets anders doen dan wachten op een leuke man, en dan zo snel mogelijk beginnen.
Dat heb ik gedaan, en nu ligt mijn lot in de handen van een dokter, die een dobbelsteen werpt, slechts een keer per maand, tergend langzaam.

Barbara van Erp

Gerelateerd