Seksueel geweld
Mannen in de tram die veel te dichtbij gaan staan; de handen van de jongens in het park; de vriendelijke medestudent die wel érg snel overschakelde van Foucault naar matras; soms gaat het zover terug als de ongepaste aanrakingen van vaders van vroegere klasgenootjes. Onuitgenodigde seksuele aandacht, meer of minder dwingend, is er voor vrouwen, zeker voor jonge vrouwen, altijd en overal. Vraag het vriendinnen, buurvrouwen, vrouwelijke collega&#8217;s, en ze hebben het allemaal meegemaakt. &#8216;Irritant&#8217;, noemen ze het. &#8216;Respectloos&#8217;. &#8216;Verwarrend&#8217; soms ook, want waarom waren ze zo naïef geweest? Maar voelen ze zich &#8216;psychisch beschadigd&#8217;? Nee, joh. Op de enkeling na dan, die op jonge leeftijd werkelijk wat ernstigs heeft meegemaakt.
Het wekt geen verbazing dat dertig procent van de Nederlandse vrouwen in het recent gepubliceerde onderzoek naar seksuele gezondheid in Nederland aangeeft bekend te zijn met &#8216;seksueel geweld&#8217;, zeker in de brede definitie die de onderzoekers van de Rutgers Nisso Groep (RNG) daarvoor hanteren (zie kader). Gevraagd naar wat ze zoal op geslachtelijk gebied is overkomen, vinkt zelfs zesenvijftig procent van de vrouwen gedragingen aan die volgens de RNG in de categorie seksueel geweld vallen &#8211; een deel van de dames interpreteert die incidenten alleen niet als zodanig.
Wat opvalt, is dat de discussie over het rapport zich ogenblikkelijk heeft toegespitst op de Nederlandse vrouw als slachtoffer van seksueel geweld: er moet meer toegankelijke hulpverlening voor haar komen, ze moet worden aangemoedigd aangifte te doen, en ze moet met behulp van rollenspellen in het voortgezet onderwijs haar grenzen beter leren aangeven. Staatssecretaris Jet Bussemaker van Volksgezondheid komt dit najaar met &#8216;een aanpak om seksuele dwang tegen te gaan&#8217;.
Relationele dwang
Van een dergelijke &#8216;victimisatie&#8217; worden vrouwen als Ella van der Gang van de vrouwvriendelijke erotische winkel/webshop Mail &#038; Female erg moe. Gedwongen prostitutie, kindermisbruik, misbruik door iemand die macht over je heeft, zoals een leidinggevende, ja, dat kan een mens flink beschadigen. Maar de rest? Een keer aangerand door een dronken bal in het café, een keer te laat nee gezegd tegen een man&#8230; &#8216;Shit happens,&#8217; zegt ze. &#8216;Waarom zouden vrouwen niet kunnen dealen met die dingen? Waarom nu weer dat slachtoffergedoe? Ik zit nu eenentwintig jaar in het seksvak, en ik wéét dat vrouwen best wat kunnen verdragen.&#8217;
In het rapport zegt een op de twee vrouwen ooit op een kwetsende manier aangeraakt of vastgepakt te zijn, een op de drie heeft tegen haar zin borsten, billen of geslachtsdelen laten zien, en een op de negen is verkracht. Onder mannen is dat vijf op de tweehonderd. Opmerkelijk is dat het merendeel van de &#8216;plegers&#8217;, om in onderzoeksjargon te blijven, een bekende van het &#8216;slachtoffer&#8217; is. Vooral (ex-)partners zijn de daders. Ook de helft van de verkrachtingen wordt gepleegd door de (ex-)geliefde, een kennis, een buurman, of een vriend. &#8216;Het beeld van een man die uit de bosjes springt en een jonge vrouw verkracht,&#8217; zegt seksuologe dr. Jellemieke Hees, &#8216;is volstrekt achterhaald. Het ligt veel gecompliceerder.&#8217;
Bij seksuele dwang in relaties moeten we volgens Hees, die sinds 1982 misbruikslachtoffers bijstaat, onder meer denken aan date rape: een vrouw dwingen tot seks aan het eind van een avondje uit, of iemand aanzetten tot pornografische verrichtingen die ze eigenlijk niet wil. &#8216;Omdat zoveel jongens en mannen tegenwoordig porno kijken, zijn ze allerlei verdergaande handelingen normaal gaan vinden,&#8217; zegt ze. &#8216;Klaarkomen in het gezicht van het meisje, in haar mond, anale seks. Dat vinden de meeste jonge vrouwen onprettig. Maar ze gaan er wel in mee. Omdat ze onzeker zijn, omdat ze denken dat het normaal is. Ze voelen zich niet vrij om &#8220;nee&#8221; te zeggen. Dat is relationele dwang.&#8217;
Volgens Hees is de schade die seksueel geweld veroorzaakt afhankelijk van de voorgeschiedenis van een vrouw, de context van het incident en steun achteraf. &#8216;Voor vrouwen die in hun kindertijd op seksueel gebied vervelende dingen hebben meegemaakt, is het moeilijker om nonchalant met grensoverschrijdend gedrag om te gaan, dan voor een vijfentwintigjarige uit een goed nest die voor het eerst op reis onuitgenodigd betast wordt,&#8217; zegt ze. Desalniettemin noemt zij seksuele dwang beschadigend voor vrouwen. &#8216;Bij dwang ervaart een vrouw dat ze niet meer de volledige zeggenschap heeft over wat binnenkomt. Daardoor kan ze vervreemd raken van haar lichaam. Voorbeelden daarvan zijn verregaande diëten, herhaalde cosmetische ingrepen en zelfbeschadiging.&#8217; Dat vrouwen over het algemeen een lagere zelfwaardering hebben dan mannen, zou volgens Hees verband kunnen houden met het vaker vóórkomen van seksueel geweld tegen vrouwen.
Pornoficatie
Voor seksuoloog Hans Peter Gramberg uit Amsterdam is juist de weinig eenduidige setting waarin seksuele dwang en geweld zich afspelen reden om geen simpele onderverdeling te maken in vrouwen als slachtoffers en mannen als daders. &#8216;Het is waar dat vrouwen vaker vervelende seksuele ervaringen hebben dan mannen,&#8217; zegt hij. &#8216;Mannen hebben meer de neiging signalen seksueel te duiden dan omgekeerd. Er zijn vrouwen die naïef zijn, die niet beseffen welke signalen ze afgeven en niet weten dat mannen die als uitnodigend kunnen interpreteren. Mannen, vooral jonge mannen, kunnen vaak nog weinig distantie houden van hun opwinding; op een erectie moet liefst een onmiddellijke actie volgen. Maar vrouwen zijn niet alleen maar weerloos. Als je kijkt naar rechtszaken over seksuele intimidatie op het werk, waarin vrouwen tot voor kort altijd als het slachtoffer werden gezien, merk je dat het vaak gaat om een ingewikkeld samenspel waarin vrouwen hun seksualiteit ten behoeve van zichzelf hebben ingezet.&#8217;
Ook Van der Gang vindt die onderverdeling tussen slachtoffers en daders problematisch. Er zijn niet altijd van die heldere grenzen tussen &#8216;ja&#8217; en &#8216;nee&#8217;, vindt zij. In een experimenteel stadium van haar leven zoekt een vrouw die dwang misschien op, of raakt ze opgewonden van agressie. &#8216;Soms slaat een vrouw een zijweg in die ze, achteraf gezien, niet had moeten nemen. Is het dan seksueel geweld geweest? Ja. Gaat ze eronder gebukt? Ik geloof er niks van. Tenzij ze al een geschiedenis heeft met seksueel geweld.&#8217; Onplezierige ervaringen horen er in de erotische ontwikkeling nu eenmaal bij, vindt ze. &#8216;Dan dóé je het een keer anaal terwijl je er niet veel zin in hebt, en je víndt het verschrikkelijk, of je vrijt een keer met een andere man omdat je eigen man dat nou zo leuk lijkt, en je haat het, nou én?! Dan doe je het de volgende keer gewoon niet nog eens. Door schade en schande word je wijs. Het erge vind ik nog dat de vrouwen die zeggen er geen last van te hebben, verdacht worden gemaakt. Er is een groep die ons wil laten geloven dat we de patriarchale vrouwonvriendelijkheid al dusdanig geïnternaliseerd hebben dat we niet eens meer mérken dat we over onze grenzen laten gaan, dat we geweld niet eens meer als zodanig zouden &#8220;herkennen&#8221;. &#8220;De schade is onbewust,&#8221; horen we dan. Houd toch op, een beetje common sense graag.
Maar we ondergaan nu een bombardement,&#8217; zegt ze. &#8216;Er is sprake van &#8220;seksualisering&#8221;, van &#8220;pornoficatie&#8221;. In Opzij staat dat meisjes van achttien al zijn &#8220;uitgewoond&#8221;. Er is een rare reformistische beweging gaande die vrouwen weer zwak en zielig wil hebben, en het nare is dat die nog geleid wordt door vrouwen ook.&#8217;
Die cijfers over seksueel geweld zeggen nog niks over de subjectieve waardering ervan, meent ook Gramberg. &#8216;Seksuologen gaan ervan uit dat het vrouwen beschadigt, maar dat komt omdat zij louter mensen zien die problemen hebben met seksualiteit. Geweld ervaren we allemaal. Ik weet nog dat ik vroeger een keer van mijn onderwijzer een hele harde klap kreeg, volstrekt ten onrechte, en het deed vreselijk pijn. Maar ik zit er psychisch niet meer mee.&#8217;
Hij vindt dat niet zozeer de weerbaarheid van vrouwen in allerlei lesprogramma&#8217;s aan de orde moet worden gesteld, maar die van mannen. &#8216;Vrouwen zijn dankzij de vrouwenbeweging de laatste decennia wijzer geworden over hun seksualiteit, maar de mannen zijn daar bij achtergebleven. Vooral jonge mannen interpreteren hun eigen lichaam vaak niet goed. Als ze hun eigen seksualiteit beter zouden kunnen duiden, zouden ze een beetje afstand kunnen leren houden van hun eigen opwinding, en hun lust meer in een relationele context leren zien. Dat voorkomt dat ze vrouwen gaan lopen aanhalen en overhalen, maar leidt ook tot een completer seksleven als ze ouder worden.&#8217;
Intimidatie en dwang (in procenten)
MANNEN VROUWEN
Zegt ooit seksueel geweld te hebben meegemaakt? (excl. uitsluitend kwetsende opmerkingen) 5,8 33,5
Meegemaakte gebeurtenis:
Kwetsende opmerkingen 43,7 60,6
Op een kwetsende manier aangeraakt of vastgepakt worden 12,6 43,8
Gedwongen worden te ontkleden 4,3 14,4
Tegen zin in maken van seksueel getinte opnames en/of opnames laten zien aan anderen2,5 4,1
Tegen zin in borsten, billen of geslachtsdelen laten zien ? (in het echt of op internet) 10,7 28,9
Tegen zin in betast onder kleding 7,0 26,3
Gedwongen om iemand onder de kleren te betasten 4,7 11,6
Gedwongen tot masturbatie 3,6 5,3
Gedwongen tot manuele seks (vingeren of aftrekken) 4,4 11,5
Gedwongen tot orale seks 3,1 9,5
Poging tot verkrachting 3,1 17,0
Verkrachting 2,6 11,7
Iets anders 1,8 5,4
Minstens een van bovenstaande (excl. kwetsende opmerkingen) 20,5 55,9
Bron: Rapport Seksuele Gezondheid in Nederland 2009. Rutgers Nisso Groep, 2009