<div class="wpg-element paragraph">
14-06-2008 Carel Peeters
Hoe geleerd en erudiet ook, Het afscheid van de literatuur (Querido) van de Franse literatuurwetenschapper William Marx is een ongaar boek. Desondanks zou het natuurlijk kunnen dat er symptomen zijn die in de richting van een &#8216;afscheid van de literatuur&#8217; wijzen, tenslotte heeft de literatuur het niet makkelijk met zo veel concurrentie van televisie, film, video, spelletjes en alomtegenwoordig entertainment.
Het boek gaat over wat Marx &#8216;de ontwaarding&#8217; van de literatuur noemt. Er was volgens hem een tijd dat de literatuur nog iets betekende in de samenleving, zoals na de aardbeving van Lissabon in 1755. Er werden toen talloze gedichten over geschreven, onder meer door Voltaire, en die hielpen mee aan de verwerking: &#8216;De literatuur was toen nog in staat zin te geven aan het zinloze.&#8217;
In de tijd van de romantiek werd de literatuur zelfs op een voetstuk geplaatst. De dichter werd een soort &#8216;hogepriester&#8217; als we Marx mogen geloven. Maar hem geloven kunnen we beter niet doen. Er was misschien een dichter die zichzelf als hogepriester zag (Novalis), maar die was niet helemaal serieus te nemen. In ieder geval zag &#8216;de maatschappij&#8217; hem allerminst zo.
De Engelse dichter Shelley wist precies hoe de verhoudingen lagen: &#8216;Dichters zijn de niet-erkende wetgevers van de wereld,&#8217; schreef hij. Let wel: de niet-erkende. En zo is het altijd geweest, in de ene tijd wat minder dan in de andere: er is altijd spanning geweest tussen de maatschappij en de literatuur. Van &#8216;ontwaarding&#8217; kan helemaal geen sprake zijn, want de literatuur heeft in &#8216;de maatschappij&#8217; nooit een volwaardige, voor iedereen zegenrijke rol gespeeld, zelfs niet in de hoogtijdagen van de roman in de tweede helft van de negentiende eeuw.
Denk maar aan de processen die de gevestigde orde tegen Baudelaire en Flaubert voerde. De jonge Flaubert zei tegen zijn vriend Maxime du Camp dat hij tegen niemand moest vertellen dat hij aan literatuur deed, omdat literatuur algemeen werd veracht. William Marx heeft het vreemd genoeg over een &#8216;vertrouwencrisis&#8217; tussen de literatuur en de maatschappij, maar dat vertrouwen is er nooit op enige schaal geweest.
Marx wekt de indruk dat hij de (vermeende) ontwaarding van de literatuur wijt aan de kloof die zou zijn ontstaan tussen de wereld/de maatschappij en de literatuur. De literatuur zou steeds minder over de maatschappij en de wereld zijn gegaan en zich steeds meer in zichzelf hebben teruggetrokken. Het werd l&#8217;art pour l&#8217;art, kunst om de kunst. Men ging vooral spelletjes spelen met de vorm, de structuur en met de taal.
De teneur van het boek is dat hij de literatuur verwijt dat ze zich te veel met zichzelf bezig is gaan houden. Maar uit een interview in De Morgen van 4 juni blijkt het tegendeel: Marx zegt daar dat hij &#8216;de literatuur van de autonome periode rijker en complexer&#8217; vindt dan &#8216;de literatuur die de band met de werkelijkheid strak houdt&#8217;. In het boek geeft hij alleen maar af op rijke en complexe schrijvers als Raymond Queneau, Italo Calvino en Georges Perec, die vernuftige literaire spelletjes spelen. Dit soort gezwalk maakt het boek tot een erudiete ratatouille waar je niets aan hebt.
De geschiedenis van de literatuur laat een golfbeweging zien: de ene tijd meer aandacht voor de inhoud (de wereld), daarna een tijd waarin de vorm (taal, techniek) op de voorgrond staat. Allebei de bewegingen zijn nodig en legitiem, want literatuur bestaat uit de wereld en de taal samen. Dat de literatuur in de wereld niet de status heeft die ze zou moeten hebben, heeft niets met de literatuur te maken, maar met de instelling van het publiek: dat maakt het zich liever makkelijker.
Voor het lezen van literatuur is enige inspanning vereist, voor het kijken naar de televisie, film, video of het doen van computerspelletjes veel minder. Aan de literatuur valt helemaal niets te ontwaarden: die houdt haar eigen standaard (Shakespeare, Bellow, Claus, Nabokov), of het publiek daar nu iets in ziet of niet. Die standaard staat geschreven in de sterren.
</div>

Gerelateerd