<div class="lead">
De Franse demograaf en historicus Emmanuel Todd zou met een afstand van een half jaar naar de manifestatie in Parijs kijken naar aanleiding van de moord op redactieleden van Charlie Hebdo.
</div>
Mijn vertrouwen in de Franse demograaf en historicus Emmanuel Todd was al niet groot tijdens het lezen van zijn boek Wie is Charlie? Xenofobie en de nieuwe middenklasse, maar toen hij Voltaire ter sprake bracht bereikte het een dieptepunt. Van Voltaire weet ik toevallig iets af.
<q class="pull-left">Zou dat de strekking zijn geweest van de manifestatie? Was het niet gewoon wat het was: een demonstratie voor het recht om satire te mogen bedrijven zonder daarvoor vermoord te worden?</q>
Todd verkondigt herhaaldelijk in zijn boek dat de grote manifestatie in Parijs op zondag 11 januari van dit jaar voor het recht op vrije meningsuiting in werkelijkheid een oproep was om systematisch de islam te beledigen. Afvallige katholieken die zich in een metafyische leegte zijn gaan bevinden (wat Todd het ‘zombie-katholicisme’ noemt) zouden oproepen om ‘verplicht karikaturen te maken van Mohammed.’ Zij liepen ‘in het voorste gelid’. ‘Miljoenen Fransen’, schrijft Todd, ‘stormden de straat op om het recht te spugen op de godsdienst van de zwakkeren aan te merken als een eerste behoefte van hun samenleving.’
Zou dat de strekking zijn geweest van de manifestatie in Parijs? Was het niet gewoon wat het was: een demonstratie voor het recht om satire te mogen bedrijven zonder daarvoor vermoord te worden?
De drie of vier miljoen mensen die het op 11 januari opnamen voor het satirische weekblad Charlie Hebdo – nadat zeventien mensen waren vermoord – zouden zich volgens Todd op Voltaire beroepen. Die pleitte er indertijd voor dat iedereen kon zeggen wat hij wilde, ook al was hij het niet met ze eens. Voltaire bestreed ook de religieuze magistraten en de macht van de kerk in Frankrijk. Maar zegt Todd, ‘Voltaire hekelde de godsdienst van anderen niet. Hij blasfemeerde zijn eigen religie en de joodse, waaruit ze was voortgekomen.’ Met andere woorden: Voltaire bestreed niet een hem vreemde religie als de islam. Want dat doe je volgens Todd niet: ‘In een tijd van mondialisering beledig je andermans culturele symbolen niet voor de fun.’
Emmanuel Todd heeft kennelijk een heel eigen opvatting over wat satire is: satire zou louter ‘fun’ zijn. Maar satire is nooit alleen maar ‘fun’, ze heeft altijd een inhoudelijke aanleiding, ook bij Charlie Hebdo. Satire reageert ergens op.
Todd is ook niet erg goed op de hoogte van de biografie van Voltaire. Daarin staat dat Voltaire in 1736 het toneelstuk Le Fanatisme ou Mahomet le Prophète schreef. Bij de eerste opvoering in Lille in 1741 veroorzaakte het stuk al de grootste heibel, maar een jaar later in Parijs weer. Waarna het stuk werd verboden. Daarna is er in 1993, 1994 en 2007 gedonder over geweest bij opvoeringen in Genève die werden afgelast vanwege dreigementen van moslims.
<q class="pull-right">Over de Koran schrijft Voltaire in dezelfde brief dat die ‘bij elke bladzijde het gezond verstand doet huiveren.’ Hij hekelde dus wel degelijk een andere godsdienst.</q>
In december 1740 schreef Voltaire aan Frederik de Grote, de koning van Pruisen, over het stuk: ‘Ik wilde laten zien welke gruwelijke dingen een huichelachtige geest kan bedenken en tot welke afgrijselijke daden fanatisme kan leiden: Mohammed is hier niets anders dan een gewapende Tartuffe.’ Over de Koran schrijft Voltaire in dezelfde brief dat die ‘bij elke bladzijde het gezond verstand doet huiveren.’ Voltaire hekelde dus wel degelijk een andere godsdienst.
In een interview met Yves Desmet in De Morgen van 7 oktober zegt Emmanuel Todd dat hij met zijn boek niet de bedoeling had een rel uit te lokken: ‘ik heb geen polemische aard’. Dan wordt het tijd dat Todd eens in de spiegel kijkt. Onder het mom van het bedrijven van keiharde wetenschap strooit hij met de ene polemische kwalificatie na de andere, met de ene insinuatie na de andere en bedrijft hij voortdurend natte vinger-sociologie. De manifestatie in Parijs zou een geval van ‘hysterie’ zijn geweest. Terwijl er zich niets gewelddadigs heeft voorgedaan, zou er sprake zijn geweest van een ingehouden ‘gewelddadigheid’, ‘dat kan niet genoeg onderstreept worden.’
Todd beoefent een speciaal soort sociologie, de twee niveaus-sociologie. Aan de oppervlakte was het een manifestatie ter verdediging van de vrije meningsuiting, voor de scheiding van kerk en staat en een open houding tegenover de gematigde islam. Maar in werkelijkheid, de onderliggende boodschap, ging het volgens Todd om ‘de bevestiging van de maatschappelijke macht, dominantie, een doel dat gerealiseerd werd door massaal te defileren achter hun regering en begeleid door hun politie.’ ‘Hun’, dat is nieuwe middenklasse, voor een niet gering deel bestaande uit mensen die dertig jaar geleden nog katholiek waren, maar van hun geloof zijn gevallen en nu worden gekweld door een ‘metafysische leegte.’ Daarom zijn ze op zoek naar een ‘zondebok’. Die hebben ze gevonden in de islam en dus zijn ze islamofoob geworden.
Dit beweert Todd op grond van de door hem gevonden ‘sociologische determinanten’, gebruikmakend van door bureau IFOP uitgevoerd opinieonderzoek. Er zouden opvallend veel mensen uit bepaalde Franse regio’s meegelopen hebben waar van oudsher katholieken woonden. Verder is het onderzoek kennelijk niet gegaan want ‘het was moeilijk van deelnemers precieze rechtvaardigingen voor hun aanwezigheid in de menigte los te krijgen.’ Toch beweert Todd dat het allemaal islamofoben waren.
<figure id="post-300812 media-300812" class="align-center"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2015/10/42-66064248.jpg" alt="" /><figcaption>Parijse demonstranten. 11 januari 2015. Foto: Emeric Fohlen/NurPhoto/Corbis/HH</figcaption></figure>
Todd weet precies wat die drie of vier miljoen mensen ‘onbewust’ heeft bewogen. Al die mensen werden ‘gedreven door maatschappelijke krachten waar ze zich niet van bewust zijn.’ Dat wil zeggen: al die mensen liepen daar met een ‘vals bewustzijn’. Dat is die mensen ontgaan, maar daar hebben we dan ook de wetenschap voor. Die geeft in de woorden van Emmanuel Todd, ‘een objectieve interpretatie van feiten die de actief betrokkenen zijn ontgaan, meegesleept als ze waren door hun emoties en bewogen door vaak duistere of geheel onbewuste motieven.’ Ook al was de manifestatie ook bedoeld om steun te betuigen aan de gematigde islam, voor Todd liepen daar alleen maar islamofoben. Dat heb je als je objectief nattevingerwerk beoefent.
<div class="info-box">
Emmanuel Todd, <a href="https://www.bol.com/nl/p/wie-is-charlie/9200000046552395/">Wie is Charlie? Xenofobie en de nieuwe middenklasse</a>, De Bezige Bij
</div>

Emmanuel Todds objectieve nattevingerwerk