In Amsterdam-Oost is het ideaal van de ‘melting pot’ verdwenen. Zelfhaat en verwarring in een multicultistraat.

Star Mahmoud heeft makkelijk praten. De restauranthouder komt uit Irak en hij rept dus probleemloos van ‘domme Turken en Marokkanen’.

Zulke woorden zal de filiaalhouder van Albert Heijn, verderop in de Javastraat, nooit gebruiken, in elk geval niet openlijk. Laat staan de ambtenaren van stadsdeel Amsterdam-Oost. Star Mahmoud (45) wel. Hij zit aan een tafel in zijn restaurant en schudt zijn hoofd. De domme Turkse en Marokkaanse winkeliers in de straat begrijpen het niet. Ze zien hun omzet al jaren dalen en het enige wat ze kunnen verzinnen is hun groente en fruit nog goedkoper te maken. Dom. ‘Ze zijn zo naïef te denken dat het ooit weer goed komt. Maar dat komt het niet. Ze moeten zich aanpassen.’

Tot twee jaar geleden had ook Mahmoud een groentewinkel. Net als zijn vele concurrenten in de multiculturele Indische buurt deed hij jarenlang goede zaken. ‘Maar toen ik het aantal Marokkanen en Turken zag dalen en de Nederlanders zag arriveren besloot ik de zaak te sluiten.’ Mahmoud begon Star BBQ, een bruine pijpenla met donkere houten stoelen en tafereeltjes van Bagdad aan de muur. En wat kwam er in zijn vroegere winkel? Een slagerij. Nee, een Marokkáánse slagerij. ‘Alsof er daar niet al genoeg van waren,’ schampert hij. ‘Nu staat hij elke dag te huilen. Alle Turkse en Marokkaanse winkeliers hier zijn depressief.’

Bakfietsen

‘Nog twee, drie jaar, dan is deze straat kapot. Alles kapot.’ Met een sombere blik staat de gedrongen zestiger Mohammed Yakhlaf, groentewinkelier sinds 1990, tussen de uitgestalde mango’s en granaatappels op de stoep voor zijn winkel. De Marokkaanse Nederlander wijst naar een groepje jongens met blikjes energydrink die traag voorbij slenteren. ‘Vroeger liepen er op een middag als deze drommen mensen door de Javastraat. Dat is al lang niet meer zo en dat komt door de economische crisis, maar ook door de winkels. Er is veel te weinig variatie. Dit is geen winkelstraat meer, maar een komkommerstraat. Er moeten meer Nederlandse winkels komen. En snel ook, het is een waardeloze straat geworden.’

'Er is veel te weinig variatie. Dit is geen winkelstraat meer, maar een komkommerstraat’. Foto: Otto Snoek — ‘Er is veel te weinig variatie. Dit is geen winkelstraat meer, maar een komkommerstraat’. Foto: Otto Snoek

De Javastraat moet blanker worden, daar zijn verrassend veel betrokkenen het over eens. Winkeliers van uiteenlopende afkomst die weinig van elkaar weten en misschien wel niets van elkaar begrijpen, delen hetzelfde kwaliteitsverlangen. En ‘kwaliteit’ lijkt bijna synoniem te zijn aan autochtoon. ‘De buurt wordt steeds mooier én gevarieerder,’ meldt javastraat.nl, de site van de winkeliersvereniging monter. ‘Het stadsdeel en de woningcorporaties streven naar een Javastraat waar meer te doen is dan winkelen alleen. Het moet ook een ontmoetingsplek zijn.’ Maar, voegt de site er meteen aan toe, alsof ‘mooier’ kan leiden tot ‘te blank’: ‘Uiteraard met behoud van het unieke multiculturele karakter van de straat, want zo veel verschillende nationaliteiten in één straat is heel bijzonder!’

In deze onrustige winkelstraat in Oost vestigt zich elke maand wel een nieuwe uitbater, en als het aan Alex Mollee ligt, de dynamische medewerker commercieel vastgoed van woningcorporatie De Alliantie, zijn dat ‘nieuwe’ of ‘moderne’ ondernemers: die moeten de gezonken Javastraat helpen opkrikken. De nieuwe winkeliers en restauranthouders moeten een andere uitstraling hebben dan de vele allochtone levensmiddelenwinkels, nagelstudio’s, belwinkels, dönerzaken en winkels met Arabische gewaden die het straatbeeld domineren.

De andere uitstraling moet ‘andere’ consumenten aantrekken. Hoe die eruitzien? ‘Coffee Company, Hema, kinderbakfietsen,’ vat Mollees collega Marieke Top de ambities samen.

Ziet Top in die bakfietsen, als ze haar ogen sluit, soms blanke kinderen zitten? Ze knikt en zwijgt bedremmeld – het zijn geen zaken die je als woningcorporatie graag hardop zegt. ‘Woningbouwvereniging zoekt blanken’ klinkt niet gezellig. Het is beter in zijn algemeenheid over ‘kansrijke bewoners’ te praten. Ook dan weet iedereen wat je bedoelt. ‘Soms heb ik het gevoel dat ik blanken voortrek,’ zegt Mollee. ‘Dat vind ik geen prettig idee. Maar feit is dat we differentiatie willen. Het gaat om de buurt.’ Zijn methode: ‘Ik koop een belwinkel op voor te veel geld. Het pand wordt voor veel geld opgeknapt want het is meestal verwaarloosd. Dan verhuur ik het voor te weinig geld aan een uitbater met de juiste uitstraling.’

Heroïne in een kinderdagverblijf

‘Zoals het tot een jaar of vijf geleden was, dat kon gewoon niet,’ zegt de Iraakse restauranthouder Star Mahmoud. ‘Er zaten hier veel te veel buitenlanders. Je had helemaal niet meer het idee dat je in Nederland was.’

‘Het leek hier vroeger Islamabad wel,’ zegt Guido Stulemeijer van Thai Tiger, een modern restaurant met de kwaliteit voor het ‘andere’ publiek. ‘Het was helemaal doorgeschoten.’

Het was ook snel gegaan, misschien te snel. In de jaren tachtig was de Javastraat van een degelijke blanke winkelstraat veranderd in een straat met laagwaardige winkels vol goedkope waar, dikwijls gerund door Turken en Marokkanen. Die deden goede zaken omdat de Indische buurt drastisch was veranderd. De stadsvernieuwing en de gezinshereniging hadden geleid tot een exodus van blanke arbeiders naar Almere en Purmerend en de komst van duizenden immigranten en hun gezinnen. Maar de cocktail van geringe koopkracht, sociale huurwoningen en buitenlanders met uiteenlopende achtergronden bleek een magneet voor misdaad en drugsgebruik. De losse verbanden en de praktisch naar nul gedaalde sociale controle deden de rest.

Begin deze eeuw dreigde de Javastraat het ‘afvoerputje’ van het land te worden. Er vonden moorden plaats en toen ook nog eens een partij heroïne werd gevonden in een kinderdagverblijf was duidelijk dat het roer om moest. Woningbouwverenigingen en het stadsdeel hieven het ‘taboe’ op huisbezit op en probeerden ‘andere’ bewoners te lokken door huurpanden op te knappen, te verruimen en ze in de verkoop te doen. Want ja: huiseigenaren zijn relatief vaak blank, en zo wordt de gewenste differentiatie bevorderd en steeds een beetje meer afscheid genomen van de verpauperde wijk vol dichtgetimmerde huizen die de Javastraat en omgeving rond 2000 was geworden.

Begin deze eeuw dreigde de Javastraat het ‘afvoerputje’ van het land te worden.

Nu prikt de grotendeels blanke clientèle in restaurant Wilde Zwijnen vorkjes in eigentijdse hapjes; zitten intellectuele twintigers en dertigers in de zo vurig gewenste Coffee Company achter hun laptops (desembroodjes met avocado bij de hand) met uitzicht op het door hun soortgenoten bevolkte terras van grand-café Het Badhuis. Niet zelden werkt de nieuwe doelgroep in een creatieve bedrijfje in de nabijgelegen Borneostraat: jonge, geld uitgevende blanken zijn de hoop op beter tijden. Ze kopen hun kleren bij Div., een hippe winkel waar de Gooise ‘r’ vaker wordt gehoord dan de Arabische ‘g’, en ze bestellen pasta bij het blonde personeel van restaurant Comfort Café onder begeleiding van Jamie Cullum en Norah Jones.

Zo rukken de blanke uitbaters langzaam op. De nieuwe ondernemers kennen elkaar allemaal en ze praten als pioniers. ‘Ik was de eerste die het aandurfde een zaak te beginnen tussen de Turkse groentewinkels,’ zegt Erik Vos, eigenaar van de interieurwinkel Licht & Meubels, alsof hij Dr Livingstone zelf is. ‘De Alliantie wilde me in 2009 zó graag hebben dat ze me de eerste jaren extreem weinig huur lieten betalen. Dat heeft me zeker op weg geholpen. Nu fungeer ik als een baken voor blanke ondernemers die overwegen in de Javastraat te komen zitten. Ik ken de drempels, de cultuurverschillen.’

Als de ondernemers een goed plan hebben, raadt Vos hun de komst ten zeerste aan. ‘De Indische buurt is de laatste negentiende-eeuwse wijk van Amsterdam waar nog rek in zit,’ zegt hij. ‘Van Oud-West tot De Pijp: overal rond het centrum zijn de huren hoog en is alles uitgekristalliseerd. Hier is nog ruimte voor nieuwe initiatieven, je kunt hier nog iets proberen. En, niet onbelangrijk, de buurt zal de komende jaren absoluut verder stijgen. Daar gaan die Marokkaanse winkeliers het nog lastig mee krijgen.’

Nieuwe wereld

De gedroomde nieuwe wereld staart de bezoeker aan in de vorm van schrijfster Donna Tartt op een kleine stellage op de stoep voor de Java Bookshop. Blank, intellectueel, welvarend. Ook binnen vormen het lichte hout en De Bosatlas. Nederland van boven een scherp contrast met de schots en scheef uitgestalde huishoudelijke artikelen aan de overkant, waar uitsluitend de lage prijs van belang is. Veel meer dan een overdekte rommelmarkt biedt de Marokkaanse uitbater niet. In de aangenaam ruimtelijke boekwinkel daarentegen ademt alles, nou ja: blank. ‘Daar mikken we niet per se op,’ zegt Sanne Fase, ‘maar we verstaan geen Arabisch of Turks en weten daardoor niet wat goede boeken in die talen zijn. Wij doen gewoon waar we achter staan en waar we verstand van hebben. Helaas wordt dat al snel verkeerd uitgelegd.’

Als ergens het oude ideaal van de melting pot is gedoofd, dan wel hier in de authentieke, in theorie zo aantrekkelijke Javastraat met z’n elegante, flauwe bocht tussen het Javaplein en het treinviaduct op vijfhonderd meter afstand. Leden van de verschillende etnische groepen kopen wel spullen bij elkaar, maar veel verder dan ‘goedemorgen!’ gaat het contact niet. In het Iraakse restaurant van Star Mahmoud komen bijna uitsluitend Irakezen. ‘Ik ken iedereen in de Iraakse gemeenschap van Amsterdam,’ zegt Mahmoud. ‘Ze zitten allemaal in mijn e-mailbestand en zo weten ze mij te vinden.’ Om ook aantrekkelijk te zijn voor blanke Nederlanders zou hij wijn moeten schenken. ‘Dat ligt moeilijk,’ zegt hij. ‘Mijn vele islamitische gasten zouden het niet op prijs stellen. Dus zie ik daar voorlopig van af.’

Mahmoud hoopt op de komst van ‘Nederlandse winkels’ omdat de straat er dan op vooruitgaat. Daarmee haalt hij de barman in café Gijs de Rooy, schuin aan de overkant, de woorden uit de mond. Bij De Rooy leeft het oude Nederland voort, het land van vóór de migrantenstroom, toen iedereen mekaar nog kon en de Indische buurt een druk bevolkte arbeidersbuurt was voor de werkers in het Oostelijk Havengebied. De vaste clientèle bestaat nog altijd uit geblondeerde vrouwen met filtersigaretjes – ‘Doe mij nog een kleintje pils, schat’ – en mannen die hard ‘neger!’ roepen als een zwarte voetballer op het breedbeeld over het doel schiet. In dit café is het ressentiment nooit ver weg – ongeveer even dichtbij als de artist’s impression van André Hazes aan de muur. Net als Mahmoud hebben veel cafébezoekers het niet zo op Marokkanen; zij het dat zij de Irakees Mahmoud óók voor een Marokkaan houden en ze hem en ‘al die andere buitenlanders’ juist van een geweldige uitgekooktheid verdenken. ‘Als een parkeerwachter een bon wil uitschrijven wegens fout parkeren, stroomt zo’n hele groentewinkel leeg en gaan ze met z’n allen om die parkeerwachter staan, zodat die weer afdruipt. Wij kunnen mooi betalen.’

Intellectuele twintigers en dertigers zitten in de zo vurig gewenste Coffee Company achter hun laptops. Foto: Otto Snoek

Mahmoud is café De Rooy wel eens ingelopen, maar hij voelde zich weggekeken. Hij is niet de enige ‘buitenlander’ die het oud-Hollandse café daarom mijdt. ‘Gewoon, kwestie van een beetje onaardig doen,’ knipoogt de barman. ‘Dan blijven ze wel weg.’

In café Gijs de Rooy lijkt het of ze de groentezaken, waar ze zo naar binnen kunnen lopen, bezien door een verrekijker die achterstevoren wordt gehouden. ‘Kijk nou toch, die tomaten voor een paar stuivers,’ klinkt het op een doordeweekse avond. ‘Nog goedkoper dan op de markt. Waar doen die mensen dat van? Ze hebben er zaakjes naast, kan niet anders. Die Marokkanen mogen alles.’

Kleine hoeveelheden

Halverwege de straat, op de hoek met de Sumatrastraat, bevindt zich al jaren bloemenkiosk Niels. ‘De Marokkaanse handelaren leven in hun eigen wereldje,’ klinkt het boven de anjers en chrysanten. ‘Als de ene eruit gaat, komt zijn broer erin. De gemeente komt er niet tussen en zo kunnen die mensen hun gang blijven gaan. En ze zijn slimmer dan wij, hoor, vergis je niet. Ze hebben hun zaakjes goed voor elkaar.’

Het tegendeel lijkt het geval. De groente- en levensmiddelenwinkelier Ahmed Yousef (41) zegt: ‘Ik ben moe. De mensen hebben geen geld meer. De straat heeft dringend kwaliteit nodig. Daar zorgen de witte mensen voor, maar die kopen alles in kleine hoeveelheden. Vroeger kwamen Turkse en Marokkaanse vrouwen hier inkopen doen voor het hele gezin. Die zie ik nu steeds minder en zo wordt de omzet almaar lager. Hier valt niet tegenop te werken. Ik stop er binnenkort mee.’

Vlak naast bakkerij Kardas houdt stoffenhandelaar Akan opheffingsuitverkoop. ‘Het ging al drie jaar slecht, maar nu kan ik het niet meer volhouden,’ zegt de uitbater achter zijn balie. ‘Om nog langer door te gaan had ik me diep in de schulden moeten steken. Dan maar naar het UWV, hoe erg ik het ook vind. Ik ben al 35 jaar in Nederland en heb nog nooit mijn hand hoeven ophouden.’ Akan schudt zijn hoofd en legt twee vrouwen met hoofddoeken uit waarom zijn prijzen nu zo laag zijn. ‘We houden ermee op, mevrouw. Voorlopig begin ik geen zaak meer. De risico’s zijn te groot. De fut is eruit.’

De fut is er niet overal uit. Schuin boven de stoffenwinkel zijn vier luxeappartementen te koop. Voor de nieuwe doelgroepen. De huiseigenaren. De Coffee Company-bezoekers. De studenten met smartphones en rijke ouders, voor wie zowel de oud-Hollandse cafés als de allochtone winkeltjes ‘echt Amsterdams’ zijn.

Laatst liep een Marokkaanse jongen de Java Bookshop binnen, een door De Alliantie gefaciliteerde ‘nieuwe’ boekenwinkel. ‘Ik zie hier nooit iemand,’ zei de jongen op een toon van: dit zakie deugt niet. ‘Waar doen jullie dat van?’ Grappig, dacht eigenaar Sanne Fase. Zo redeneer ik over die Marokkaanse groentewinkels.

Veel Turkse en Marokkaanse uitbaters zoeken het nog steeds in goedkoop, maar alles wordt duurder, het belang van modieuze prikkels groter. De straat zou mensen van buiten de buurt moeten lokken, maar is voornamelijk in zichzelf gekeerd en niet zelden vervuld van zelfhaat. Zo kost een eenvoudig maar smaakvol kopje linzensoep in het Turkse grillrestaurant Derya nog altijd slechts drie euro vijftig. ‘Zés euro vijftig,’ schampert de eigenaar Irfan Kocaker. ‘Dankzij het belachelijke parkeertarief van drie euro per uur. Dus blijven de mensen weg. En al hadden ze dat ervoor over, ze kunnen hun auto niet meer kwijt. Ik weet geen oplossing. We zouden elkaar moeten helpen, maar we leven met z’n allen langs elkaar heen. Natuurlijk: het ziet er vredig uit. Ruzies tussen winkeliers komen vrijwel niet voor. Helaas is dat niet omdat we zoveel om elkaar geven, maar omdat we ons weinig van elkaar aantrekken. Iedereen gaat zijn eigen gang.’

Misdaadgelden

Niet zo verwonderlijk dat het in de winkeliersvereniging vaak spookt. Slechts eenentwintig van de ongeveer tachtig uitbaters zijn lid. ‘Het is er een chaos,’ zegt Sanne Fase. ‘Allemaal groepen met verschillende belangen. Er kwam niets van de grond. Wij tweeën werden gezien als de blondjes van de boekwinkel. Zodra ik iets zei, was ik de blanke die het beter dacht te weten. Daar zijn we dus maar mee gestopt. We redden onszelf wel.’

In Hema-kringen wordt de bevolkingssamenstelling van buurt en straat ‘nog steeds te gekleurd’ genoemd.

‘In de winkeliersvereniging bleken de cultuurverschillen niet te overbruggen,’ zegt interieurwinkelier Erik Vos. ‘De etnische minderheden in de straat zullen met hun tijd mee moeten. Veel van die mensen doen nergens aan mee, wat je ook voorstelt. Ze vragen alleen wat er voor hen in het vat zit. Daarom overwegen we nu een aparte vereniging voor blanke winkeliers op te richten. Echt waar. Op die manier kunnen de ondernemers die het begrijpen, die vooruit willen, een vuist maken.’

Van 2008 tot 2012 was Judith Seymonson (40) voorzitter van de winkeliersvereniging. Het was een rumoerige tijd, waarin het ondanks enorme inspanningen niet lukte de leden op één lijn te krijgen. ‘De allochtonen rommelen maar wat aan,’ zegt de Surinaamse. ‘Die handelaar met al die matrassen op de stoep: wegwezen! Dat is toch geen gezicht? Daar, die winkel met die kaftans en hoofddoeken: die mensen spreken niet eens Nederlands. Dat kan toch niet? Als je in Nederland woont, moet je Nederlands leren.’

Seymonsons oplossing: ‘Er moeten meer Nederlanders komen, want er zijn duidelijk nog te veel zaken die worden gebruikt door witwassers. Je pikt ze er zo uit. De winkels waar je zelden iemand ziet en waar duizenden euro’s aan huur wordt betaald.’ Tot verbazing van Seymonson bleek zelfs haar buurman in zijn wasserij niet alleen kleren wit te wassen. De Pakistaan was onderdeel van een internationale bende die misdaadgelden in grote hoeveelheden naar de bovenwereld sluisde. Hij was ook nog eens getrouwd met haar nicht.

Het kwaad bleek zich wel héél dichtbij op te houden. ‘Ik ben al zo vaak teleurgesteld door een nieuwkomer met een leuk voorkomen,’ zegt Seymonson in haar belwinkel Optie 1, ‘dat ik zeg: pas na vijf jaar geef ik je een bloemetje. Eerst zien of het een blijvertje met goede bedoelingen is en niet de zoveelste witwasser die er na een tijdje weer vandoor gaat.’

De Hema zou een superblijvertje zijn. De komst van het degelijke warenhuis wordt in probleemwijken gezien als een teken van vooruitgang: de Hema gelooft in ons, het komt goed. En zie, sinds kort wapperen de wit-rode vlaggen aan twee winkelpanden halverwege de Javastraat. Een outlet, maar toch. Alex Mollee heeft ‘op zijn knieën gelegen’ om de gewone-mensen-zaak zover te krijgen. De Hema huurt nu ‘vrijwel voor niets’ twee diepe, aaneengeschakelde panden. ‘Ik zeg tegen mijn klanten: weet je al dat er een Hema is?’ glundert Judith Seymonson. ‘Daar, naast Bollemeijer! Desnoods loop ik een stukje mee om het te laten zien. Andere winkeliers doen dat ook. Wie weet komen er zo veel klanten bij de Hema dat die blijft.’

Voordat de Javastraat rijp is voor een vestiging moet de ‘differentiatie’ nog een tijdje doorgaan. Foto: Otto Snoek

Helaas, de Hema blijft niet. Begin 2014 zullen de panden weer leegstaan. In Hema-kringen wordt de bevolkingssamenstelling van buurt en straat ‘nog steeds te gekleurd’ genoemd. Voor de Hema is iedereen gelijk, alleen wonen in (blanke) vinexwijken ‘nu eenmaal meer mensen die met de Hema zijn opgegroeid’. Immers: ‘Gekleurde mensen lopen onze winkels minder snel binnen.’ Kortom: voordat de Javastraat rijp is voor een vestiging moet de ‘differentiatie’ nog een tijdje doorgaan.

Voorlopig moet het komen van winkeliers als Mo Onçul. Want in de Javastraat is er zowaar ook nog een zaak waar iedereen binnenloopt. Zo denkt Mo, de zevenendertigjarige schoenmaker en -verkoper, er zelf ook over: ‘Iedereen komt hier.’ De meeste van zijn klanten zijn wit, zoals Onçul zegt, maar hij ontvangt ook Turken en Marokkanen. Al zijn die laatste twee groepen eerder geneigd om elders goedkoop schoeisel aan te schaffen dan in deze kwaliteitszaak. ‘Witte mensen laten hun schoenen repareren,’ zegt de vakman. ‘Turken en Marokkanen niet; die kopen goedkope rommel en gooien die na een jaar weer weg.’

Mo – niemand noemt hem bij de achternaam – is al net zo’n begrip in de Javastraat als de bloemenkiosk van Niels, de opticien M. E. Bollemeijer & Zn en rijwielhandel Dick Martens & Zn: de laatste residuen van het oude vertrouwde Holland waar gelijksoortig wordt geklaagd over de snelle veranderingen in multicultiland. Maar Mo klaagt niet. Hij past zich aan. Hij zag de eerste upgrading van de straat in 2011 en verruilde zijn schoenmakerijtje van dertig vierkante meter voor een modieuze schoenenwinkel van driehonderd vierkante meter. Nu zit hij in een zaak van twee winkelpanden tussen zijn leesten en leerlijm met uitzicht op pumps en sexy hoge laarzen. Na zijn verhuizing van nummer 55 naar 85-87 weten zowel de oude als de nieuwe bewoners Meester Schoenmaker Hillie’s te vinden. De zaak draait goed. ‘Ik ben een kameleon,’ zegt Mo. ‘Surinaams met de Surinamers, Marokkaans met de Marokkanen. Ik ga mee met de tijd.’

Hij is een ware entrepreneur en zo voldoet hij aan het door ex-stadsdeelvoorzitter Stefan Steinmetz verwoorde stereotype: ‘De Turken zijn de nieuwe Joden. Die weten tenminste wat ondernemen is. De Marokkanen kunnen dat niet.’

‘Marokkanen zijn slordig,’ zegt Mo, en aangezien hij sinds kort voorzitter van de winkeliersvereniging is, kan de stereotype slordige Ma-rokkaan het schudden. ‘Zodra ik hoor dat een Marokkaanse zaak sluit, zorg ik ervoor dat die niet aan een broer of neef wordt overgedaan. Ik ga naar de eigenaar en zeg dat hij die zaak aan andere winkeliers moet verhuren. Het mag niet meer voldoende zijn om zomaar wat bakken met fruit en schoonmaakmiddelen neer te zetten en de deur te openen. Vrouwen moeten het leuk vinden om hier te gaan winkelen. Damesmode moet hier komen, lingerie. Een sportwinkel is ook nodig, een ijswinkel, een traiteur – niet nóg een slager met halal vlees. Enkele dönerzaken moeten ook weg, net als die belwinkeltjes.’

Aan de overkant van de straat lacht de Marokkaanse winkelier tussen zijn matrassen. Boven hem wonen blanke studenten – een veelvoorkomend beeld in de Javastraat: van onderen oud, van boven nieuw. ‘Rijke blanken kopen de bovenhuizen voor hun studerende kinderen,’ weet de winkelier, ‘en die jonge mensen vinden die goedkope zaakjes van ons juist leuk. Het geeft ze het idee dat ze op een bijzondere plek zitten. Ik ga met iedereen om, we horen er allemaal bij. Maar de nieuwe Hollandse winkels maken alles duurder en strakker. Zo wordt het minder gezellig en gaat het karakter van de straat verloren.’

‘Laat de blanke huiseigenaren maar komen, dat is goed voor de buurt.’

Een jonge blonde vrouw met een baby in een tuigje op haar buik opent de deur van haar woning boven de bakkerij Kardas. ‘Ik ben niet blij met deze ontwikkelingen,’ zegt ze. ‘We zijn hier juist komen wonen onder andere vanwege die goedkope, exotische winkeltjes. Maar nu wordt het steeds hipper. Om de hoek komt nóg een trendy koffiezaak, en er zijn er al twee. Straks is het geen volksbuurt meer en wordt alles jong en artistiek. Dan wordt het hier een tweede De Pijp. Voor de waarde van onze bovenwoning is dat misschien goed, maar voor mij hoeft het niet. De charme gaat er wat ons betreft vanaf.’

Hokjesgeest

‘Ik weet niet meer wat ik ben,’ zegt Mustafa Çinar, ‘een Turk of een Nederlander.’ Het zijn verwarrende tijden als je niet wilt meedoen aan de hokjesgeest, aan het ieder voor zich. Het probleem van de zesenvijftigjarige Çinar manifesteert zich in de vele lege tafels voor in zijn koffiehuis. Daar zou hij de nieuwe buurtbewoners graag verwelkomen. Om die reden stelde hij zijn koffiehuis in 2011 beschikbaar als ‘Buurtlocatie’, zodat mooie foto’s van de vroegere Indische buurt aan de muur kwamen te hangen en er acht maanden lang ‘Nederlandse mensen’ binnenliepen. ‘Ik hoopte dat die na afloop van de expositie van het Amsterdam Museum zouden blijven komen,’ zegt hij, ‘maar dat doen ze niet. Er komen weer alleen maar Turken.’ Hij heeft de foto’s maar laten hangen.

In een apart zaaltje, onzichtbaar vanaf de straat, is het achter in het koffiehuis een druk gedoe met kaartende en dobbelende mannen onder affiches van Turkse voetbalclubs. Voorin zit niemand en voor Çinar – al veertig jaar Amsterdammer – is dat extra sneu, omdat hij zich al jaren sterk maakt voor de ‘nieuwe mensen’. Zo dacht hij hen tegemoet te komen met een leestafel. Die zag hij in hippe grand-cafés. Maar ja, zo’n leestafel flink optuigen had zijn Turkse clientèle kunnen afschrikken. Dus werd het een tafeltje met wat beduimelde tijdschriften en een grenen boekenkastje langs de muur. De Nederlanders zien de tafel niet, de Turken lopen er onverschillig langs op weg naar hun zaaltje achterin. En onderwijl krimpt Çinars traditionele achterban almaar verder en zit alles wat jong & hip is in koffieketens achter leestafels vol actuele kranten en de juiste gezonde broodjes.

Even verderop heeft een andere Turkse Nederlander, Erkan Bektas, een café geopend. In Java Boulevard hoopt hij mensen van diverse afkomst te verwelkomen. ‘Ik doe alles om het hier netjes te houden,’ zegt hij. ‘Zodra ik zie dat Marokkaanse jongens gaan zitten blowen, stuur ik ze weg.’ Zelf zal hij het koffiehuis achter het Javaplein niet snel bezoeken. ‘Ik voel me daar niet thuis. Het geurt er naar hasj, er wordt gegokt. Dat is niet mijn wereld.’

Enkele weken nadat Bektas dit heeft gezegd, wordt het koffiehuis inderdaad binnengevallen door de politie. Eenentwintig bezoekers van Mavi Kösk worden aangehouden in verband met illegaal gokken. Het koffiehuis mag voorlopig openblijven. Dat geldt niet voor Bektas’ eigen café Java Boulevard. Want ook dat krijgt bezoek van de politie. Bektas, die kort tevoren nog zei: ‘De politie hier pakt altijd eerst de buitenlanders aan, je reinste discriminatie,’ zou niet over de gewenste papieren beschikken. De zaak is dicht.

In theorie is de Javastraat een aantrekkelijke straat, met zijn elegante flauwe bocht. Foto: Otto Snoek

En zo wordt het dus nooit rustig in de Javastraat. Het is de tragiek van de goede bedoelingen, die je ook elders aantreft. De opeenvolgende vormen van aanpak hebben straten zonder samenhang nagelaten. Van het bijeenbrengen van allochtonen in arbeidersbuurten tot de stadsvernieuwing en nu weer het schoonvegen en upgraden: het hangt als los zand aan elkaar. Alex Mollee van De Alliantie: ‘De straat is kwetsbaar. Het gaat niet goed. De samenwerking moet beter. Het blijft natuurlijk een achterstandswijk.’

Sympathisanten

Dat is jammer voor de straat en z’n vele sympathisanten. Of het nu stadsdeelvoorzitter Fatima Elatik is, wethouder Nevin Özütok of andere intellectuelen: velen trekken zich het geworstel aan, het gemopper en de trage vooruitgang in een straat die veel gelukkiger zou kunnen zijn dan hij is. De eendracht zou groter moeten zijn. Het loslaten van het middenstandsdiploma en andere vergunningen om een winkel te beginnen had minder winkeliers zonder verstand van zaken moeten aantrekken. ‘Ik heb de tijd nog meegemaakt dat er een Jamin zat in de Javastraat,’ zegt de blonde barkeepster in Café Pleinzicht bij het Javaplein. Ja-min! ‘En laten we eerlijk zijn, nu zitten er allemaal Turkenwinkels en dat heeft ons geen goed gedaan. Al die nagelstudio’s zijn witwasserijen, iedereen weet dat.’

Maar eens zal het goedkomen. Alex Mollee van De Alliantie: ‘Marqt belde. Die heeft misschien interesse. Dat is een teken dat het goed gaat. Marqt heeft hoogwaardige, natuurlijke levensmiddelen. Dan zullen de bakfietsen zeker wel komen.’

Guido Stulemeijer van restaurant Thai Tiger aan het Javaplein: ‘In mijn restaurant vindt de vermenging plaats. Iedereen komt hier. Mijn klandizie is een afspiegeling van de buurt. Het kan best.’

Fietsenmaker Martens van Dick Martens & Zn: ‘Laatst zag ik een Saab in de straat. Toen dacht ik: hé!’ Ex-stadsdeelvoorzitter Steinmetz: ‘Wij wilden er vroeger een linkse buurt van maken. Iedereen moest op een laag huurtje en alles – liefst veel arme Turken – moest gezellig door elkaar. Dat was een vergissing. Laat de blanke huiseigenaren maar komen, dat is goed voor de buurt.’

Mustafa Çinar: ‘Zoals ik Turken met allerlei verschillende achtergronden aan elkaar heb laten wennen in mijn koffiehuis, zo kan het ook tussen Turken en Nederlanders. Ik blijf geloven in de multiculturele samenleving.’

De Surinaamse belwinkelier Judith Seymonson: ‘Er zullen betere zaken komen, vooral van blanke Nederlanders. Ik blijf positief.’

Gerelateerd