<div class="lead">
Deborah Lipstadt noemde historicus Dave Irving een Holocaust-ontkenner en moest dat voor de rechter hard maken. Over die zaak gaat de film &#8216;Denial&#8217;. &#8216;Het is belangrijker dan ooit om op je hoede te zijn.&#8217;
</div>
De Amerikaanse historica Deborah Lipstadt (70) werd twintig jaar geleden door collega David Irving beschuldigd van smaad. Door het feit dat zij Irving in haar boek Denying the Holocaust een ontkenner van de Holocaust had genoemd, voelde hij zich in diskrediet gebracht. Volgens de Engelse wet was het vervolgens juist aan Lipstadt om haar beschuldiging voor de rechtbank bewijzen. Haar boek History on Trial gaat over de geruchtmakende rechtszaak die volgde, en die ze na zes jaar won. De verfilming, Denial, is nu te zien in de Nederlandse bioscopen, met Rachel Weisz in de rol van Deborah Lipstadt.
U legt in de publiciteit rond de film een verband tussen Irvings leugens over de Holocaust en de &#8216;alternative facts&#8217; van Trump. 
‘De recente bereidheid om met feiten te goochelen is bijzonder ernstig. Emoties winnen het van feiten. Het is belangrijker dan ooit om op je hoede te zijn, om sceptisch te zijn over de informatie die wordt gedeeld. Dat geldt niet alleen voor Trump en voor de Brexit, er zijn meer voorbeelden van verdraaiingen en verdachtmakingen, bijvoorbeeld tegenover de moslimbevolking.’
Over de waarheid mag niet onderhandeld worden, laat Denial zien. 
‘We moeten de alternatieve waarheden blijven bevragen, bestrijden en lastigvallen. Als we niets doen, dan winnen ze. Maar de politieke wisseling van de wacht in de VS is behoorlijk ontmoedigend.’
Ook speelfilms doen de waarheid per definitie geweld aan. 
‘Ten eerste: ik heb de film niet gemaakt, ik heb hem alleen maar geleefd. Maar het ligt inderdaad gevoelig, want de werkelijkheid is altijd erger, zeker als het over de Holocaust gaat. Inderdaad, sommige dingen in de film zijn niet precies zo gebeurd, maar als je er rekening mee houdt dat dit een Hollywoodproductie is, bedoeld als potentiële kaskraker, dan valt het nog mee. Je moet nu eenmaal dingen aanpassen als je een speelfilm maakt, je kunt daardoor historische fouten maken. De regisseur heeft daar ook mee geworsteld.’
Een documentaire lag bij dit onderwerp misschien meer voor de hand. 
‘Die is ook gemaakt, hij is heel snel in elkaar gezet na de rechtszaak. Niet slecht, maar voor verbetering vatbaar. En Denial is zo’n verbetering, die bovendien een veel groter publiek zal bereiken.’
Waarom moest de film over uw proces er komen? 
‘Ik heb me laten overtuigen door de filmmakers dat dit verhaal een belangrijke boodschap brengt over waarheid en leugens. Er waren ondanks mijn boek en artikelen over Irving nog steeds genoeg mensen die nog nooit van het proces hadden gehoord.’
U moest zwijgen tijdens het proces. Ook overlevenden van de kampen mochten niet getuigen. 
‘We wilden focussen op Irving zelf, het moest geen proces worden over de vraag of de Holocaust nu wel of niet had plaatsgevonden. Je gaat ook niet aantonen dat de Amerikaanse Burgeroorlog of de Eerste Wereldoorlog echt zijn gebeurd. Ons doel was te bewijzen dat wat ik had gezegd over David Irving klopte.’
Hoe hebben jullie dat aangepakt? 
‘We volgden alle voetnoten in zijn boeken tot aan de bronnen zelf en zagen hoe hij te werk ging. In zijn boek Hitlers war uit 1977 beweerde hij dat Hitler niet wist van de Holocaust en dat hij, toen hij ervan hoorde, de massamoord probeerde te stoppen. Dat toonde hij aan door bronnen te bewerken, zozeer bewonderde hij Hitler. In de heruitgave in de jaren negentig is elke vermelding van de Holocaust verdwenen. We toonden aan dat hij een Holocaust-ontkenner is, dat hij liegt over geschiedenis, dat hij de feiten bewust manipuleert. Elke historicus maakt fouten. Maar Irvings “fouten” waren steeds dezelfde kant op: pro-Hitler, anti-Joods. Dat kon geen toeval zijn. De film is nog mild voor hem. In zijn closing speech, die je niet in de film ziet omdat je het niet zou geloven, richtte hij zich tot de rechter en in plaats van met &#8220;Your Lordship&#8221; sprak hij hem aan met “Mein Führer”.’
Zijn de Holocaust-ontkenners nog steeds onder ons? 
‘Zeker. Kijk naar de verschrikkelijke comments bij de trailer, bij recente krantenartikelen, bij documentaires op YouTube. Het zijn lafaards die zich verbergen achter de anonimiteit op het internet.’
Hoort u die geluiden ook in de wetenschappelijke wereld? 
‘Serieuze wetenschappers hebben de Holocaust nooit ontkend. Irving was geen historicus, hij was, en is, een nepwetenschapper.’
Het probleem van het proces is ook dat van de film: Irving krijgt er alleen maar extra aandacht door. 
‘Hij krijgt publiciteit maar niet het soort publiciteit waar hij naar op zoek is. Want hoe meer mensen de film gaan bekijken, hoe breder het besef dat Irving een nephistoricus en een leugenaar is.’
In Engeland vroeg u tevergeefs om financiële steun voor het proces bij de Joodse gemeenschap. 
‘Het was lastig, lang niet iedereen vond dat ik goed bezig was. Met name de Engelse Joden zeiden: geef die man vooral geen aandacht. Dat gevoel was veel sterker in Europa dan in de Verenigde Staten. Ik begreep dat ook, vanuit de geschiedenis van de Joden in Europa. Uiteindelijk hebben ze me trouwens wel geld gegeven om het proces te kunnen voltooien.’
Heeft uw overwinning en alle publiciteit uw leven veranderd? 
‘Het heeft me een groter bereik opgeleverd. En ik ben voorzichtiger geworden in wat ik zeg, omdat er meer mensen luisteren. Tegelijkertijd geloof ik meer dan ooit in vrijheid van meningsuiting, in The First Amendment.’
Moet Holocaust-ontkenning dan niet worden verboden? 
‘Politici horen niet te bepalen wat wij wel en wat we niet mogen zeggen. Wetten tegen Holocaust-ontkenning zorgen er alleen maar voor dat ontkennen een verboden vrucht wordt. Als Mein Kampf al die jaren vrij verkrijgbaar was geweest in Duitsland zou het daar nu niet zo’n enorme bestseller zijn.’
Denial is een film over waarheid. Wat is uw advies in deze tijden van leugens? 
‘Be careful what you repeat. Check it out. We leven in een wereld waarin leugens in de vorm van opinies continu worden herhaald. Zo worden ze vanzelf “waar”. Ten tweede: als je onrecht ziet, racisme, homofobie, in welke vorm dan ook: zeg er iets over. We kunnen alleen proberen het kwaad van onze tijd te bestrijden, het kwaad om ons heen. Ik zeg niet dat we in staat zijn het ten goede te veranderen. Maar als wij niets doen, verandert er zeker niets.’
<div class="info-box">
Deborah E. Lipstadt, De geschiedenis ontkend. Waarom ik zes jaar van mijn leven besteedde aan de rechtszaak tegen Holocaustontkenner David Irving.  HarperCollins, 448 pagina’s.
Denial draait in de Nederlandse bioscopen.
De website van Deborah Lipstadt met alle feiten over het proces: <a href="http://hdot.org" target="_blank">hdot.org</a>
</div>

Gerelateerd