<div class="wpg-element paragraph">
Wat gebeurt er als een moslima een Nederlandse jongen liefheeft? VN-redacteur Margalith Kleijwegt schreef er een boek over. 
Ik leerde Sofia kennen in de zomer van 2005 &#8211; een jonge vrouw van tweeëntwintig die wist wat ze wilde. Ze was vrij klein, had lang donker haar en een sprankelende lach. Haar toekomstige schoonmoeder Joke Linschoten introduceerde me. Zij had <a href="http://www.uitgeverijatlas.nl/result_titel.asp?Id=1913" class="normal" title="http://www.uitgeverijatlas.nl/result_titel.asp?Id=1913">Onzichtbare ouders</a> gelezen, het boek dat ik over het isolement van allochtone gezinnen in Amsterdam-West had geschreven, en ze moest daarbij aan Sofia denken. 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Sofia&#8217;s ouders, beiden in Marokko geboren en nu wonend in Rotterdam, keurden het voorgenomen huwelijk van hun dochter met een Nederlandse jongen af. En toen de relatie officieel bekend werd, verstootte haar vader zijn dochter. Het idee dat zijn Sofia met een niet-moslim door het leven zou gaan, was voor hem ondenkbaar. Haar naam mocht in zijn huis voortaan niet meer hardop worden uitgesproken.
Maarten en Sofia trouwden toch, het was prachtig weer op hun huwelijksdag en ze zagen er allebei stralend uit tijdens de ceremonie op Slot Zeist. Zij droeg een lange witte jurk, hij had een zelfontworpen aubergine pak aan met eronder een roze hesje. Haar schoonouders hadden Marokkaanse trommelaars ingehuurd om de plechtigheid toch een exotisch tintje te geven. Sofia zei dat ze gelukkig was, al deed het gemis van haar moeder pijn.
De afgelopen vijf jaar volgde ik Sofia; ze stemde erin toe dat ik haar levensverhaal zou optekenen. Ik wilde haar worsteling beschrijven. Waarom had ze besloten haar eigen weg te gaan? Was het losmaken van thuis een geleidelijk proces? Ik werd ook nieuwsgierig naar haar verleden: uit wat voor gezin kwam Sofia? Wie waren haar zusjes, haar broers, haar ouders?
Tijdens de talloze gesprekken die ik met haar en met haar vriendinnen voerde, realiseerde ik me dat er duizenden Sofia&#8217;s zijn, allochtone meisjes en jonge vrouwen die moeite hebben met de regels die hun ouders stellen. Ze mogen niet uitgaan, geen alcohol drinken, geen korte rokjes dragen, en zeker niet verliefd worden op een Nederlandse man.
Sofia moest een enorm doorzettingsvermogen hebben om haar ouders te trotseren in een cultuur waarin een meisje geacht wordt te doen wat haar familie van haar verwacht. Losbreken van thuis kost een grote inspanning en wie kon ze in vertrouwen nemen? Ze nam het niet alleen tegen haar ouders op, maar tegen de hele gemeenschap.
Dat eenzame proces is wondermooi beschreven in het boek Vreugde der wet (1995) van Pearl Abraham, die de banden doorsneed met haar orthodox joodse familie nadat ze was uitgehuwelijkt aan een man met wie ze haar leven niet wilde delen. In de film Gegen die Wand laat regisseur Fatih Akin op hartverscheurende wijze zien hoe de Turkse Sybil, die met haar ouders in Duitsland woont, na een zelfmoordpoging probeert weg te breken door voor de vorm te trouwen met de losgeslagen Cahit, die ze in een psychiatrische inrichting ontmoet. Hij is ook Turks en ze hoopt dat haar ouders daarom genoegen met hem nemen zodat zij haar gang kan gaan.
Het leven van Sofia verliep minder extreem, maar ze wilde wel zelf bepalen welke boeken ze las, wat voor kleren ze droeg, met wie ze later zou trouwen &#8211; en wat dat laatste betreft, was ze onverzettelijk. Die rebelse houding van Sofia was niet altijd bevorderlijk voor de sfeer in huis; haar vader was tenslotte de baas en hij eiste gehoorzaamheid van zijn oudste dochter. Ze kreeg wel enige mate van vrijheid bij het kiezen van een partner, maar hij moest wel islamitisch zijn. Sofia ervoer dat als dwang, ze was bang dat als ze met een Marokkaanse man zou trouwen ze toch op enig moment achter het aanrecht zou belanden. Wat ook meespeelde, was haar voorkeur voor westerse mannen: &#8216;Ik hou van blond haar en blauwe ogen.&#8217;
Sofia bleef twee jaar lang wikken en wegen voor ze de deur thuis definitief achter zich dichtdeed en naar Utrecht reisde om bij Maarten in te trekken. Al in de trein voelde ze de pijn van het afgesneden zijn. Wat een moment van bevrijding had moeten zijn, werden de moeilijkste uren van haar leven; ze voelde zich zo verdrietig dat ze zich op weg naar Maarten afvroeg of ze wel de juiste beslissing had genomen. Tegelijkertijd besefte ze dat ze niet meer terug kon.
Middagdisco Veel meiden die verliefd zijn op een Nederlandse jongen, fantaseren erover om van huis weg te lopen. Vaak zetten ze uiteindelijk niet door uit angst hun ouders te verliezen, weet Indra Boedjarath, psychotherapeute in Rotterdam. &#8216;Er zijn al vele Sofia&#8217;s opgestaan, meisjes die het durven opnemen tegen hun ouders, al gebeurt dat niet altijd openlijk. Als het zomer wordt, zien we een groeiend aantal meisjes die zich plotseling bij de GGZ (de geestelijke gezondheidszorg) melden met vage klachten als hoofdpijn en buikpijn. Ze willen niet met hun ouders mee op vakantie naar Marokko of Turkije, vertellen ze dan, uit angst daar te worden uitgehuwelijkt.&#8217;
In de traditionele cultuur waar de meisjes uit komen, besta je bij de gratie van verbondenheid, zegt Boedjarath. &#8216;Als ze thuis weggaan, krijgen ze te maken met een grote existentiële angst, ze horen nergens meer bij. Het wij-gevoel zit erin geramd, het zit in je genen, in je geest.&#8217;
Boedjarath heeft veel samengewerkt met Marion Ferber, jarenlang vertrouwenspersoon op een zwarte Haagse middelbare school. Inmiddels leidt Ferber bij de GGD het project SuNa, dat nazorg geeft aan jongeren die geprobeerd hebben zichzelf van het leven te beroven. Ook hier komt ze meisjes tegen die wanhopig verliefd zijn op een Nederlandse jongen.
Op de school waar Ferber tot 2004 werkte, vonden veel leerlingen de weg naar haar toe: &#8216;In mijn laatste jaar waren dat er honderdvijftig.&#8217; Ze probeerde de meisjes vooral moed in te praten en ze zocht als dat mogelijk was contact met hun ouders. Een luisterend oor, het gevoel dat ze er niet alleen voor stonden, hielp al, merkte Ferber. Kinderen van immigranten zullen door deze fase heen moeten, denkt ze. &#8216;Het deed me denken aan het Nederland van de jaren vijftig en zestig. Toen werden meisjes ook strak gehouden en was het niet nodig dat ze een beroep leerden. Ze moesten trouwen en voor de kinderen zorgen.&#8217;
Om rekening te houden met de cultuur van de leerlingen organiseerde de school de jaarlijkse disco altijd &#8216;s middags, zodat zoveel mogelijk meisjes erbij konden zijn. De meeste moeders begrepen niet waarom zo&#8217;n uitje eigenlijk nodig was, thuis hadden hun dochters het toch minstens zo gezellig?
Met een aantal leerlingen heeft Ferber nog steeds contact, zoals met Razia, een Afghaans meisje dat haar in de brugklas verlegen kwam vertellen dat ze van plan was om te gaan trouwen. Haar aanstaande man kwam uit Afghanistan en woonde in Duitsland, daar zouden ze na hun huwelijk naartoe gaan. &#8216;Ik zei niet dat ik het een belachelijk idee vond, maar ik benadrukte hoe goed ze het op school deed. Was het niet verstandiger, legde ik haar voor, om eerst haar opleiding af te maken? Ik vermoedde dat ze dat zelf ook vond en dat ze daarom bij me was gekomen. Ik ben toen naar haar moeder gegaan en heb hetzelfde gezegd. Omdat ik voorzichtig te werk ging, werd er naar me geluisterd en heeft Razia uiteindelijk haar mavo kunnen afmaken.&#8217;
Als de aanstaande man van Razia naar Den Haag kwam, mocht hij bij zijn toekomstige bruid op de kamer slapen. Omdat Razia maagd moest blijven, bedreven ze de liefde anaal. &#8216;Dat veroorzaakte zoveel pijn dat ik Razia mee naar de huisarts heb genomen die haar verzachtende zalf voorschreef,&#8217; zegt Marion Ferber. Razia heeft zich niet tegen het huwelijk met deze man verzet. &#8216;Ze heeft nu een tweeling, ik heb haar niet zo lang geleden in Duitsland opgezocht, het was leuk om te zien dat ze het goed hebben met elkaar.&#8217;
Niet oordelen is heel belangrijk, zeggen Ferber en Boedjarath. Proberen om de cultuur te begrijpen heeft veel meer zin. Omdat ze de veiligheid van de meisjes het allerbelangrijkst vond, stuurde Ferber hen ook naar een goede arts als ze om een hersteloperatie van het maagdenvlies vroegen. Alles beter dan eerwraak.
Vaak kon Ferber er met geduld en empathie voor zorgen dat ouders en kinderen elkaar beter gingen begrijpen. Maar uitgaan met een Nederlandse jongen bleef binnen veel families een taboe. Om van het gedoe af te zijn, beëindigen de meisjes zo&#8217;n verboden relatie vaak. Zeer tegen hun zin, weet Marion Ferber. Zoals een Marokkaanse leerlinge die verliefd was geworden op een Nederlandse jongen. &#8216;Toen haar vader erachter kwam, werd hij zo kwaad dat hij haar beide armen brak. Ze werd vervolgens uitgehuwelijkt aan een neef uit Marokko. Onbewust geeft ze haar huidige man nog steeds de schuld van wat haar is overkomen. Zij heeft thuis de broek aan en ze behandelt haar man als haar mindere.&#8217;
Geduld en tijd Sofia negeerde haar vader en koos voor haar Nederlandse man. Misschien had ze een iets te romantisch beeld van haar toekomst, want toen er kleine scheurtjes in de relatie ontstonden, begreep ze daar niets van. Ze troostte zichzelf met de aanschaf van dure spullen, en dat schoot Maarten in het verkeerde keelgat. Grote uitgaven besprak je samen, vond hij. Hij begreep dat ze haar ouders miste en probeerde rekening te houden met haar gevoelens, maar dat betekende niet dat zij altijd haar zin mocht doorzetten. Sofia&#8217;s vriendinnen hebben altijd het idee gehouden dat de complexiteit van de familieverhoudingen Maarten nooit helemaal duidelijk is geworden.
Om de zaak niet helemaal op scherp te zetten, vindt Marianne Vorthoren van SPIOR (Stichting Platform Islamitische organisaties Rijnmond in Rotterdam) het raadzaam als jongeren hun relatie met een Nederlander of anderszins iemand waar hun ouders niet blij mee zijn, voorzichtig aanpakken. &#8216;Niet zomaar weglopen, altijd proberen in gesprek te blijven met je ouders.&#8217;
Voor zoiets als keuzevrijheid, voor de meeste Nederlanders vanzelfsprekend, is binnen traditionele culturen weinig begrip. Al zijn sommige imams tegenwoordig bereid om te bemiddelen: &#8216;Zij adviseren ouders niet alle contact met hun kind te verbreken wanneer ze het niet eens zijn met de partnerkeuze,&#8217; zegt Vorthoren. SPIOR organiseerde vijf jaar geleden een succesvolle conferentie over huwelijksdwang: &#8216;Er waren honderd jonge vrouwen uit het hele land. Er was een grote honger naar kennis.&#8217; In de jaren erna organiseerde SPIOR talloze projecten over gedwongen huwelijken; in totaal deden er vijftienhonderd jongeren en ouders aan mee.
Vorthoren vindt het belangrijk dat de kwestie van vrije partnerkeuze juist bínnen de moslimgemeenschap wordt besproken. &#8216;De schaamte- en eercultuur is zo sterk, dat het voor meisjes een grote stap is om zomaar met een maatschappelijk werker te gaan praten. Zodra je naar buiten gaat met je verhaal, schend je de eer van je familie.&#8217;
De hervormd gedoopte Vorthoren kan zich de vrijheidsdrang van de meisjes voorstellen, maar ze heeft ook begrip voor hun ouders. &#8216;Toen ik jaren geleden met een Turkse man thuiskwam en na ons trouwen besloot dat ik me tot de islam wilde bekeren, waren mijn ouders ook niet meteen enthousiast. Geduld en tijd doen wonderen, het gaat nu prima tussen ons.&#8217;
Wegbereiders Binnen de gemeenschap heerst een oorverdovende stilte over het gedwongen huwelijk, zei de Britse onderzoekster Nazia Khanum toen ze in 2008 naar buiten bracht dat alleen al in het plaatsje Luton driehonderd van dergelijke huwelijken per jaar worden gesloten. &#8216;Het was het topje van de ijsberg,&#8217; zegt ze telefonisch vanuit Luton, &#8216;er zijn nog duizenden vrouwen die er niet voor durven uitkomen. Het liefst wilde men alles ontkennen en mij werd kwalijk genomen dat ik het hardop zei. Ik werd bedreigd en kreeg een tijd lang politiebescherming. Het is moeilijk om door die patriarchale structuur heen te breken en toch zit er niets anders op. Inmiddels zijn er steeds meer leraren en hulpverleners die er bij de ouders op hameren dat gedwongen huwelijken in Engeland gewoonweg niet mogen.&#8217;
&#8216;De relatie tussen kinderen en ouders moet opener worden,&#8217; vindt Nazia Khanum. &#8216;Er is zo&#8217;n generatiekloof dat er binnen het gezin alleen over alledaagse zaken wordt gesproken, niet over kwesties die ze echt bezighouden.&#8217;
In gesprekken met ouders benadrukt Khanum dat ze in een Europees land leven en dat ze zich aan de regels en wetten moeten houden. &#8216;Ik gebruik wel eens het voorbeeld van de veiligheidsriem: die is in Bangladesh, waar ze vaak vandaan komen, niet verplicht, maar hier dragen ze hem wel, omdat ze anders een bekeuring krijgen.&#8217;
Mede dankzij Khanum bestaat in Engeland sinds twee jaar de Forced Marriage Unit, een samenwerkingsverband tussen de ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken waar meisjes en vrouwen die bang zijn te worden uitgehuwelijkt zich kunnen melden.
In Nederland voert PvdA-Kamerlid Khadija Arib al jarenlang actie tegen elke vorm van huwelijksdwang. Zij weet zich gesteund door demissionair minister Hirsch Ballin, die dit soort praktijken harder wil aanpakken. Arib, zelf afkomstig uit Casablanca, weet hoe moeilijk gemengde huwelijken in de Marokkaanse gemeenschap liggen. &#8216;Het is een taboe, ouders zijn bang dat er over ze wordt geroddeld als hun dochter met een Nederlandse man thuiskomt. We moeten nog meer werk van die vaders maken. Ook al bedoelen ze het misschien niet slecht, ze maken het leven van hun dochters zo moeilijk. Het gaat tenslotte om een mentaliteitsverandering.&#8217;
Arib kijkt met bewondering naar meiden als Sofia. &#8216;Zij zijn de wegbereiders en ze verdienen al onze steun.&#8217;
</div>

Gerelateerd